Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü

Yıl 2005, Sayı: 5, 647 - 672, 01.05.2005

Mustafa Şentop

Öz

Tanzimat döneminde yapılan kanunlaştırma faaliyetlerini ana hatlarıyla üç grupta toplamak mümkündür. Birincisi, klasik dönem Osmanlı hukukunun kanunlaştırılması (kodifikasyon), ikincisi Batıdan iktibas (resepsiyon), üçüncüsü karma sistem. Yaklaşık yüzyıl devam eden kanunlaştırma hareketleri üzerine yapılan çalışmalar oldukça sınırlıdır. Ayrıntılar üzerinde duran ve kanunlaştırma sürecini inceleyen, tartışan çalışmalar çok azdır. Mevcut çalışmaların önemli bir kısmında ise Batılılaşma amacını tebcil eden bir perspektif hakim olduğu için, objektiflikten uzak değerlendirmeler yer almaktadır. Bu dönem kanunlaştırma hareketleri anlamaya yönelik ayrıntılı çalışmaları beklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Yasama, kanunlaştırma, kamu hukuku, özel hukuk, ceza hukuku.

On the Literature of Legislation Movements in the Tanzimat Era

Öz

In the Tanzimat era, legislations can classify in three groups. First are codifications that making rule from old Ottoman law, second is reception of western law, and third are eclectic legislations. Studies on the legislation movements that approximately continued a century are not enough. The some of present studies have included the ideological approaches and the subjective opinions. Studies that detailed and purpose of understanding on the legislation movements are necessary. This article examines the legislation movement in the Tanzimat era and the literature on this subject.

Anahtar Kelimeler

legislation, reception, codification, civil law, penal law

Kaynakça

• “Kanun-ı Cezamızın Edvar-ı Tekamülü”, Ceride-i Adliye, 1332-1333, sy. 152, 153, 154-155, 156, 157, 158.
• Affan Osman; “Devlet-i Aliye-i Osmaniye Hukuk-ı Cezasının Esasıyle Terakkıyat-ı Tedriciyesi”, Muhamat, 6 Cemaziyelahir 1330/10 Mayıs 1328, sy. 11, s. 321-329.
• Ahmed Lütfi, Mir’at-ı Adalet, İstanbul, 1304.
• “Ahval-i Şahsiye ve Vacibat Komisyonları Raporları”, Ceride-i Adliye, 1339, 1340-1341, sy. 10-13, 14, 15.
• Akgündüz, Ahmet; “1274/1858 Tarihli Osmanlı Ceza Kanunnamesinin Hukuki Kaynakları, Tatbik Şekli ve Men’-i İrtikab Kanunnamesi”, Belleten, c. LI, sy. 199, s. 153- 191.
• Akgündüz, Ahmet; “Ahmet Cevdet Paşa ve Kanunlaştırma Hareketleri”, Ahmet Cevdet Paşa (1823-1895) Sempozyumu (9-11 Haziran), Ankara, 1997, s. 335-341.
• Akman, Ahmet; “Usul-i Muhakeme-i Şer’iyye Kararnamesi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1989.
• Aldıkaçtı, Orhan; Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası, İstanbul, 1982.
• Ansay, S. Şakir; Medeni Kanunumuzun 25. Yıldönümü Münasebetiyle Eski Aile Hukukumuza Bir Nazar, Ankara,1952.
• Artuk, Emin. “Atatürk ve 1926 Tarihli Türk Ceza Kanununun Hazırlanması”, Hukuk Araştırmaları (Atatürk’ün 50. Ölüm Yılı Özel Sayısı), Eylül-Aralık 1988, c. III, sy. 3, s. 73-81.
• Arvas, İbrahim; “Halkçıların Müthiş Kanunları Hala Yaşayacak mı?”, Sebilürreşad, 1952, c. VI, sy. 139, s. 217.
• Ataay, Aytekin; “Neden İsviçre Medeni Kanunu?”, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Enstitüsü Medeni Kanunun 50. Yılı Sempozyumu Tebliğler – I, İstanbul, 1976, s. 59-72.
• Atay, Neşet Halil; “Milli Devletin 1923’den Önceki Kanunlarında Cumhuriyetin İbtidai Şekilleri”, 1944, c. II, sy. 23, s. 1-11.
• Aydın, M. Akif; “Mecelle’nin Hazırlanışı”, Osmanlı Araştırmaları, 1989, c. IX, s. 31-50. Aydın, M. Akif; “Türk Hukukunun Laikleşmesi Sürecinde Lozan’ın Oynadığı Rol”, İslami Araştırmalar, 1995, c. VIII, sy. 3-4, s. 166-172.
• Aydın, M. Akif; İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul, 1985.
• Ayiter, Ferit; “The Interpretation of a National Systems of Laws Received From Abroad”, Annales de la Facult de Droit d’Istanbul, 1956, c. VI, sy. 6, s. 41-43.
• Ayiter, Ferit; “Yabancı Kanunların Alınması ve Milli Hukuk”, Medeni Kanunun XV. Yıldönümü İçin, İstanbul, 1944, s. 170-215.
• Azrak, Ülkü; “Tanzimat’tan Sonra Resepsiyon”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. III, s. 602-606.
• Baer, Gabriel; “The Transition From Traditional To Western Criminal Law In Turkey and Egypt”, 1977, Studia Islamica, sy. 45, s. 139-158.
• Belgesay, Mustafa Reşit; “Tanzimat ve Adliye teşkilatı”, Tanzimat – I, İstanbul, 1940, s. 211-220.
• Belgesay, Mustafa Reşit; “Türkiye’de Yabancı Kanunların Kabulü”, Annales de la Facult de Droit d’Istanbul, 1956, c. V, sy. 6, s. 93-98.
• Beyazal, Aynur; “Tanzimat Sonrası Türkiyesi’nde Medeni Hukuk Sahasında Yapılan Kanunlaştırmalarda Laiklik–Sekülerlik Sorunu”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırma Enstitüsü, İstanbul, 1998.
• Bilsel, Cemil. “Medeni Kanun ve Lozan Muahedesi”, Medeni Kanunun XV.Yıldönümü, İstanbul, 1944, s. 21-71.
• Bozkurt, Gülnihal; Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, Ankara, 1996.
• Bozkurt, Mahmut Esat; “Türk Medeni Kanunu Nasıl Hazırlandı?”, Medeni Kanunun XV. Yıl Dönümü İçin , İstanbul, 1944, s. 7-20.
• Celal Nuri; Havaic-i Kanuniyemiz, İstanbul, 1331.
• Cevdet Ferid; “Kanun-ı Cezanın Me’hazları”, İstanbul Barosu Mecmuası, Temmuz 1927, sene: 1, sy. 7, s. 404-409.
• Cin, Halil; “Tanzimat Dönemi’nde Osmanlı Hukuku ve Yargılama Usulleri”, 150. Yılında Tanzimat, Hakkı Dursun Yıldız (haz.), Ankara, 1992, s. 11-32.
• Cin, Halil; İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara, 1974.
• Çoker, Fahri; “Tanzimat’ın Getirdiği Hukuk Kurumları ve İşlevleri”, Tarih ve Toplum, Kasım 1989, c. XII, sy. 71, s. 16-20.
• Davran, Bülent; “Yabancı Kanunların Alınmasına Müteallik Bazı Mülahazalarla Birlikte, Türk Medeni Kanununda Yapılan ve İsviçre Medeni Kanununa Nisbetle Fark İhtiva Eden Değişiklikler Hakkında Rapor”, Annales de la Facult de Droit d’Istanbul, 1956, c. V, sy. 6, s. 131-143.
• Ekinci, Ekrem Buğra; Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri, İstanbul, 2004.
• Engelhard, Ed.; Türkiye ve Tanzimat Devlet-i Osmaniye’nin Tarih-i Islahatı 1826–1882, çev.: Ali Reşad, İstanbul, 1328.
• Erk, Hasan Basri; “Adli Kanunlarımız Tadil Edilirken Düşündüklerimiz”, Sebilürreşad, c. V, sy. 109, s. 133-134.
• Erkin, Safa Şevket; “Medeni Kanunumuzun İktibasında Mahmud Esad’ın Rolü”, İş, Felsefe, Ahlak ve İctimaiyat Mecmuası (İş ve Düşünce), 1941, c. X, sy. 1 [37], s. 11- 18.
• Erman, Eyüp Sabri; “Türk Hukukunda Aşamalar ve Devrim Kanunları”, Adalet Dergisi, 1973, c. LXIV, sy. 4, s. 209-215.
• Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri; “Special Aspects of the Turkish Reception of Law”, Annales de la Facult de Droit d’Istanbul, 1956, c. V, sy. 6, s. 155-165.
• Gökçen, Ahmet; Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunları ve Bu Kanunlardaki Ceza Müeyyideleri, İstanbul, 1989.
• Gözübenli, Beşir; “Türk Hukuk Tarihinde Kanunlaştırma Faaliyetleri ve Mecelle”, Ahmet Cevdet Paşa (1823-1895) Sempozyumu (9-11 Haziran), Ankara, 1997, s. 285-289.
• Hacıhabiboğlu, Nuri; “Kanunların İktibası ve Hatalar Meselesi”, Ankara Barosu Dergisi, 1949, c. V, sy. 61, s. 25-27.
• Haçeriyan, Nazaret; “İsviçre Kanun-ı Medenisi”, Ceride-i Adliye, 1330, c. V, sy. 104, s. 5662-5675.
• Heyd, Uriel; “The Ottoman Ulema and Westernization in the Time of Selim III and Mahmud II”, Studies in Islamic History and Civilization, Uriel Heyd (ed.), Kudüs, 1961, s, 63-96.
• “İhzar-ı Kavanin Komisyonu Çalışma Raporları”, Ceride-i Adliye, 1333, Sene: 7, sy. 160, 161, 162.
• İnalcık, Halil; “Kanun”, DİA, c. XXIV.
• İnalcık, Halil; “Kanunname”, DİA, c. XXIV.
• Kanun-ı Cezanın Bazı Mevaddı Makamına Kaim Olmak Üzere Tadilen ve Zeylen Tanzim kılınan Layiha-i Kanuniye ve Esbab-ı Mucibesi, İstanbul, 1326.
• Kaya, Şükrü; “Kanunların Türkleşmesi”, Yedigün, 1942, c. XIX, sy. 474, s. 5; sy. 476, s. 5.
• Kunter, Nurullah; “Yirmi Beş Cumhuriyet Yılının Ceza Tarihçesi”, İstanbul Barosu Dergisi, (Cumhuriyetin 25 inci Yıldönümü Fevkalade Nüshası), Ekim 1948, Yıl: XXII, sy. 10, s. 539-584.
• M. S. E.; “Tanzimat’tan Cumhuriyete Kadar Geçen Devre Ait İl İdaresi ve Teşkilatı Kanunları”, İdare Dergisi, 1951, sy. 211, s. 141-196.
• Mardin, Ebul’ula; Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, İstanbul, 1946.
• Mehmed Talat; “Eski ve Yeni Kanunların Yekdiğeriyle Karşılaştırılması”, Hukuki Bilgiler Mecmuası, 1926, sy. 3, s. 141-145.
• Milaslı Gad Franko; “Mecelle ve Usul-i Muhakeme Kanunlarının Teşkilat-ı Esasiyeye Muvafakatı”, Hukuki Bilgiler Mecmuası, 1926, sy. 2, s. 61-64.
• Nadolski, Dora Glidewell; “Ottoman and Secular Civil Law”, International Journal of Middle East Studies, 1977, sy. 8.
• Namlı, Tuncer; “Tanzimat ve Sonrası Dönem Kanunlaştırmaları Karşısında İslam Alimlerinin Aldığı Tavır ve Bunun Neticeleri”, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 1988.
• Nusret Hilmi; Code Civil yani Fransız Medeni Kanunu yahut Hukuk-ı Adiye Kanunnamesi, İstanbul, 1303.
• Oktay, Bayülken; “Atatürk’ün Adalet ve Hukuk Siyaseti ve İnkılap Kanunlarımız”, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yıllığı, 1986, sy. 1, s. 194- 223.
• Onar, Sıddık Sami; “Osmanlı İmparatorluğu’nda İslam Hukukunun Bir Kısmının Codificationu, Mecelle”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, c. XX, sy. 1- 4, s. 57-85.
• Ortaylı, İlber; “Osmanlı Devletinde Laiklik ve Hukukun Romanizasyonu”, Erdem, Aydın Sayılı Özel Sayısı, Ocak 1997, c. 9, sy. 27, s. 1201-1208.
• Önen, Ergun; “Atatürk ve Hukuk İnkılabı”, Hukuk Araştırmaları, c. III, sy. 3, s. 24-29. Özbudun, Ergun; 1921 Anayasası, Ankara, 1992.
• Özdamar, Seyit Ali; “Osmanlı Bağlamında Mısır’da Aile Hukukunun Kanunlaştırılması ve Tarihi Seyri”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Orta Doğu ve İslam Ülkeleri Araştırma Enstitüsü, İstanbul, 1998.
• Özer, Yusuf Ziya. “Adalet Teşkilatının Tarihi Tekamülü”, Adliye Ceridesi, 1936, sy. 20, s. 1401-1412.
• Özsunay, Ergun; “Yabancı Hukukun Benimsenmesi Yoluyla Bir Çağdaşlaşma Modeli: Kemalist Hukuk Devrimi Üzerine Gözlemler ve Değerlendirmeler”, Mukayeseli Hukuk Araştırma ve Uygulamaları Merkezi, İstanbul, 1983, s. 11-43.
• Öztürk, Osman; “Osmanlılarda Tanzimat Sonrası Yapılan Adli ve Hukuki Çalışmalar”, İslam Medeniyeti, 1973, yıl: 3, sy. 29, s. 34-35.
• Öztürk, Osman; “Türkiye’de Milli – Ecnebi Hukuk Mücadelesi”, İslam Medeniyeti, 1973, yıl: 3, sy. 30, s. 25-26 ve 1973, sy. 31, s. 26-27.
• Postacıoğlu, İlhan E.; “Türk Medeni Kanununun İsviçre’den İktibası ve Bugünkü Tadil Tasarısı”, İstanbul Barosu Mecmuası, 1985, c. XLIX, sy. 10-12, s. 842-866.
• Rheinstein, Max; “Types of Reception”, Annales de la Facult de Droit d’Istanbul, 1956, c. V, sy. 6, s. 31-40.
• Schacht, Joseph; “Problems of Modern Islamic Legislation”, 1960, Studia Islamica, sy. 12, s. 99-129.
• Schwarz, Andreas B.; “Bugünkü Hususi Hukuk Kanunlaştırmalarında İsviçre Medeni Kanununun Tesiri”, Adalet Dergisi, 1948, sy. 8, s. 963-981.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet; Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), Ankara, 1994.
• Shaw, Stanford J.; “The Central Legislative Councils in the XIX. Century Otoman Reform Movement Before 1876”, International Middle East Studies, sy. 1, s. 51-84.
• Şafak, Ali; İslam Hukukunun Tedvini, Erzurum, 1978.
• Şentop, Mustafa; Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku, İstanbul, 2004.
• Taner, Tahir; “Tanzimat Devrinde Ceza Hukuku”, Tanzimat – I, İstanbul, 1940, s. 221-232.
• Tanör, Bülent; Osmanlı – Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul, 1992.
• Tekinay, Selahattin Sulhi; “Atatürk ve Laik Hukuk Düzenine Geçiş Safhaları”, Hukuk Araştırmaları, c. III, sy. 3, s. 17-20.
• Timur, Hıfzı; “Views on the Transition in Turkey from Islamic Law to a Western Legal Setup”, Annales de la Facult de Droit d’Istanbul, 1956, c. V, sy. 6, s. 82-88.
• Toledano, Ehud R.; “The Legislative Process in the Otoman Empire in the Early Tanzimat Period: A Footnote”, International Journal of Turkish Studies,1980, c. I, sy. 2, s. 99-106.
• Tunçay, Mete; “1293 Kanun-ı Esasisinin Son Tadilleri”, Kanun-ı Esasinin 100. Yılı Armağanı, Ankara, 1978, s. 249-255.
• Ünal, Mehmet; “Medeni Kanunun Kabulünden Önce Türk Aile Hukukuna İlişkin Düzenlemeler ve Özellikle 1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. XXXIV, sy. 1-4, s. 195-231.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet; “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”, Tanzimat – I, İstanbul, 1940, s. 139-209.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet; “Türk Hukuk Hayatındaki Düalizm ve Şer’i Hukuktan Laik Hukuka Geçiş”, Yargıtay Yüzüncü Yıldönümü Armağanı, İstanbul, 1968, s. 705- 724.
• Yavuz, Cevdet; “Atatürk İnkılapları Çerçevesinde ‘Esbab-ı Mucibe Layihası’ Açısından Türk Medeni Kanununun ve Borçlar Kanununun İktibası Üzerine Düşünceler”, Hukuk Araştırmaları, c. III, sy. 3, s. 54-63.
• Yusuf Ziya [Özer]; “Kanun-ı Ceza Layihasının Hutut-ı Asliyesi – I ve II”, Ceride-i Adliye, 17
• Kanunusani 1325, Birinci Sene, sy. 4, s. 136-142 ve 7 Nisan 1326, sy. 9, s. 362-367.
• Yüksel, Ali Said; “Tercüme Kanunlar”, Türk Düşüncesi, 1957, c. VIII, sy. 12, s. 16-20.
• Zajtay, İmre; “Yabancı Hukukun Tüm Olarak İktibası”, çev.: Teoman Akünal, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1972, c. XXXVII, sy. 1-4, s. 309-324.