Halil İnalcık ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları

Yıl 2005, Sayı: 5, 791 - 804, 01.05.2005

Bülent Arı

Öz

Halil İnalcık'ın ?Osmanlı Hukuku?na dair yayınlarının incelenmesi bu makalenin esas konusunun oluşturmaktadır. Prof. İnalcık ?Osmanlı Hukuku? hakkında bugüne kadar pekçok makale ve kitap yayınlamıştır. Bunlardan bazılarında Osmanlı Sultanî kanunları arasından kaynak yayınları yapmıştır. İnalcık ayrıca Osmanlı hukuk uygulamasında Şer'î ve Sultanî kanunlar arasındaki ayrıma dikkat çeker. Bu çerçevede, ilahî düzenlemeye dayanan Şariat'ın yanında, Osmanlı padişahlarının kanun hükmünde fermanlar yayınladığını vurgular. Bu düzenlemelerin Orta Asya Türk-Moğol hanlıkların kadar uzanan tarihî olduğunu dile getirir. İnalcık'a göre bu hukukî uygulamalar Tanzimat devrindeki topyekün reformlara kadar yürürlükte kalmıştır. Tanzimat döneminde, eskiden olduğu gibi eski tarz yasama faaliyeti yerine, hukukî sistemlerin olduğu gibi yabancı kanunların iktibası yolu seçilmişti. Buna tepki olarak muhafazakar otoriteler Mecelle adıyla bilinen otantik bir kanun sistemi oluşturdular. Makalenin kalan bölümünde Prof. İnalcık'ın Encyclopedia of Islam'ın 2. baskısında yayınlanan ?Kanun?, ?Kanunname? ve ?Mahkama? gibi maddeleri tanıtılmaktadır. Son olarak da, onun Osmanlı'da ilmiye sınıfını ele aldığı ve kısaca ?Ruznamçe? adıyla bilinen makalesi incelenmiştir. O, bu makalesinde ilmiye sınıfının eğitim ve görev süreçleri ile hiyerarşik yapısını anlatır. Ayrıca, ilmiyenin alt ve üst grupları arasındaki çatışmaları ve ihtilafları dikkatlere sunar.

Anahtar Kelimeler

Kanun, Adalet, Yasama, Örf, Şeriat

Halil Inalcik and His Ottoman Legal Studies

Öz

The publishing of Halil İnalcık regarding ?Ottoman Law? is the focus of this article. Throughout his 65 years of academic career, Prof. İnalcık has published many articles and books on Ottoman Law. In some of them, he published the basic sources of Ottoman Sultanic laws. He also made distinction between Sharia and Sultanic law in Ottoman legal practice. In this regard, Prof. İnalcık emphasized that beside Sharia, which is based on Divine regulation, Ottoman Sultans had published Sultanic decrees with the force of law. These regulations had historical basis relied on old Turko-Mongolian khanates in Central Asia. According to İnalcık, these legal regulations were in effect until the overall reforms of Tanzimat era. In this period, instead of old style legislation, legal systems were translated from foreign codes. In reaction to this practice, conservative authorities enacted an authentic Civil Code, which is known as ?Majalla?. In the rest of the article, researches of Prof. İnalcık, published in Encyclopedia of Islam (2nd edition), such as ?Kanun?, ?Kanunname? and ?Mahkama? are introduced. Finally, his article handling the ?ilmiye? class in the Ottoman Empire is taken into consideration. In this article, he expained the education process of the ilmiye members and hierarchical strata among them. He also emphasized the conflicts between the upper and lower classes of ulema and abuses within the system.

Anahtar Kelimeler

Law, Justice, Legislation, Sharia, Custom

Kaynakça

• 1. Kanunnâme-i Sultâni Ber-Mûceb-i ‘Örf-i Osmânî, Robert Anhegger ile birlikte, Ankara: TTK, 1956.
• 2. “Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfi-Sultani Hukuk ve Fatih’in Kanunları”, A.Ü. SBF Dergisi, 1985, c. XIII, s. 102-126.
• 3. “Adâletnameler”, Belgeler, 1965, c. II, s. 49-145.
• 4. “Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri”, Reşid Rahmeti Arat İçin, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1966, s. 259-275.
• 5. “Notes on N. Beldicianu’s Translation of the Kânunname, fonds turc ancien 39, Bibliothèque Nationale, Paris”, Der Islam, 1967, c. XLIII, sy. 1-2, s. 139-157.
• 6. “Suleyman the Lawgiver and the Ottoman Law”, Archivum Ottomanicum, 1969, sy. 1.
• 7. “Kânun”, EI2, c. IV, 1975, s. 556-562.
• 8. “Kânunnâme”, EI2, c. IV, 1975, s. 562-566.
• 9. “State Sovereignty and Law During the Reign of Suleyman”, Suleyman the Second and His Time, İstanbul: ISIS Press, 1983, s. 59-92.
• 10. “Mahkama”, EI2, c. VI, 1986, s. 3-5.
• 11. “Kanun and Shariah”, İlk Tebliğ, Dr. I. H. Qureshi Memorial Lectures, Yusuf Abbas Hashmi, (ed.), Karaçi: Karachi University, 1987, s. 1-13.
• 12. “The Ruznamçe Registers of the Kadiasker of Rumeli as Preserved in the Istanbul Müftülük Archives”, Turcica, 1988, sy. 20, s. 251-275. [2. Baskısı: Essays in Ottoman History içinde, İstanbul: Eren, 1998, s 125-152.]
• 13. “Islamization of Ottoman Laws on Land and Land Taxation”, Festgabe an Josef Matuz: Osmanistik-Turkologie-Diplomatie, Christa Fragner ve Klaus Schwarz, (eds.), Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1992, s. 100-116.
• 14. “Şeriat ve Kanun, Din ve Devlet”, İslâmiyat, 1998, sy. 4, s. 135-142.
• 15. “Türk Devletlerinde Sivil Kanun Geleneği”, Türkiye Günlüğü, 1999, sy. 58, s. 5-11.
• 16. Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, İstanbul: Eren Yay., 2000.