İstanbul Kentiçi Toplu Ulaşım Tarihi Literatürü

Yıl 2010, Sayı: 16, 355 - 366, 01.09.2010

İ. Murat Bozkurt

Öz

İstanbul için, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, modern ve kurumsal anlamda bir kentiçi toplu taşıma hizmetinden söz edilebilir. Bu dönemde düzenli kentiçi vapur seferlerinin başlaması, tramvay ve tünel gibi raylı toplu taşıma sistemlerinin devreye girmesi kentsel toplu ulaşımda kilometre taşlarını oluşturmaktadır. Toplu ulaşım sistemlerinin kurulması İstanbul’un büyümesinde ve biçimlenmesinde belirleyici temel etkenlerden biri olmuştur. Dolayısıyla, İstanbul kentiçi ulaşım tarihi üzerinde yapılan çalışmaların İstanbul şehir tarihçiliği açısından da son derece önemli bir yere sahip olduğunu söylemek abartılı bir yaklaşım olmayacaktır. Son yıllarda bu alanda yapılan yayınlarda bir artış gözlemlenmektedir. Ancak bunun yeterli olduğunu söylemek oldukça güçtür. Dolayısıyla, bu konu üzerinde yapılacak araştırma faaliyetlerinin, gerek araştırma gerekse yayın aşamasında ilgili kurumlar tarafından desteklenmesi gerekir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, İstanbul, Toplu ulaşım, Kentleşme, Osmanlı arşivi

The Literature of the History of Local Public Transportation in Istanbul

Öz

It is possible to speak of modern and institutionalized public transportation services in Istanbul from the second half of the XIXth century onwards. During this period, the initiation of regular steamboat voyages in the city, as well as the construction of rail transportation systems such as the tram and the tunnel (Karaköy-Beyoğlu) constitute the milestones of the development of public transportation system in the city. The establishment of public transportation systems constitutes one of the main determinants that shaped the growth of Istanbul. Therefore, it will not be an exaggeration to state that the research on the history of public transportation in the city of Istanbul occupies an extremely important place within the context of urban historiography on Istanbul. Recent years have witnessed an increase in relevant publications. However, it is difficult to say that sufficient amount of work has been established. Therefore, scholarly work on the topic should be supported by relevant institutions at the stage of both research and publication.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Istanbul, Public transportation, Urbanization, Ottoman archives

Kaynakça

• 1329 Senesi İstanbul Beldesi İhsaiyât Mecmûası, Dersaâdet: Matbaa-i Arşak Garoyan, 1330.
• 1330 Senesi İstanbul Beldesi İhsaiyât Mecmûası, Dersaâdet: Matbaa-i Arşak Garoyan, 1331.
• 1335 Senesi İstanbul Beldesi İhsaiyât Mecmûası, Dersaâdet: Matbaa-i Osmâniye, 1337.
• Boğaziçi Şirket-i Hayriye Tarihçe, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1330.
• Dersaâdet Haliç Vapurları Şirketi Hissedârânının Sene 1340 İçin On Altıncı Def’a Olarak Sûret-i Adiyeye İctima Eden Heyet-i Umûmiyesinde Kıraat Olunan(1 - Meclis-i İdare Raporu), İstanbul: Kağıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi, 1341.
• Dersaâdet Tramvay Şirketi Mukavelenâme ve Şartnâmeler (Société des Tramways de Constantinople Conventions et Caklers des Charges), İstanbul: Fratelli Haym Matbaası, 1341.
• Dersaâdet Tramvay Şirket-i Osmaniyesi Meclis-i İdaresi Tarafından 10 Kânûn-i Evvel Sene 1908 Tarihinde İn’ikad Eden Hissedârân-ı Meclis-i Umûmî-i Fevkalâdesinde Kıraat Olunan Rapordur, İstanbul: Suma Matbaası, 1908.
• Dersaâdet Tramvay Şirketi Seyr ü Sefer Nizamnâmesidir (1 - Zabıta Nizamnâmesi), İstanbul: Matbaa-i Zelliç, 1330.
• Dersaâdet Tramvay Şirketi Seyr ü Sefer Nizamnâmesidir (1 - Zabıta Nizamnâmesi), İstanbul: Fratelli Haym Matbaası, 1332.
• Dersaâdet Tramvay Şirketi Seyr ü Sefer Nizamnâmesidir (2 - Demiryollar Usûl-i Zabıta Nizamnâmesine Dair Kanun-ı Muvakkat ve Zeyli), İstanbul: Matbaa-i Zelliç, 1330.
• Dersaâdet Tramvay Şirketi Seyr ü Sefer Nizamnâmesidir (2 - Demiryollar Usûl-i Zabıta Nizamnâmesine Dair Kanun-ı Muvakkat ve Zeyli), İstanbul: Fratelli Haym Matbaası, 1332.
• Dersaâdet Tramvay Şirketi Vatmanlarına Talimât, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık, 1338.
• Dersaâdet Tramvay Şirketi Yevmiyeli Müstahdemîne Mahsûs İhtiyat ve Muavenet Sandıkları Nizamnâme-i Dahilisi, İstanbul: Kağıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi, 1338.
• Dersaâdet Tramvay Şirketinin Yevmiyeli Müstahdemîne Hizmet Esnasında Ârız Olabilecek Kazalardan Mütevellid Hasarâtın Tazminine Dair Nizamnâme (Réglement sur la Répartion des Dommages Résultant des Accidents du Travail des Agents Salariés), İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekâsı, 1338.
• Dersaâdet Tramvaylarının Elektrikle Cerri İmtiyazının Şirket-i Hâzıraya İhalesi Hakkında, ts.
• Dersaâdet’de Tramvay Tesisine Dair 26 Temmuz Sene 1285 Tarihli Birinci Şartnâmedir, İstanbul: Serviçen Matbaası, ts.
• Dersaâdet’in Anadolu Cihetinde Üsküdar ve Kadıköy Dahil ve Haricinde Bir Elektrikli Tramvay Şebekesi Tesisi İmtiyazının İtâsı Zımnında İcra Edilecek Münakaşa Şerâitini Mübeyyin Nâfia Nezareti Kararnâmesiyle Mukavelenâme ve Şartnâme Lâyıhaları, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1328.
• Dersaâdet’in Rumeli Cihetiyle Mülhakâtında Kudretü’l-elektrikiyye Tevziât-i Umûmiyesi İmtiyazına Dair Mukavelenâme ve Şartnâme (Conventions et Cahier des Charges), İstanbul: Zelliç Biraderler Matbaası, 1336.
• Elektrikli Tramvay İmtiyazâtına Esas İttihaz Olunacak Mukavalenâme Lâyıhası, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1325.
• Fî 20 Mart Sene 329 Tarihinde Fevkâlade Olarak İctimaa Davet Edilen Şirket-i Hayriye-i Hamidiyye Hissedârân Meclisinde Kıraat Olunacak Meclis-i İdare Raporudur, İstanbul, ts.
• Galata ve Beyoğlu Beyninde Tahte’l-arz Demiryolu İmtiyazının Ferman-ı Âlisi ile Mukavelât ve Şartnâme ve Nizamnâme-i Dahilisi, İstanbul: Fidel Lefter Litoğrafyası, 1906.
• Tramvaylara Aid İmtiyaz Şartnâmesi, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1327.
• Haliç Dersaâdet Vapurları Mukavelenâmesi, İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya, 1327.
• Haliç Vapurları Şirket-i İmtiyaz Mukavelesi Şartnâmesi Nizamnâme-i Dahilisi, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1326.
• Haliç Vapurları Şirket-i İmtiyaz-ı Muaddel Mukavelenâmesi Muaddel Şartnâmesi Muaddel Nizamnâme-i Dahilisi, Societe Anonyme Ottomane des Bateaux de la Corne d’Or. I.Convention modifie’e 2. Cahier des charges modifie 3. statuts modifiee, İstanbul: Kader Matbaası, 1329.
• Harb-i Umûmi ve Şirket-i Hayriye, 1330-1334, İstanbul: Bahriye Matbaası, 1337.
• Hazine-i Mâliye ile Şirket-i Hayriye Beynindeki Muhtelefün fih Mevaddan 26 ve 27 Numaralı Araba Vapurlarının Harb-ı Umûmideki Mikdar-ı Ücretlerine Müteallik Evrâk ve Vesâik, İstanbul: Kader Matbaası, 1341.
• Hükümet-i Osmaniye Cânibinden Tenvirat ve Tramvaylara Müteallik Kudret-i Elektrikiyye ve Tevziat-ı Umûmiyesi İçin İta Kılınacak İmtiyazlara Dair Ticaret ve Nafia Nezaretince Tanzim Olunacak Şartnâme Beyannâmesidir, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1326.
• Hükümet-i Seniyye ile Şirket-i Hayriye Beyninde Akd ve Teâti Olunan
• Mukavelenâme ile Şartnâme, İstanbul: Der Nersisyan Matbaası, 1326. Hükümet-i Seniyye ile Şirket-i Hayriye Beyninde Akd ve Teâti Olunan Mukavelenâme ile Şartnâme, İstanbul: Dersaâdet Ticaret Odası Gazetesi Matbaası, 1306.
• İstanbul Beldesi İhsaiyât Mecmûası, Dersaâdet: Matbaa-i Arşak Garoyan, 1329.
• İstanbul Şehri Dahilinde Dersaâdet Mülhakatından Galata ile Beyoğlu Beyninde Tahte’larz Demiryolu Osmanlı Şirketi Nizamnâme-i Dahilîsidir. Statuts de la Societe Anonyme Ottomane de Chemin de Fer Metropolitain de Constantinople Entre Galata et Pera, İstanbul: Fidel Lefter Matbaası, 1911.
• İstanbul Şehri ile Civarında Bir Tramvay Şebekesi Tesisi İmtiyazına Dair Mukavelenâme, İstanbul: Ebüzziya Matbaası, 1326.
• İstanbul Tramvay Şirketi İşçileri Tesanüd ve Teavün Cemiyeti Nizamnâme-i Esasîsi, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1340.
• İstanbul Tramvay Şirketinin Nizamnâme-i Esasiyesidir. Status De La Societe Des Tramvays De Constantinople, İstanbul: Minasse Matbaası, 1890.
• Şehremâneti Şoförler Talimâtnâmesi, İstanbul: Matbaa-i Arşak Garoyan, 1331.
• Şirket-i Hayriye 1338 Senesi Haziranının Birinci Perşembe Günü Sabahından Mu’teber Seyr ü Sefer Tarifesidir, İstanbul: Zelliç Biraderler Matbaası, 1338.
• Şirket-i Hayriye 1339 Senesi Haziranının 12. Salı Günü Sabahına Kadar Müteber Seyr ü Sefer Tarifesidir, İstanbul: Zelliç Biraderler Matbaası, 1339.
• Şirket-i Hayriye 1341 Senesi İlkbahar Mevsimine Mahsûs Seyr ü Sefer Tarifesidir, İstanbul: Zelliç Biraderler Matbaası, 1341.
• Şirket-i Hayriye İdaresinde Bulunan Bi’l-Cümle Memûrîn ve Müstahdemînin Vezâifine Dair Kararnâmedir, İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan, 1324.
• Şirket-i Hayriye ile Bank-ı Osmanî Beyninde Teati Olunan Mukâvelenâme Sûretidir, İstanbul: 1920 Matbaa-i Bahriye, 1336.
• Şirket-i Hayriye Memurîn ve Müstahdemînine Mahsûs Tekaüd Sandığı Nizamnâmesi Müsveddesidir, İstanbul: Nersisyan Matbaası, 1307.
• Şirket-i Hayriye’nin 1322, 1323, 1324 Seneleri Vâridât ve Masârifât-ı Vâkıasıyla Muvâzene- i Umûmiyesini Mübeyyin Cetveldir, İstanbul, Agob Matyosyan Matbaası, ts.
• Şirket-i Hayriye’nin 1325 Senesi Vâridât ve Masârifât-ı Vâkıasıyla Muvâzene-i Umûmiyesini Mübeyyin Cetveldir, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1326.
• Şirket-i Hayriye’nin 1326 Senesi Vâridât ve Masârifât-ı Vâkıasıyla Muvâzene-i Umûmiyesini Mübeyyin Cetveldir, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1327.
• Şirket-i Hayriye’nin 1339 Senesi Martından 1340 Senesi Şubatı Gâyesine Kadar Vâridât ve Masârifât-ı Vâkıasıyla Muvâzene-i Umûmiyesini Mübeyyin Cetveldir, İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1340.
• Şirket-i Hayriye’nin 333 Senesi Martından 334 Senesi Şubatı Gâyesine Kadar Vâridât ve Masârifât-ı Vâkıasıyla Muvâzene-i Umûmiyesini Mübeyyin Cetveldir, İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1334.
• Şirket-i Hayriye’nin 334 Senesi Martından 335 Senesi Şubatı Gâyesine Kadar Vâridât ve Masârifât-ı Vâkıasıyla Muvâzene-i Umûmiyesini Mübeyyin Cetveldir, İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1335.
• Şirket-i Hayriye’nin 335 Senesi Martından 336 Senesi Şubatı Gâyesine Kadar Vâridât ve Masârifât-ı Vâkıasıyla Muvâzene-i Umûmiyesini Mübeyyin Cetveldir, İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1336.
• Şirket-i Hayriye’nin 336 Senesi Martından 337 Senesi Şubatı Gâyesine Kadar Vâridât ve Masârifât-ı Vâkıasıyla Muvâzene-i Umûmiyesini Mübeyyin Cetveldir, İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1337.
• Şirket-i Hayriye’nin Ta‘dîlen Kaleme Alınan Nizamnâme-i Dahilîsi ile Esbâb-i Mûcibe Lâyıhası ve Elyevm Mer’î Bulunan Nizamnâme-i Dahilîsi, İstanbul: Matbaa-i Askeriye, 1331.