The civil transformation of Turkish Documentary Cinema and Academic Documentary Movement

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 37, 1 - 24, 23.06.2021

Peyami Çelikcan

Öz

In this article, the civil transformation process of Turkish Documentary Cinema and the contribution of Istanbul University Film Center (IUFC) in this process has been evaluated by analyzing the documentary films produced by IUFC. IUFC produced 19 documentaries, which has common politic and thematic perspectives and also formative features, between 1954-1974. The documentary production model developed by IUFC and the documentaries produced within this model has been defined with a new term called “Academic Documentary”. This article assumes that the academic documentaries created a wave which might be named as Academic Documentary Movement. The aim is opening a discussion on these suggested terms by analyzing six documentaries produced by Mazhar Şevket İpşiroğlu and Sabahattin Eyuboğlu who are the frontiers of Academic Documentary movement.

Anahtar Kelimeler

Documentary cinema, academic documentray, cinema history, early sinema, documentary movements

Belgesel Sinemanın Sivilleşmesi Sürecinde Akademik Belgesel Hareketi

Öz

Belgesel sinemamızın sivilleşme süreci ve İstanbul Üniversitesi Film Merkezi’nin bu sürece katkılarının İÜFM bünyesinde üretilen belgesel filmler üzerinden ele alındığı bu çalışmada, İÜFM’nin akademik bir kurumsal yapı içinde oluşturduğu belgesel yapım modeli incelenmiştir. İÜFM bünyesinde 1954-1974 yılları arasında ortak tematik yaklaşıma ve biçimsel özelliklere sahip olan 19 adet belgesel filmin yapımı gerçekleştirilmiştir. Merkez tarafından geliştirilen belgesel yapım modelinin ve üretilen filmlerin yeni bir kavramsal çerçeve içinde incelendiği bu makale, İÜFM belgesellerini “Akademik Belgesel” ve bu filmlerle oluşan akımı da “Akademik Belgesel Hareketi” olarak tanımlamayı önermekte ve bu önermeyi 1954-1960 yılları arasında İpşiroğlu ve Eyuboğlu ikilisi tarafından çekilen ve hareketin kurucu filmleri olarak değerlendirilen altı belgeseli inceleyerek gerekçelendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Belgesel sinema, akademik belgesel, sinema tarihi, erken sinema, belgesel hareketleri

Kaynakça

• Adalı, Bilgin, Belgesel Sinema, Hil Yayınları, 1986. İstanbul.
• Adnan Benk, http://www.kameraarkasi.org/yonetmenler/adnanbenk.html
• Albek, Aziz, İstanbul Üniversitesi Film Merkezi, Matematik Araştırmaları Matbaası, 1979, İstanbul.
• Akgün Çomak, Nebahat, “Türk Sinemasında Ordu-Merkezli Sinema Dairesinin Önemi ve Yeri: Sinemanın Doğuşu ve Ülkemize Girişi” İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2012, 0 (7) https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuifd/issue/22884/244809
• Avcı, Berrin, “Sabahattin Eyuboğlu ve Belgesel Filmleri”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi 2012 , 0 (14) https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuifd/issue/22875/244464
• Aytekin, Hakan, Türkiye’de Toplumsal Değişme ve Belgesel Sinema, BSB Yayınları, 2017, İstanbul.
• Chanan, Michael, The Politics of Documentary, BFI, Palgrive&MacMillan, 2012, London.
• Çelikcan, Peyami, “Türkiye’de Belgesel Sinemanın Kısa Bir Tarihçesi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 18, Sayı 36, 2020/2, 529-542. https://talid.org/pdf/769.pdf
• Demirkıran, Cenk, Filmlerle Anadolu Destanı Yazmak, Derin Yayınları, 2011, İstanbul.
• Elaçmaz, Muhammet Oytun, Imaginations of the Anatolian Landscape: The Films of Sabahattin Eyuboğlu, Yüksek Lisans Tezi, Sabancı Üniversitesi, 2020, İstanbul.
• Erdem Buri, https://www.turkpopmuzik.net/ansiklopedi-249-erdem-buri-1925-1993
• Erkılıç, Hakan, “Türkiye’de Belgesel Sinema Literatürü Üzerine: Belge Filmden Belgesele”, SineCine, 2015, 6 (2), 107-116.
• Eyuboğlu, Sabahattin, Mavi II, İş Bankası Yayınları, 2000, İstanbul.
• Eyuboğlu, Sabahattin, Mavi ve Kara İş Bankası Yayınları, 2011, İstanbul.
• Gökağaç, Zühre Saral, Gerçeği Arayan Adam, TRT, 2013. https://www.youtube.com/watch?v=5bbO7KouOA0
• Kandemir, Ceyhan, Görsel Düşünceye Dair – İpşiroğlu, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, 2012. https://vimeo.com/496664814
• Odabaş, Battal, “Türk Sinemasının Kuruluşunda Ordunun Rolü, Belge(Sel) Film Ve Kurtuluş Savaşı Filmleri”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2012, 0 (24) https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuifd/issue/22865/244166
• Öncü Bir Düşünür Mazhar Şevket İpşiroğlu, Yapı Kredi Yayınları, 2008, İstanbul.
• Özön, Nijat, Türk Sineması Tarihi, Doruk Yayınları, 2010, İstanbul.
• Özuyar, Ali, Devlet-i Aliyye’de Sinema, Deki Yayınları, 2007, İstanbul.
• Resmî Gazete, 18 Kasım 1957, Sayı: 9759 https://www.resmîgazete.gov.tr/arsiv/9759.pdf