Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin Dünyaya Dair Bir Kasidesi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 138 - 156, 25.03.2023

Melek Dikmen

https://doi.org/10.30622/tarr.1241301

Öz

Köstendilli Süleyman Şeyhî, XVIII. yüzyılın ikinci yarısı ile XIX. yüzyılın başlarında, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde, Balkan topraklarında yaşamış şairlerden biridir. Bulgaristan’ın batısında bulunan Köstendil’de dünyaya gelmiş olan şairin yaşadığı dönemde bu bölgede, özellikle Halvetî ve Nakşibendî tarikatı yaygındı. Süleyman Şeyhî (v. 1235/1819-1820) de aynı zamanda bir Nakşî şeyhidir. Dinî ve tasavvufî muhtevalı otuza yakın eser yazmış olan Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin Divan’ı da vardır. Sosyal, kültürel, tasavvufî pek çok kavrama ve terime yer vermiş olan şairin Divan’ında dünya hayatına bakış açısını ve dünya algısını ortaya koyan bir kaside mevcuttur. Toplamda 27 beyitten müteşekkil olan manzume, Türk edebiyatındaki klasik kaside bölümlerine uygun olarak yazılmamıştır. Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin Divan’daki diğer kasideleri de göz önünde bulundurulduğu zaman bu durumun şairin üslup özelliği olduğu dikkati çekmektedir. Divan’da yer alan söz konusu kasidede dünyayı “âlem, cihân, dâr, dehr, dünya, hayâl” kelimeleri ile ifade eden Köstendilli Süleyman Şeyhî, onu vefasız, fani, gelip geçici, kıymetsiz olması, bir oyun ve eğlence mekânı olması gibi genellikle olumsuz yönleriyle tavsif etmiş; böylelikle tasavvufî ve edebî geleneğin dünya algısına uygun bir bakış açısı ortaya koymuştur. Buna karşın eşref-i mahlûkat olarak yaratılmış olan insanın inci, elmas, mücevher gibi kıymetli eşyalar mesabesinde oluşuna sıklıkla vurgu yapmıştır. Bu sebeple insanın fıtraten sahip olduğu değerine ve izzetine uygun bir tutum sergilemesi, gafletten uzak durması için birtakım uyarılarda ve tavsiyelerde bulunmuştur. Çalışmada Köstendilli Süleyman Şeyhî hakkında kısaca bilgi verildikten sonra söz konusu kaside açıklanmaya ve tahlil edilmeye çalışılmıştır. Böylece son dönem sûfî şairlerden olan Süleyman Şeyhî’nin ve şiirinin anlaşılması için katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Köstendil, Süleyman Şeyhî, Nakşibendilik, Dünya, Kyustendil, Suleiman Seyhi, Naqshbandiyyah, World

An Ode on the World by Suleiman Seyhi of Kyustendil

Öz

Suleiman Seyhi of Kyustendil was one of the poets who lived in the Balkan lands during the last periods of the Ottoman Empire, specifically in the second half of the 18th century and the beginning of the 19th century. The Khalwatiyah and Naqshbandiyya sects were widespread in the region during the period of the poet's birth in Kyustendil, which is located in the west of Bulgaria. Suleiman Seyhi was also a Nakshi sheikh, and he wrote nearly thirty books with religious and mystical content, including a Diwan. In the Diwan, there is an ode that consists of 27 couplets and includes many social, cultural, and mystical concepts and terms, revealing his view of the world and his perception of it. It is worth noting that this poem was not written in accordance with the classical eulogy sections in Turkish literature, which is a stylistic feature of Suleiman Seyhi of Kyustendil, as seen in his other eulogies in the Diwan.
In the aforementioned ode in his Diwan, Suleiman Seyhi of Kyustendil described the world as "universe (âlem, cihân, dâr, dehr, dünya), and dream (hayâl)", conveying a viewpoint in line with the mystical and literary tradition's perception of the world as disloyal, ephemeral, temporary, and worthless. Nevertheless, he stressed the value of human beings as valuable as pearl, diamond, and jewel, offering advice and warnings to encourage people to behave in accordance with their worth and stay away from heedlessness. The study aims to analyze the eulogy and contribute to the understanding of Suleiman Seyhi, one of the last period sufi poets, and his poetry by providing brief information about him.

Anahtar Kelimeler

Kyustendil, Suleiman Seyhi, Naqshbandiyyah, World

Kaynakça

• Aclunî (2000). Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs ʿAmme’ştehere Mine’l-Eḥâdîs̱ ʿAlâ Elsineti’n-Nâs. I-II. thk. Abdulhamîd b. Ahmed b. Yûsuf b. Hindâvî. yy.: Mektebetu'l-Asrıyye.
• Ahmed İbn Hanbel (1999). Kitâbü’z-Zühd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Akalın, D. (2015). XIX. Yüzyılda Osmanlı İdaresi Altında Balkanlar ve Köstendil. Yeni Türkiye (Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı II), 67, 1674-1694.
• Akalın, Ş. H. (2011). Türkçe Sözlük. 11. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydın, İ. H. (2002). .Kenz-i Mahfi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt. 25, 258-259.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı Lugatı, Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Bilnet Matbaacılık.
• Bedruddîn el-Aynî (ty). ‘Umdetu'l-Kârî Şerhu Sahîhi'l-Buhârî. I-XXV, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Buhârî (h. 1422) Sahîhu’l-Buhârî. I-XI, thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. Dâru Tavkı’n-Necât.
• Canım, R. (2021). Bulgaristan’ın Kaplıcalar Şehri Köstendil’in Türk Kültür ve Edebiyat Tarihindeki İzlerine Dair. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları. 3 (2), 289-300.
• Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, 2. Baskı, İstanbul: Anka Yayınları.
• Ceyhan, S. (2010). Süleyman Şeyhî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 38, 108-109.
• Çetin, K. (2020). Necâtî Bey ve Mihrî Hatun’un “Nemed” Gazellerinin Karşılaştırılması. Littera Turca, Journal of Turkish Language and Literature. 6 (3), 344-355.
• Çetinkaya, Ü. (2008). Divan Edebiyatında Kadına Genel Bakış. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 3(4), 279-334.
• Derman, M. U.; Uzun, M. İ. (1992). Besmele. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 5, 532-537.
• Dikmen, M.; Çetin, K. (2020). Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin Kaleminden Dile Gelen Bahar ve Çiçekler. İ. Güleç ve Ö. S. Güler (Ed.). Câmî-i Rûm-ili: Köstendilli Süleyman Şeyhî içinde (s. 289-302). İstanbul: Vakıf Araştırmaları Merkezi (VAKAR).
• Doğan, M. N. (2008). Divan Şiirinde “Şarap” Metaforları. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 38, 63-98.
• Dönmez, İ. K. (2009). Sarhoşluk. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 36, 141-145.
• Ebû Nuaym el-Isfahânî. (h. 1409). Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ. I-X, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Erginli, Z. (2006). Temel Tasavvuf Klasiklerinde Dünyâ Algısına Toplu Bir Bakış. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 15 (2), 117-181.
• Ertem, R. (1995). Şeyhülislâm Yahyâ Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Fuzûlî (2000). Leylâ ve Mecnûn Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar. Haz. Muhammed Nur Doğan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gökdemir, A. (2020). Köstendilli Süleyman Şeyhî Dîvânında Nakşibendîlik. İ. Güleç ve Ö. S. Güler (Ed.). Câmî-i Rûm-ili: Köstendilli Süleyman Şeyhî içinde (s. 273-288). İstanbul: Vakıf Araştırmaları Merkezi (VAKAR).
• Güleç, İ. (2020). Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin Dîvânı ve Şiir Dünyası. İ. Güleç ve Ö. S. Güler (Ed.). Câmî-i Rûm-ili: Köstendilli Süleyman Şeyhî içinde (s. 243-271). İstanbul: Vakıf Araştırmaları Merkezi (VAKAR).
• Güler, İ. (1999). Osmanlı Popüler Dinî Edebiyatında ‘Dünya’ya Karşı Mesafe Bilinci. İslâmiyât -Osmanlı Özel Sayısı-. 3(4), 33-49.
• Horata, O. (2018). XVIII. Yüzyılda Sosyo-Kültürel ve Edebî Hayat. XVIII. Yüzyıl Türk Edebiyatı. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 3-21.
• Kalkışım, M. (1994). Şeyh Gâlîb Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kayaalp, İ. (2019). Bahtî Divanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64301,bahtisultan-i-ahmed-divanipdf.pdf?0
• Kayaokay, İ. (2017). Klasik Türk Şiirinde Nefs. İstanbul: H Yayınları.
• Kemikli, B. (2000). Türk Tasavvuf Edebiyatında Devriyye ve Sun’ullâh-ı Gaybî’nin Devriyyesi. İslâmî Araştırmalar, 13(2), 217-226.
• Kısakürek, N. F. (2018). Çile. 89. Baskı. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Köstendilli Süleyman Şeyhî. Dîvân-ı Şeyhî-i Köstendilî. İstanbul Üniversitesi TY. 1784. Erişim adresi: http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty01784.pdf
• Kundakcı, M. (2018). Köstendilli Süleyman Şeyhi Efendi Divanı’nın Tenkitli Metni. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kutluer, İ. (1994). Düşünme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 10, 53-57.
• Muslu, R. (2016). Merâtib-i Nefs ve Tezkiye. K. Özköse (Ed.). Tasavvuf El Kitabı içinde (s. 337-365) 4. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Müslim b. Haccâc (ty). Sahîh-i Müslim. I-V. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî. Öztoprak, N. (2010). Divan Şiirinde Giyim Kuşam Üzerine Bir Deneme. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 4, 103-154.
• Pala, İ. (2014). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Polat, E. ve İslamoğlu, A. (2018). 17. Yüzyıl Dîvânlarında Dünyanın Geçiciliğine Dair Nasihatler. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 13(9), 213-238.
• Suyûtî (2004). el-Hâvî li’l-Fetâvâ. I-II. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Tabakoğlu, M. ve Maden, Ş. (2019). Nokta Metaforu ve Vahdet Üzerine Eklektik Bir Metin: Noktatü’l-Beyân Risâlesi. dergİabant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi). 7(13), 61-93.
• Tarlan, A. N. (1992). Ahmet Paşa Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tatcı, M. (2008). Yûnus Emre Dîvânı, Tenkitli Metin. İstanbul: H Yayınları.
• Tavukçu, O. K. (t.y.). Dede Ömer Rûşenî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni, Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10601,dede-omer-rusenipdf.pdf?0&_tag1=996F7C32D7C6FAEAEA37BAD6DEF222CAA2A64231&crefer=B9B1E710449689127931CC7C50517A1F088049A93C64C349C5BDB657933A2EE0,
• Topaloğlu, B. (1993). Cehennem-Kelâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Cilt 7, 227-233.
• Uçman, A. (2014). Devir Nazariyesi ve Osmanlı Tasavvuf Edebiyatında Devriyeler. A. Y. Ocak (Haz.). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler (Kaynaklar-Doktrin-Ayin ve Erkan-Tarikatlar-Edebiyat-Mimari-İkonografi-Modernizm) içinde (s. 575-625). II. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uludağ, S. (1994a). Devir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 9, 231-232.
• Uludağ, S. (1994b). Dünya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 10, 22-25.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Uzun, M. İ. (1994). Devriyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 9, 251-253.
• Uzun, M. İ. (2013). Yâr-ı Gâr. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 43, 324.
• Yıldırım, A. (2000). Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Yıldırım, B. (2019). Kesret Çarşısında Bir Hikmet Dükkanı: Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Yılmaz, A. (1989). Köstendilli Süleymân Şeyhî. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yılmaz, A. (2020). Köstendilli Süleyman Şeyhî: Hayatı, Eserleri, Türk-İslâm Edebiyatı ve Tasavvuf Geleneği İçindeki Yeri. İ. Güleç ve Ö. S. Güler (Ed.). Câmî-i Rûm-ili: Köstendilli Süleyman Şeyhî içinde (s. 13-41). İstanbul: Vakıf Araştırmaları Merkezi (VAKAR).
• Yılmaz, K. H. (2018). Divan Şairlerinin Meydan Okumaları ve Kendi Şiirlerine Nazire İstekleri. Teke Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. (7)3, 1660-1668.
• Yücer, H. M. (2017). Vahdet-i Vücûd Nazariyesinin İzahında Nokta Sembolizmi ve Muhyiddin-i Rûmî’nin Temsîl-i Nokta Adlı Eseri. Journal of History Culture and Art Research. 6 (2), 199-278.
• Zebîdî. (2017). İthâfu’s-Sâdeti’l-Muttakîn bi-şerhi İhyâi Ulûmi’d-Dîn. I-XIV. 6. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.