تقييم الإنياجرام المبني على أسس صوفية في إطار المفاهيم الصوفية الإله المعتقد والأعيان الثابتة و الرب الخاص

Yıl 2025, Sayı: 55, 57 - 94, 30.06.2025

Müberra Sarısoy Çakmak

https://doi.org/10.70951/tasavvufdergisi.1672467

Öz

الإنياجرام هو اسم النظام الذي يقيّم أمزجة الأشخاص (المترابطة) في تسع مراحل، ويقدم طريقة للتطور تفوق مجرّد معرفة الذات. أسسه العالم الباطني المولد الأرمني جورج غوردجييف (1866-1946)، وقد طُرحت أفكار مختلفة حول أصل الإنناجرام. فبينما هناك من يتقبله على أنها حديثة وعلمية، هناك أيضًا من يبحثون عن جذور الإنياجرام في التقاليد القديمة. فبينما يربطه البعض بالمسيحية الكاثوليكية والكابالا، طرح عدد من الباحثين دراسات تفيد بأنه يستند إلى التقاليد الصوفية. وقد أكّد هؤلاء الباحثون أن غوردجييف طور تعاليمه بالتدريب الذي تلقاه على يد خمسة عشر صوفيًا، لكن النظام الذي طرحه ابتعد عن التقاليد الصوفية. فنهج الإنياجرام الذي اكتسب مظهرًا حديثًا من التقليد الصوفي، له جوانب متقاربة مع الصوفية. فالجانب القائم على التغيير والتطوير في الإنياجرام ييتطابق مع ” علم الأحوال “ في التربية الصوفية. بالإضافة إلى ذلك، يمكن تفسير تمثيل خصائص مزاج الإنياجرام حقائق الثابتة التي يولد بها الإنسان من خلال المفهوم الأعيان الثابتة. ويرتبط مفهوم” الأعيان الثابتة “، وهو مفهوم ينتمي إلى ابن العربي (ت 638/1240)، بمفهومي ” الاله المعتقد“و” الرب الخاص “من حيث الإشارة إلى الحقائق الفطرية في الإنسان. وقد حاولنا أن نقيّم في هذا المقال في هذا المقال، الذي يستند إلى التربية الصوفية، مفاهيم” الأعيان الثابتة“و” الإله المعتقد“و” الرب الخاص“.

Anahtar Kelimeler

الصوفية , الإله المعتقد , الأعيان الثابتة , الرب الخاص , الإنياجرام

The Evaluation of the Enneagram Based on Sufi Foundations within the Framework of the Sufi Concepts of Ilāh-ı Mu‘tekad, ‘Ayān-ı Sābita, and Rabb Khās

Öz

The Enneagram is a system that evaluates individuals’ temperaments across nine interconnected phases, proposing a method for self-development that transcends self-knowledge. The Enneagram was developed by the Armenian-born esotericist George Gurdjieff (1866-1946). The origins of the Enneagram are not universally accepted. While some scholars accept the Enneagram as a modern and scientific system, others trace its origins to ancient traditions. While some researchers identify it with Catholic Christianity and Kabbalah, others have proposed studies suggesting its basis in sufi tradition. These researchers have determined that Gurdjieff developed his teachings through the training he received from fifteen sufis, yet the system he ultimately put forward diverged from the Sufi tradition. The enneagram, which emerged from the sufi tradition and gained a modern appearance, has identical aspects with Sufism. The Enneagram's emphasis on change and development mirrors the “science of state” in sufi education. The notion that the Enneagram's temperament traits embody immutable truths with which humans are born can be elucidated by the sufi concept of ‘ayān sābita The ‘ayān sābita a concept attributed to Ibn al-‘Arabī (d. 638/1240), is associated with the concepts of ilāh mu‘tekad and rabb khās in terms of pointing to the truths from creation. In this article, an effort has been made to evaluate the enneagram, which is predicated on sufi education, through the lens of sufi concepts of ‘ayān sābita, divine mu‘tekad, and rabb khās, which express the essence of the human being.

Anahtar Kelimeler

Sufism , ‘Ayān sābita , Mu‘tekad Divinity , Rabb khās , Enneagram

Tasavvufî Temellere Dayandırılan Enneagramın Tasavvuf Kavramlarından İlâh-ı Mu’tekad, A’yân-ı Sâbite ve Rabbi Has Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Öz

Enneagram, insanların sahip olduğu mizaçları (birbiriyle bağlantılı) dokuz evrede değerlendiren, kendini tanımanın da ötesinde gelişim yöntemi sunan sistemin adıdır. Ermeni asıllı ezoterist George Gurdjieff (1866-1946) tarafından kurulan enneagramın kökeni hakkında farklı fikirler öne sürülmüştür. Enneagramı modern ve bilimsel kabul edenler olduğu gibi köklerini kadim geleneklerde arayanlar da olmuştur. Bazıları Katolik Hristiyanlık ve Kabala ile özdeşleştirirken bazı araştırmacılar tasavvufî geleneğe dayandığına dair çalışmalar ortaya koymuştur. Bu araştırmacılar Gurdjieff’in on beş sûfîden aldığı eğitimle öğretisini geliştirdiğini ancak ortaya koyduğu sistemin tasavvufî gelenekten uzaklaştığını tespit etmişlerdir. Tasavvufî gelenekten çıkarak modern bir görünüm kazanan enneagramın tasavvuf ile benzer yönleri bulunmaktadır. Enneagramın değişim ve gelişim esaslı yönü, tasavvufî eğitimin “hâl ilmi” oluşuyla örtüşmektedir. Ayrıca enneagram mizaç özelliklerinin insanın doğuştan getirdiği sabit hakikatlerini temsil etmesi, tasavvuf kavramlarından a’yân-ı sâbite ile açıklanabilmektedir. İbnü’l-Arabî’ye (ö. 638/1240) ait bir kavram olan a’yân-ı sâbite, yaratılıştan gelen hakikatlere işaret etmeleri bakımından ilâh-ı mu’tekad ve rabbi has kavramları ile bağlantılıdır. Bu makalede tasavvufî eğitime dayandırılan enneagram, insanın özünü ifade eden tasavvufî kavramlardan a’yân-ı sâbite, ilâhî mu’tekad ve rabbi has ile değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf , A’yân-ı Sâbite , İlah-ı Mu’tekad , Rabbi Has , Enneagram.

Kaynakça

• Acarkan, İsmail. Enneagram ile Kendini Keşfet. İstanbul: Timaş Yayınları, 4.Basım, 2021.
• Aclûnî, Şeyh İsmail bin Muhammed.Keşfû’l-Hafâ ve Muzil el-İlbâs amma İştuhira min el-ehâdis alâ el-sineti’n-nas. Lübnan: 2009.
• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Fusûsu’l-Hikem Okumaları İçin Anahtar. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhü’l-Buhârî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1427/2006.
• Cilî, Abdulkerîm. İnsan-ı Kâmil. çev. Abdülaziz Mecdi Tolun. nşr. Selçuk Eraydın vd. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2002.
• Cusack, Carole M. “The Enneagram: G.I Gurdjieff’s Esoteric Symbol”. Researchgate. 3 Ekim 2023.https://www.researchgate.net/publication/338800466_The_Enneagram
• Çamdalı, Ünal. “Termodinamik ve Sosyal Sistemlerin Yakın Çevre İlişkilerindeki İlginç Benzeşim, Değişim ve Bir Sonuç-Bir Ümit”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 67/02 (Şubat 2012), 213-221. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002252.
• Daniels, David N.- Price Virginia A. Enneagram Kendini Bilme Sanatı. çev. Seda Darcan Çiftçi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Demirli, Ekrem. “Mesnevî’yi Fusûsu’l-Hikem’e Göre Yorumlamak “İlâh-ı Mu’tekad” ve Mevlânâ’nın Mesnevî’sinden Hikâyeler”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi (2005), 347-364. https://isamveri.org/pdfdrg/D02193/2005_VI_14/2005_VI_14_DEMIRLIE.pdf
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 11. Basım, 2014.
• Feyzü’l- Kur’an, Tefsirli Kur’an-ı Kerîm Meali, çev. Hasan Tahsin Feyizli. İstanbul: Server Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Hakîm, Suad. İbnü’l-Arabî Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004.
• Hökelekli, Hayati. “Fıtrat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/47-48. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. çev. Ahmed Avni Konuk. thk. Tahralı, Mustafa – Eraydın, Selçuk. İstanbul: M. Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 6. Basım, 2013.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Alfa Yayınları, 4. Basım, 2022.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fütühât-ı Mekkiyye, Allah ve İnsan, Esmâ-i Hüsna Şerhi. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fütühât-ı Mekkiyye, Hak Yolcusu ve İlahî İsimler. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• Kâşâni, Abdulrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. Lataifü’l-a’lâm fi işaratı ehli’l-ilhâm. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Konevî, Sadreddin. Esmâü’l-Hüsna Şerhi. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayınları, 2014.
• Maitri, Sandra. Enneagramın Spiritüel Boyutu. çev. Sema Özgün. İstanbul: Omega Yayınları, 2018.
• Merter, Mustafa. Psikolojinin Üçüncü Boyutu Nefs Psikolojisi ve Rüyaların Dili. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2014.
• Mısrî Niyâzî. Niyâzî Mısrî Halvetî, Dîvân-ı İlâhiyyât, Seçmeler, nşr. Mustafa Tatçı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Moore, Jamess. “Neo-Sufizm, The Case Of İdries Shah”. Gurdjiefflegacy. (Erişim 27 Mayıs 2025) https://gurdjiefflegacy.org/40articles/neosufism.htm
• Palmer, Helen. Ruhun Aynası Enneagram’a Yansıyan İnsan Manzaraları. çev. Okhan Gündüz. İstanbul: Kaknüs Yayıncılık, 2. Basım, 2010.
• Perry, Whitall N.- Rafael Lefort. Gürciyev ve Gizli Üstadları, Sufizmi Kullanan Modern Akımlar. çev. Cengiz Erengil. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Sedgwick, Mark. “Sufism and the Enneagram”. Esoteric Transfer and Constructions, Judaism,Christianity and İslâm. Ed. Mark Sedgwick vd. PDF: Palgrave Macmillan Yayınları, 2021. https://doi.org/10.1007/978-3-030-61788-2
• Selçuk, Ziya- Yılmaz, Enver Demirel. Ebeveyn Benim, Dokuz Tip Mizaç Modeline Göre Ebeveyn-Çocuk İlişkileri. Ankara: Mizmer Yayınları, 7. Basım, 2018.
• Topaloğlu, Bekir. “el-Halîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/334-335. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. “A’yân-ı sâbite”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/198-199. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.