Es’ad Erbilî’nin ‘İster’ Redifli Na’tının Şerhi

Yıl 2023, Sayı: 52, 91 - 104, 30.12.2023

Durmuş Ali Avşaroğlu

Öz

Hayatı, Osmanlı Devleti’nin sonu ile Cumhuriyet döneminin ilk yılları arasına denk gelen Muhammed Es’ad Erbilî, Osmanlı Devleti’nde Meclîs-i Meşâyih reisliği yapmıştır. Cumhuriyetin kurulmasıyla bu kurum kaldırılmış olsa da tasavvufî yönü halk nezdinde itibar görmüştür. Döneminin bu muteber mutasavvıfı aynı zamanda şairliği ile de maruftur. Tekkede yetişmesine rağmen tasavvuf halk edebiyatından ziyade dîvan edebiyatı geleneğini benimseyerek aruz ölçüsüyle şiirler yazmıştır. Bu durum onu çoğu sufî-şairden farklı kılan bir konuma yerleştirmektedir. Bu çalışmanın amacı Es’ad Erbilî’nin Divân-ı Es’ad adlı mürettep divânında bulunan ‘İster’ redifli na’tını şerh etmek ve onun şairlik yönünü tanıtmaktır.
Es’ad Erbilî’nin yazmış olduğu bu na’t incelenirken bilimsel araştırma tekniklerinden kaynak taraması ve literatür analiz yöntemleri kullanılmıştır. Na’t şerh edilirken Cemal Bayak’ın editörlüğünü yaptığı nüsha esas alınarak çeşitli kaynaklardan istifade edilerek beyitler izah edilmiştir. Her ne kadar açıklamalar kaynaklara yapılan müracaatlar neticesinde şerh edilmiş olsa da şairin muradı kendisinde saklı kalmıştır. Bu şiirde birçok sembolik unsurun kullanıldığı ancak üslup ve muhteva açısından da kendinden önceki şiirlerden çok büyük farklılıklar arz etmediği gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Na’t, İster, Şerh, Es’âd Erbilî, Dîvân-ı Es’ad

Commentary of Es'ad Erbilî's Na't with ‘Ister’ Redif

Öz

Muhammad Esʿad Erbilî lived during the transition from the Ottoman Empire to the early Republican period, serving as the head of the Majlis-i Mashāyih. Despite the abolition of this institution with the establishment of the Republic, his Sufi aspect was respected by the public. This esteemed Sufi of his time was also reknowned for his poetry. Although his upbringing in a dervish lodge, he wrote poems in aruz prosody, adopting the tradition of dîvān literature rather than Sufi folk literature. This set him apart from many Sufi poets. The focus of this study is to annotate Esʿad Erbilī's naʿt with the redif 'Ister' in his Dîvān-ı Esʿad and to introduce his poetry.
In analyzing this naʿt written by Esʿad Erbilî, literature review and literature analysis methods from scientific research techniques were employed. While annotating the naʿt, the couplets were explained by making use of various sources based on the copy edited by Cemal Bayak. Although the explanations were annotated due to the references to the sources, the poet's intention remained hidden in himself. It has been observed that many symbolic elements are used in this poem, but in terms of style and content, it does not differ greatly from its predecessors.

Anahtar Kelimeler

Na, Ister, Sharh, Es, Dîvân-ı Es

تشريح على أغنية نات لإسعد أربيلي مع "إيستر" رديف

Öz

محمد أسعد الأربيلي، الذي تزامنت حياته بين نهاية االدولة العثمانية والسنوات الأولى من فترة الجمهورية، شغل منصب رئيس مجلس المشايخ في الدولة العثمانية. وعلى الرغم من إلغاء هذه المؤسسة مع قيام الجمهورية، إلا أن الجانب الصوفي فيها كان محترمًا من قبل الجمهور. كان هذا الصوفي المحترم معروفًا أيضًا بشعره في عصره. وعلى الرغم من أنه نشأ في نزل، إلا أنه كتب قصائد بلغة الأرز متبعًا تقليد أدب الديوان بدلاً من الأدب الشعبي الصوفي. وهذا الوضع يضعه في موقف يجعله مختلفا عن معظم شعراء الصوفية. تهدف هذه الدراسة إلى شرح نعت أسعد الأربيلي بقافية "إستر" في ديوانه المحرر المسمى "ديوان أسعد" والتعريف بجوانبه الشعرية.
أثناء دراسة هذه النعت التي كتبها إسعد أربيلي، تم استخدام طرق المسح المصدري وتحليل الأدبيات، وهي من تقنيات البحث العلمي. أثناء شرح "نعت"، تم شرح المقاطع باستخدام مصادر مختلفة بناءً على النسخة التي حرّرها جمال بياق. ورغم أن الشروح قد تمت نتيجة للتطبيقات على المصادر، إلا أن رغبة الشاعر ظلت مخفية. وقد لوحظ استخدام العديد من العناصر الرمزية في هذه القصيدة، إلا أنها لا تختلف كثيراً عن القصائد السابقة من حيث الأسلوب والمضمون.

Anahtar Kelimeler

ناعت, سواء, تعليق, أسعاد أربيلي, ديوان أسعاد

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-Hafa. nşr. Ahmed Kalaş. Halep: Mektebetü’t-Türasi’l-İslâmî, ts.
• Ak, Murat. Şair ve Peygamber: Na’t Geleneğinde Hz. Peygamber İmgesi. İstanbul: Ketebe Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Alıcı, Mustafa. “Şefaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/411-412. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Aslan, Üzeyir. “Klâsik Türk Edebiyatında Tahlil Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5/10 (2007), 77-94.
• Ayvazoğlu, Beşir. Güller Kitabı. İstanbul: Kapı Yayınları, 15. Basım, 2017.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmî’u’s-sahîh. nşr. Mehmed Sofuoğlu. 17 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1. Basım, 2009.
• Bayak, Cemal (ed.). Divân-ı Es’ad. İstanbul: Erkam Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Cebecioğlu, Ethem - Göktaş, Vahit. Muhammed Es’ad Erbilî. İstanbul: Erkam Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları, 6. Basım, 2014.
• Ceyhan, Semih. “Zühd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/530-533. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Demirci, Mehmet. “Hakîkat-i Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/179-180. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Göktaş, Vahit. Muhammed Es’ad-ı Erbilî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Felsefesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Gültekin, Hasan. “Metin Şerhi”. Söylem Filoloji Dergisi 5/1 (2020), 137-148.
• İmâm-ı Rabbânî. Mektûbât-ı Rabbânî. çev. Abdulkadir Çiçek. 2 Cilt. İstanbul: Çelik Yayınevi, 1. Basım, 2011.
• Kazvînî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce. Sünen-i İbni Mâce Tercemesi ve Şerhi. çev. Haydar Hatipoğlu. 10 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2012.
• Kur’ân Yolu. Erişim 17 Mart 2022. http://kuran.diyanet.gov.tr
• Onay, Ahmet Talat. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. nşr. Cemal Kurnaz. Ankara: Berikan Yayıncılık, 3. Basım, 2019.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 31. Basım, 2020.
• Parlatır, İsmail. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi, 9. Basım, 2017.
• Saraç, Mehmet Ali Yekta. “Divan Tahlilleri Üzerine”. İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri 1/8 (1999), 209-219.
• Şensoy, Sedat. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/555-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). eş-Şemâilü’n-nebeviyye. 3 Cilt. çev. Mehmet Yaşar Kandemir. İstanbul: Tahlil Yayınları, 4. Basım, 2020.
• Üzüm, İlyas. “Makâm-ı Mahmûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/413-414. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Yeniterzi, Emine. Dîvan Şiirinde Na’t. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
• Yeniterzi, Emine. “Türk Edebiyatında Na’tlara Dair”. Türkler Ansiklopedisi. 11/762-767. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 2002.
• Yıldız, Muharrem. “Türk-İslam Kültüründe Gül Algısı”. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 7/13 (2012), 23-38.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. “Esad Erbili”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/348-349. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.