Kur’ân’da ra-ka-be (رقب) Kökü Ve Rakîb (رقيب) Kelimesinin Anlam Sahası

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 333 - 374, 30.06.2020

Lokman Bedir Kerim Özmen

Öz

Kur’an’ın kendine has birbiriyle irtibatlı kelimeler dünyası bulunmakta-dır. Doğru bir Allah tasavvuru, Allah-âlem, Allah-kul, âlem-kul ilişkisinin nasıl olması gerektiği bu kelime dünyası tarafından anlatılmaktadır. Bu nok-tada Kur’an’da herhangi bir konu anlatılırken aralarında sıkı irtibat olan kelime grupları kullanılmıştır. Örneğin Allah (cc) Kur’ân’da kendisini, Rakîb, Alîm, Basîr, Habîr, Latîf vb. lafızlarla insanın idrakine yansıtmakta ve böylece doğru bir Allah Tasavvuru oluşmasını amaçlamaktadır. Bu çalışmada, öncelikle ra-ka-be /رقب kökünün etimolojisi üzerinde durulacaktır. Zira bir kelimenin dildeki asli anlamı ve türevleriyle beraber sonradan kazandığı anlamların tespiti, ilgili kelimenin anlam sahasını (semantik alanı) keşfetme ile mümkündür. Akabinde bu kökün türevlerinden “Rakîb” (رقيب) kelimesi ile anlam ilişkisi olan ve Yüce Allah’ın Kur’ân’da kendisine nispet ettiği sıfatlarından, Alîm, Basîr, Habîr, Şehîd kelimeler tahlil edilecektir. Bu bağlamda doğrudan olmasa da dolaylı olarak Allah’ın (cc) görmesini ve gözetlemesini ifade eden kelimelere ve ilgili âyetlere yer verilecektir. Böylece ra-ka-be kökünün Kur’an siyakındaki anlam sahası ortaya konulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Rakîb, Esmâü’l-Hüsnâ, Anlam Sahası

Meanıng Area of ra-ka-be (رقب) Stem and Rakîb (رقيب) In the Qur'an

Öz

The Qur'an has a unique, special, and connected world of words. In addition to the true conception of Allah, This word world tells how the relationship between Allah-world, Allah- servant and world- servant should be. At this point, when talking about any subject in the Qur'an, word groups that are closely connected with each other are used. For example, Allah (cc) in the Qur'an, with such wording as Rakîb, Alîm, Basîr, Habîr, Latîf etc. It introduces itself to the human comprehension by using the words and aims to create an accurate Allah Imagination. In this study, the etymology of the root of “ra-ka-be /رقب will be emphasized firstly. Because the determination of the meaning of a word with its original meaning and derivatives, and its subsequent meanings, means exploring the semantic field (semantic field) of the word. Subsequently, the words such as Alîm, Basîr, Habîr, Şehîd which are the attributes that Allah (c.c) refered himself in the Qur’an and which has meaning relationship with the Word “Rakîb” (رقيب), one of the derivatives of this root. In this context, though not directly, but indirectly, words and related verses that express the seeing and surveillance of Allah (cc) will be included. Thus, the meaning field of the ra-ka-be root in the Qur'an will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Commentary, Qur'an, Rakîb, Beautiful Names of Allah, Meaning field, Supervision

Kaynakça

• Abduh, Muhammed-Reşîd Rıza. Tefsîru’l- Menâr. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Abdurrezzak b. Abdulmuhsin el- Bedr. Fıkhu Esmâi’l- Hüsnâ. Riyâd: Dâru’t- Tevhîd, 2008.
• Âlûsî, Ebu’l- Fadl Şihâbu’d- Din es- Seyyid Mahmud. Rûhu’l- Meânî fi Tefsîri’l- Kur’âni’l- Azîm. Beyrut: İhyâi’t- Türâsi’l- Arabî, ty.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. Abdillah. el-Vücûh ve’n-Nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Ahmed es-Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Furûku’l-Lüğaviyye. thk. Imâd Zekî el-Bârûdî. [by. ]: el- Mektebetü’t-Tevfîkıyye, 1999.
• Beğavî, Muhyi’s- Sünne Ebi Muhammed el- Hüseyn b. Mes’ud. Tefsîru’l- Beğavî (Meâlimü’t- Tenzîl). thk. Heyet. Riyad: Dâr-u Halibe, 1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed el- Hüseyn b. Ali. Kitâbu’l- Esmâ ve’s- Sıfât. Hindistan: Enver Ahmedi Matbaası, h. 1313.
• Bilgiz, Musa. Kuran'da İlim Kavramı, Kur’an’ın Nüzûlünün 1400. Yılı Anısına, Diyanet İlmî Dergi Kur’an Özel Sayısı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 856, 623-634.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kuran-ı Kerimin Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1966.
• Cemal, Hasan İzzeddin, trc. Abdurrahmân Poyraz, Mustafa Nuhoğlu. Esmaü’l- Hüsnâ. İstanbul: Ravza Yayınları, 2000.
• Cevherî Ebû Nasr Ismâîl b. Hammâd. es- Sıhah Fi’l- Lüğa. Beyrut: Dâru’l- İlm, 1990.
• Cürcânî, Ali bin Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Mu’cemu-t Ta’rifat. Kahire: Dâru’l-Fazîle, 1982.
• Dahhâk b. Müzâhim el-Belhî. Tefsîr-u Dahhâk. Kahire: Dâru’s- Selâm, 1999.
• Dâmeğânî, Hüseyin b. Muhammed, Kâmûsu’l-Kur’ân Islâhu’l-Vücûh ve’n-Nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Abdülaziz Seyyidülehl. Beyrut: Dâru’l-Ilmi Li’l-Melâyîn, 1983.
• Ebû Hâtim er-Râzî, Ahmet b. Hamdân. Kitâbu’z-Zînê. thk. Hüseyin el-Hemedânî. San’â: Merkezü’d-Dirâsât ve’l-Buhûsu’l-Yemenî, 1994.
• Ebû Hayyan, Muhammed Yusuf Ebu Hayyan el- Endülüsî. Tefsîru’l- Bahri’l- Muhît. thk: Heyet. Beyrut: Dâru’l- Kütübü’l- İlmiyye, 1993.
• Ebu Üsâme Muhyiddin Abdulhamîd. İsmullâhi’l- Â’zam ve Esmâullâhi’l- Hüsnâ ve’n- Nazaru ilallâhi Fi’l- Âhiret. Riyâd: Dâru’l- Meşâil, 1993.
• Ebu’s- Suûd. Tefsîru Ebi’s- Suûd, İrşadü’l- Aklı’s- Selim İlâ Mezâyâ’l- Kur’âni’l- Kerim. Beyrut-ty.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el- Herevî. Tehzîbü’l- Lüğa. Kahire: Dâru’l- Mısriyye, 1957.
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitabu-l Ayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyyi, 2003.
• Fîruzâbâdî Mecdüddin Muhammed İbni Yakup. el-Kâmûsu’l-Muhit. Beyrut: er-Risâle, 2005.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. El—Maksadü’l-Esnâ fî Şerhi Esmâillâhi’l-Hüsnâ. thk. Kâsım Muhammed en- Nûrî. Dımeşk: Dâru’l-Fecr, 2010.
• Gümüşhanevî, Ahmet Ziyâüddin. Esmaü’l- Hüsnâ. İstanbul: Ailem Yayınları, 2008.
• Harerî, Muhammed el- Emin b. Abdullahi’l- Uremiyyi’l- Aleviyyi’l- Hareriyyi’ş- Şafiiyyi. Tefsîru Hadâiki’r- Rûhi ve’r- Reyhân. Beyrut: Tavku’n- Necat, 2001.
• İbn Berrecân, Ebu’l-Hakem Abdusselam b. Abdurrahman b. Muhammed b. Berrecân el-İşbilî. Şerh-u Esmâillâhi’l-Hüsnâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• İbni Arabî, Ebu Abdullah Muhammad b. Ali b. Muhammad b. al-Arabî al-Hâtimî al-Tâî. Allah’ın İsimlerinin sırları ve Manalarının keşfi. trc. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2010.
• İbni Aşûr, Muhammed Tahir. et- Tahrîr Ve’t- Tenvîr. Tunus: Dâru’t- Tunusiyye, 1984.
• İbni Cüreyc, Ali Hasan Abdu’l- Ğınâ. Tefsîr-i İbni Cüreyc. Kahire: Mektebet-ü Türâsi’l- İslâmiye, 1992.
• İbni Cüzey, Ebu’l- Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Cüzey el- Kelbî. et- Teshîl li Ulûmi’t- Tenzîl. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l- İlmiyye, 1995.
• İbni Fâris Ebü'l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mekâyîsü’l-Lüğa. Beyrut: Dâru’l- Fikr,ty.
• İbni Kayyım el- Cevziyye, Der. Yusuf Ali Büdeyvî ve Eymen Abdu’r- Rezzak es- Sevvâ. çev. Hanifi Akın- Muhittin Korkmaz. Esmâü’l- Hüsnâ. İstanbul: Polen Yayınları, 2005.
• İbni Kesîr, İmam el- Celil el- Hafız İmadü’d- Din Ebi’l- Fida İsmail ibni Kesir ed- Dımeşkî. Tefsîru’l- Kur’âni’l- Azîm. thk: heyet. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2006.
• İbni Manzûr, Muhammed ibni Mükerrem ibni Manzûr-il Afrikiyyi’l- Mısriyyi. Lisânu’l-Arab. Vizâratü’s- Sekâfe ve’l- İ’lam. Bağdat: Şuuni-s Sekafiyye el- Amme, 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l- Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el- Cevzî el- Kuraşî el- Bağdadî. Zâdü’l- Mesîr fî İlmi’t- Tefsîr. Beyrut: Mektebetü’l- İslâmî, tsz.
• İsfehânî, Ebül- Kasım Hüseyin bin Muhammed bin Mufaddal er-Râgıb. Müfredât-ü Elfâzı’l-Kur’ân. thk. Nedim Mar‘aşlî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ty.
• Kâdı Beydâvî, Abdullah ibn Ömer ibn Muhammed Nâsıruddin el-Beydâvî. Envâru’t- Tenzîl ve Esrâru’t- Te’vîl. İstanbul: Hakikat Kitabevi, 1995.
• Kahtânî, Sa’id b. Ali el- Kahtânî. Şerh-u Esmâillahi’l- Hüsnâ. Medine: Dâru’l- Îmân, tsz.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: DİB Yayınları, 2008.
• Kâsımî, Muhammed Cemaleddin. Tefsîru’l- Kâsımî (Mehâsinü’t- Te’vîl). Dâr-u İhyâ-i Kütübi’l- Arabiyye, 1957.
• Kefevî, Ebu’l- Bekâ Eyyüb b. Musa el- Hüseyn. Mu’cemu Fi’l- Mustalahât ve’l- Furûku’l- Luğaviyye. Beyrut: er- Risâle, 1998.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr. el- Cami’ Li Ahkâmi’l- Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdu’l- Hasani’t- Türkî. Beyrut: Müessesetü’r- Risale, 2006.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr. el-Esnâ fî Şerh-i Esmâillâhi’-Hüsnâ. thk. Muhammed Hasan Cebel-Tarık Ahmed Muhammed. Tanta-Mısır: Dâru’s- Sahâbe li’t-Turâs, 1995.
• Kuşeyrî, İmâmu’t- Tasavvuf Ebu’l- Kâsım Abdu’l- Kerim. thk. Ahmed Abdu’l- Mun’im, Abdu’s- Selâm el- Halvetî. Şerh’u – Esmâillahi’l- Hüsnâ. Beyrut: Dâru’l- Ezel, 1986.
• Mahalli, Celaleddin Muhammed b. Ahmed, Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr es- Suyûtî. Tefsîru’l- Kur’âni’l- Azim (Celâleyn). İstanbul: Çağrı Yayınları, ty.
• Mâturîdî, Ebu Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kurân, thk. (3.Cilt) Mehmet Boynukalın. İstanbul: Mizan Yayınları, 2005.
• Mâturîdî, Ebu Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kurân.(11. Cilt) thk. Ali Haydar Ulusoy. İstanbul: Mizan Yayınları, 2008.
• Mâverdî, Ebu’l- Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el- Mâverdî el- Basri. en- Nüket ve’l- Uyûn. Beyrut: Dâru’l- Kitâbi’l- İlmiye, ty.
• Mevdûdî Ebu’l- A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. trc. Muhammed Han Kayani ve Arkadaşları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1987.
• Muhammed Fuâd Abdülbâkī. el-Muʿcemü’l-Müfehres li-Elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1988.
• Mukâtil b. Süleymân. el-Vucûh ven’-Nezâir. nşr. Ali Özek. İstanbul: İlmi Neşriyat, 1993.
• Mücâhid, Ebu’l- Haccâc Mücâhid b. Cebr el- Kuraşî el- Mahzûmî. Tefsîr-i Mücâhid. Beyrut: Dâru’l- Kütübü’l- İlmiyye, 2005.
• Nesefî, Ebu’l- Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Medârikü’t- Tenzîl ve Hakâiki’t- Te’vil. Thk: Seyyid Zekeriya. Nezar Mustafa el- Baz, ty.
• Râzî, Fahruddin er- Râzî. Tefsîr-i Kebîr (Mefâtihu’l- Ğayb). trc. Heyet. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Sâbûnî Muhammed Ali. Safvetü’t- Tefâsîr. Beyrut: Dâru’l- Fikr, ty.
• Seâlibî, Ebu Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf Ebi Zeyd es- Seâlibi’l –Malikiyyi. Tefsiru’s- Seâlibi, el- Cevâhiru’l- Hisân Fî Tefsîri’l- Kur’ân. Beyrut: İhyâi’t- Türasi’l- Azli, 1997.
• Suyûtî, Celaleddin es- Suyûtî. thk. Abdullah b. Abdu’l- Muhsin et- Türkî. Ed- Dürrü’l- Mensûr Fi’t- Tefsîr-i Bi’l- Me’sûr. Kahire: Merkezi Hicr Li’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyyeti ve’l-İslâmiyyeti, 2003.
• Süddî, Ebu Muhammed İsmail b. Abdurrahmân es- Süddi’l- Kebir. Tefsir-u Süddi’l- Kebir. thk. Muhammed Ata Yusuf. Mısır: Dâru’l- Vefâ, 1993.
• Şa’ravî, Muhammed Mütevelli. Tefsiru’ş- Şa’ravî. Kahire: Mecmaü’l-Buhûsi’l-İslâmî, 1991.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l- Kadîr el- Câmi’ Beyne Fenni’r- Rivâyeti ve’d- Dirâyeti Min İlmi’t- Tefsîr. Beyrut: Dâru’l Ma’rifet, 2007.
• Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerir. thk. Abdullah b. Abdu’l- Muhsin et- Türkî. Tefsiru’t- Taberî, Câmi’u’l- Beyân An Te’vil-i Âyi’l- Kur’ân. Kahire: Merkezi Hicr Li’l-Buhûsi ve’d- Dirâsâti’l-Arabiyyeti ve’l-İslâmiyyeti, 2001.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâf-u Istılâhât-i Fünûn ve’l- Ulûm. Lübnan: Mektebtü Lübnan, 1996.
• Toshihiko Izutsu. Kur’an’da Allah ve İnsan. trc. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, [ty.]
• Toshihiko Izutsu. Kur’an’da Dini ve Ahlâki Kavramlar. trc. Selâhattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2011.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Yılmaz, Hasan. Modern Dönem Kur’ân Yorumunda Dilbilimsel Ve Semantik Yöneliş, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 7, Kars 2017, 14 – 30.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ el- Hüseyn. Tâcu’l- Arûs Min Cevâhiri’l- Kâmûs. thk. Dâhî Abdu’l- Bâkî. Kuveyt: et-Türâsi’l- Arabiyye, 2001.
• Zeccâcî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. İshâk en-Nihâvendî. İştiḳāḳu Esmâʾillâh (Şerḥu esmâʾillâh). nşr. Abdülhüseyin el-Mübârek. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Zemahşerî, Carullah Ebi’l- Kasım Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Te’vîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. thk. Adil Ahmed Abdul Mevcud ve Ali Muhammed Muavviz. Riyad: Mektebetü Ubeykân, 1998.
• Züheyli, Vehbe. et-Tefsîru’l- Vecîz Alâ Hâmişi’l Kur’ân’il- Azim. Dımeşk: Dâru’l- Fikr, 1996.