Dijitalleşmenin İnsan Haklarına Getirdiği İkilemleri Savunmasız Gruplar Örneği Üzerinden Anlamak

Yıl 2024, , 414 - 453, 31.12.2024

Melih Uğraş Erol

https://doi.org/10.59933/tauhfd.1610497

Öz

Savunmasız gruplar, toplum içerisinde fiziksel veya zihinsel olarak kolayca incinebilen veya saldırıya uğrayabilen kişilerdir. Savunmasız gruplar için yaşanmakta olan dijital çağ farklı açılardan önem arz etmektedir. Dijital çağ savunmasız gruplar için bir yandan insan haklarının kullanılmasını ve korunmasını kolaylaştırırken diğer yandan insan haklarının daha kolay ihlal ve istismar edilebildiği bir ikili ortamı yaratmaktadır. Bu ikilemlerin en önemli örneklerinden bir tanesi bir yanda dijital çağda ifade özgürlüğü diğer yanda ise savunmasız grupların karşılaşacakları çevrimiçi nefret söylemleridir. Çevrimiçi nefret söylemleri savunmasız grupların insan hakları ve topluma katılımları üzerinde olumsuz etkilere sahiptir. Ancak aynı teknoloji ceza hukuku kapsamında bir suç olarak kabul edilmesi şart olan nefret söylemlerinde bulunanların tespitini ve hatta bu söylemlerin engellenmesini de kolaylaştırabilir. Ayrıca savunmasız gruplar açısında dijitalleşme sağlık haklarına erişimi kolaylaştırırken olası veri güvenliği ihlallerini ve ayrımcılığı beraberinde getirebilme tehdidini de barındırmaktadır. Savunmasız grupların dijital sağlık hakları ne denli kritik ise bir insan hakkı olan kültürel haklarını dijital ortamda kullanabilmeleri kültürel varlıkları açısından o derece mühimdir. Ancak, dijitalleşme bir yandan kültürel hakların kullanımını kolaylaştırırken bir diğer yandan kültürler üzerinde bazı endişeleri de beraberinde getirmektedir. Dijital çağın insan hakları meseleleri ve savunmasız gruplar üzerinde yarattığı bu çoklu etkileşimlerin ve ikilemlerin arasında göze çarpan iki kavram ise dijital okuryazarlık ve dijital aktivizmdir. Çünkü her iki olgu savunmasız grupların dijital ortamda insan haklarını korumalarına imkanlar sağlayabilecektir. Bu yönü ile bu iki kavramın hukuki önemi de mevcuttur. Bu çalışmada dijitalleşmenin insan hakları hukuku meselelerine getirdiği ikilemi yani olumlu ve olumsuz etkileri savunmasız gruplar üzerinden anlamaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Savunmasız gruplar, insan hakları, dijitalleşme, ayrımcılık, sağlık hakkı, kültürel haklar, aktivizm

Understanding The Dilemmas That Digitalization Poses for Human Rights Through the Lens of Vulnerable Groups

Öz

People in society who are vulnerable to physical, mental, or emotional harm or assault are referred to as vulnerable groups. The digital era is significant for vulnerable populations in a variety of ways. While the digital age enables vulnerable groups to exercise and protect their human rights, it also establishes a dual environment in which human rights are more susceptible to violation and abuse. One of the most significant examples of these dilemmas is the conflict between freedom of expression in the digital age and the online hate speech that vulnerable groups may encounter. Online hate speech has a negative impact on vulnerable groups' human rights and participation in society. In addition, the same technology can help identify and prevent hate speech, which must be accepted as a crime according to criminal law. Moreover, digitalization enables vulnerable groups to access health rights; however, it also poses a risk of discrimination and data security breaches. The digital health rights of vulnerable groups are of equal importance to their cultural existence, as is their capacity to exercise their cultural rights, which are human rights, in the digital environment. Digitalization facilitates the exercise of cultural rights, but it also raises certain concerns about cultures. Digital literacy and digital activism are two concepts that are particularly noteworthy among the numerous interactions and dilemmas that the digital age has generated regarding human rights issues and vulnerable groups. In this respect, these two concepts have legal importance. Due to the potential for both phenomena to offer vulnerable groups the opportunity to safeguard their human rights in the digital realm, the objective of this article is to comprehend the dilemma that digitalization presents in relation to human rights law, specifically its positive and negative consequences as they pertain to vulnerable populations.

Anahtar Kelimeler

Vulnerable groups, human rights, digitalization, discrimination, right to health, cultural rights, activism

Die Herausforderungen, die die Digitalisierung im Hinblick auf die Menschenrechte schafft, aus der Perspektive schutzbedürftiger Gruppen zu verstehen

Öz

Kaynakça

• ACAY, Fırat. “Sosyal Medya Aracılığıyla Hakaret Suçu ve Suçun Tespitine İlişkin Uygulamalar,” İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:7, Sayı 1, Haziran 2021, ss. 71-140.
• AKAD, Mehmet / DİNÇKOL, Bihterin Vural / BULUT, Nihat. Genel Kamu Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 2018.
• AKALIN, Betül / VERANYURT, Ülkü. “Sağlıkta Dijitalleşme ve Yapay Zekâ,” Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Sağlık Yönetimi Dergisi Cilt:2, Sayı:2, 2020, ss. 131-141.
• AKGÜL, Mahmut. “Çevrimiçi Ortamlarda Nefret Söylemi: Ekşi Sözlük’te 65 Yaş Üstü Sokağa Çıkma Yasağı Tartışmaları”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Sayı:51, 2020, ss. 57-78.
• ALEMANJİ, Aminkeng A. / MEİJER, Clara Marlijn / KWAZEMA, Martins / BENYAH. Francis Ethelbert Kwabena (ed.), Contemporary Discourses in Social Exclusion. Londra: Palgrave Macmillan, 2023.
• ALP, Hakan. “Çingenelere Yönelik Nefret Söyleminin Ekşi Sözlük’te Yeniden Üretilmesi,” Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, Cilt:3, Sayı:2, 2016, ss. 143-172.
• AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ. Renaud / Fransa (13290/07) 25 Şubat 2010.
• ARTICLE 19. “UN: Promote Digital, Media, And Information Literacy”, 5 Temmuz 2023, erişim linki: https://www.article19.org/resources/un-promote-digital-media-and-information-literacy/, erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
• ASHRAF, Cameran. “Exploring The Impacts Of Artificial Intelligence On Freedom Of Religion Or Belief Online,” The International Journal of Human Rights 26, no.5, 2021, ss.1-35.
• ATASOY, Kemal. “Kişilik Hakkı Kapsamında Sosyal Medyada Kişisel Verilerin Korunması ve Veri Sahibinin Rızası”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 3, 2016, ss. 269-301.
• AVRUPA GÜVENLIK VE İŞBIRLIĞI TEŞKILATI. Preventing And Responding To Hate Crimes A Resource Guide For NGOs in The OSCE Region, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Strazburg, 2009.
• BAŞAR, Cansu Koç. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Bağlamında Ayrımcılık Yasağı Ve Eşitlik İlkesinin Etkin Korunması Üzerine Bir Değerlendirme”, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 2, Aralık 2023, ss.751-785.
• BAŞER, Selin. “Ruanda Soykırımı’nın Uluslararası Hukuktaki Soykırım Tanımı Kapsamında Değerlendirilmesi”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Cilt: 18 Sayı: 41, 2023, ss. 225-256.
• BOZOK, Nihan. Ben Değerliyim, Nar Taneleri: Güçlü Genç Kadınlar Mutlu Yarınlar Projesi. Sosyolojik Değerlendirme Raporu, Boyner Yayınları, İstanbul, 2011.
• CHAN, Jason / GHOSE, Anindya / SEAMANS, Robert. “The Internet and Racial Hate Crime” MIS Quarterly, Cilt:40, Sayı:2, 2016.
• CHARMARAMAN, Linda / HERNANDEZ, J. Maya / HODES, Rachel. “Marginalized And Understudied Populations Using Digital Media,” Handbook Of Adolescent Digital Media Use and Mental Health, Jacqueline Nesi, Eva H. Telzer ve Mitchell J. Prinstein (ed), Cambridge Üniversitesi Yayınları, Cambridge, 2022, ss. 188-214.
• CLARK, Caitlin. “Digital Technologies Could Remedy Health Disparities for Black Men,” Texas & M Today, Ağustos 2020, erişim linki: https://today.tamu.edu/2020/08/04/digital-technologies-could-remedy-health-disparities-for-black-men/, erişim tarihi: 04 Haziran 2024.
• ÇALICI, Can / ÖZTÜRK, Erdin. “Siber Kültürün Temel Bileşenleri ve Kuşaklararası Dinamikleri,” Siber Psikoloji, Erdin Öztürk (ed.), Ankara, Türkiye Klinikleri, 2020, ss.56-62.
• ÇATLI, Mehmet / KESKİN, Salih. “İnsan Haklarının Değişime Açık Konusu: Dijital Vatandaşlık Kavramı Üzerine Bir İnceleme,” Ombudsman Akademik, Cilt:7, Sayı: 14, 2021, ss 199-229.
• ÇINAR, Berkant / GÜNGÖR, Yıldız / UYAR, Sercan / TARHAN, Çiğdem. “Covıd19 Pandemisinin Türkiye’deki Dijital Dönüşüm Süreçlerine Etkisi”, Journal Of Research In Business, Cilt: 7, Sayı: 1, 2022, s.e91-102.
• DEMİRBAŞ, Timur. “Nefret Söylemi ve Nefret Suçları”, Dokuz Eylül Hukuk Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Şeref Ertaş’a Armağan Özel Sayı, Cilt:19, 2017, ss. 2693 – 2701.
• DOWD, Rebekah. The Birth of Digital Human Rights, Palgrave Macmillan, Londra 2022.
• DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ. “Vulnerability and Vulnerable Populations”, t.y., erişim linki: https://wkc.who.int/our-work/health-emergencies/knowledge-hub/community-disaster-risk-management/vulnerability-and-vulnerable-populations, erişim tarihi: 13 Eylül 2024.
• EIDE, Asbjorn. “Cultural Rights and Minorities: Essay in Honour of Erica-Irene Daes,” Justice Pending: Indigenous Peoples and Other Good Causes, Gudmundur Alfredsson ve Maria Stavropoulou (ed.), Martinus Nijhoff, Lahey, 2002, ss. 83-97.
• EKİNCİ, Yücel / TUTGUN-ÜNAL, Aylin / TARHAN, Nevzat. “Dijital Sağlık Okuryazarlığı Üzerine Bir Alanyazın İncelemesi,” Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, Cilt:4, Sayı:.2, 2021, ss. 148-165.
• ERDEM, Derya. “Yeni Medyada Alternatif Söylem: Bianet.org Sitesinde Gezi Haberlerinin Analizi” İnteraktivizm Direnişin @hali, Savaş Çoban (ed.), Yeşil Düşünce Derneği, İstanbul, 2014, s.51.
• ERDOĞAN, Erdi. “Dijital Okuryazarlık ve Siber Zorbalık: Ortaokul Öğrencilerine Yönelik Bir İlişkisel Tarama Araştırması”, International Journal Of Fıeld Education, Cilt:7, Sayı:2, 2021, ss.61-76.
• ERDOĞAN, Mustafa. “İnsan Hakları Haftasında Kültürel Haklar,” Özgürlük Araştırmaları Derneği, 10 Aralık 2019, erişim linki: https://oad.org.tr/blog/insan-haklari-haftasinda-kulturel-haklar149/, erişim tarihi: 22 Ekim 2023.
• EROL, Melih Uğraş. “Türkiye Örneğinde Uluslararası İnsan Hakları Hukuku, Gelişen Teknoloji, Değişen Medya ve Toplum Anlayışı Arasındaki Etkileşimler”, Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 2, 2023, ss. 219-251.
• EROL, Pelin Önder. “Pandemide Dijital Ayrım, Yaşlılar ve Etik,” Pandemi Etiği, Cemal Hüseyin Güvercin (ed.), Türkiye Klinikleri, Ankara, 2022, ss.23-27.
• ERSOY, Uğur, “Çağımızın Pandemisi: Nefret Suçları,” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl:9, Sayı:35, Temmuz 2018, ss,111-174.
• ERTUĞRUL, Ayşegül. “Sars-Cov-2 (Covıd-19) Pandemisi ve Dijital Sağlık,” Çocuk Sağlığında Sars-Cov-2 (Covıd-19), İlknur Bostancı (ed.), Türkiye Klinikleri, Ankara, 2020, ss.140-143.
• FİLİBELİ, Tirşe Erbaysal / ERTUNA, Can / ÇENBERLİ, Yağmur. “Türkiye’de Medya ve Demokrasi: Medyada Çoğulculuğu İzleme Raporu Üzerine Bir Analizi,” Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, Sayı:37, 2022, ss. 136-163.
• IMPERIAL NEWS. “AI Could Worsen Health Inequities for UK’s Minority Ethnic Groups - New Report,” 24 Şubat 2022, erişim linki: https://www.imperial.ac.uk/news/230413/ai-could-worsen-health-inequities-uks/., erişim tarihi: 24 Ekim 2023.
• İNCEOĞLU, Yasemin / SÖZERİ, Ceren. “Ya Sev Ya Terk Et Ya Da…,” Nefret Söylemi ve/veya Nefret Suçları, Yasemin İnceoğlu ve Ceren Sözeri (ed.), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2012, ss.23-38
• KARABACAK, Zeliha İnci / BÜYÜKALACA, Ayşe Aslı Sezgin. “Türkiye’de Dijital Dönüşüm ve Dijital Okuryazarlık,” Türk İdare Dergisi, Cilt:91, Sayı:488, 2019, ss. 319-343.
• KARAN, Ulaş. “Türk Hukukunda Ayrımcılık Yasağı ve Türk Ceza Kanunu’nun 122. Maddesinin Uygulanabilirliği”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı:73, 2007, ss.146-173.
• KARATAŞ, Mustafa / BARUT, Berçem. “Sosyal Hizmet Perspektifinden Göç ve Savunmasız Gruplar: IOM Raporları Üzerine Bir Araştırma”, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:8, Sayı:1, 2021, ss.86-109.
• KARDEŞ, Servet. “Erken Çocukluk Döneminde Dijital Okuryazarlık”, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:21, Sayı: 2, 2020, ss.827- 839.
• KOÇ, Rezal. “Dijitalleşen Kültür Ya Da Kültürün Dijitalleşmesi: Dijital Kültür Kavramı,” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt:15, Sayı: 38, 2022, ss.500-513.
• KONUK, Nebiye / APAY, Yaprak. “Sosyal Medyada İşlenen Suçlara İlişkin Yargıtay Ceza Daireleri Kararlarının İçerik Analizi ile İncelenmesi,” Yeni Yüzyılda İletişim Araştırmaları, Hasan Çiftçi (ed.), İksad Yayınları, Ankara, 2019, ss. 263-288.
• KUŞ, Oğuz. “Dijital Nefret Söylemini Anlamak: Suriyeli Mülteci Krizi Örnek Olayı Bağlamında BBC World Service Facebook Sayfasına Gelen Yorumların Metin Madenciliği Tekniği ile Analizi,” İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı: 51, 2016, ss.97-121.
• LIEVROUW, Leah. Alternative and Activist New Media, Polity Yayınları, Cambridge, 2011.
• LUTTIG, Matthew / COHEN, Cathy J. “How Social Media Helps Young People - Especially Minorities and The Poor - Get Politically Engaged,” The Washington Post, 9 Eylül 2016, erişim linki: https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/09/09/how-social-medi a-helps-young-people-especially-minorities-and-the-poor-get-politically-engaged/,erişim tarihi: 13 Haziran 2024.
• MECEK, Hüseyin. “İnsan Haklarında Semantik Bozum: İşkence’den Kötü Muamele’ye,” Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 2, 2021, ss. 345-370.
• MERİÇ-FERMANOĞLU, Övünç. “Çevrimiçi Hariciler: Türkiye’de Dijital Engelli Aktivizmi Üzerine Bir Araştırma,” Istanbul University Journal of Communication Sciences, Sayı:56, 2019, ss.119-152.
• ÖZKAYA, Yakup / ERAT, Veysel. “Türkiye’de dijital okuryazarlık çalışmaları: Literatüre dayalı nitel bir araştırma,” Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, Dijitalleşme Özel Sayısı, 2022, ss.240-256.
• ÖZTEKİN, Hülya / ÖZTEKİN, Ahmet. “Dijital Oyunlarda Nefret Söylemi ve Ayrımcı Dil: Agar.Io Örneği,” Turkish Studies – Social, Cilt:15, Sayı:1, 2020, ss. 533-558.
• PARLAKKILIÇ, Alaattin. “Covid-19 Ile Mücadelede Dijital Teknolojilerin Kullanımı,” Sağlık ve Toplum, Cilt: 33, Sayı: 1, 2023, ss. 40-51.
• PEREPOLKİN, Serhii M. / PEREPOLKİN, Danylo S. / AVERİANOVA, Milena V. “Typology Of The Fourth Generatıon Of Human Rıghts”, Journal of International Legal Communication, Cilt:1, Sayı:1, 2021: 91-101.
• SEN DE ANLAT, t.y., erişim linki: https://sendeanlat.harassmap.org/tr, erişim tarihi: 13 Kasım 2023.
• ŞİMŞİR, İsmail / METE, Buse. “Sağlık Hizmetlerinin Geleceği: Dijital Sağlık Teknolojileri,” Journal Of Innovative Healthcare Practices, Cilt:2, Sayı:1, 2021, ss. 33-39.
• TURHAN, Durmuş Gökhan. “Dijital Aktivizm,” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:26, 2017, ss. 26-44.
• TÜRKİYE İNSAN HAKLARI VE EŞİTLİK KURUMU, Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşitlik Rehberi, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Yayını, Ankara, 2022.
• TYLOR, Edward Brunett. The Origins of Culture and Religion in Primitive Culture, Harper & Brothers, New York, 1958.
• UÇAR, Anıl Kaan. “Nefret Söylemi, Dijital Linç ve Twitter,” Journal Of Social And Humanities Sciences Research, Cilt:8, Sayı:77, 2021, ss. 3110-3115.
• UNESCO Mexico. “Virtual School for Indigenous and Community Media (VSICM),” 11 Ağustos 2023, erişim linki: https://www.unesco.org/en/node/87168, erişim tarihi: 11 Ekim 2023.
• WILLIAMS, Cynthia / SHANG, Di. “Telehealth Usage Among Low-Income Racial and Ethnic Minority Populations During the Covid-19 Pandemic: Retrospective Observational Study,” Journal of Medical Internet Research, Cilt:29, Sayı:9, 2023, ss. 1-9.
• VURGUN, Şanser. “Bir Savunmasız Grup Olan, HIV (İnsan İmmün Yetmezlik Virüsü) ve AIDS Taşıyıcılarının Hukuki Durumlarının İncelenmesi: Avrupa, ABD ve Türkiye Karşılaştırması”, Kesit Akademi Dergisi, Cilt:6, Sayı: 25, s. 568-587.
• YALÇINKAYA, Bahattin / CİBAROĞLU, Mehmet Oytun. “Dijital Vatandaşlık Algısının İncelenmesi: Ampirik Bir Değerlendirme,” BMIJ, Cilt:7, Sayı:4, 2019, ss. 1188-1208.
• YANAGIZAWA-DROTT, David. “Propaganda and Conflict: Evidence from The Rwandan Genocide,” The Quarterly Journal of Economics, 2014, ss. 1947–1994.
• YARGITAY 12. CEZA DAİRESİ. T.07.12.2018, E.2017/4286, K. 2018/1180.
• YARGITAY 12. CEZA DAİRESİ. T.02.02.2016, E. 2015/15291, K. 2016/1124.
• YILDIRIM AYKURT, Aylin. “21.Yüzyıl’da Sosyal Sorunlar ve Dezavantajlı Gruplar”, Journal of Awareness, Cilt: 5, Sayı: 3, 2020, ss. 427-448
• YÜCEL, Rıdvan / ARIK, Muhammet Bilal. “Bir Dijital Kültür Örneği Olarak Katılımcı Sözlükler ve Türkiye’deki Görünümleri,” Uluslararası Medya ve İletişim Araştırmaları, Cilt:3, Sayı:2, 2020, ss. 156-169.