COVID-19 Pandemisi (Karasalgın) ve Tehlike Altındaki Türk Lehçeleri: Küresel Karasalgın, Dilkırımı (linguicide)Tetikler mi?

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 18, 158 - 174, 28.01.2021

Mehmet Akkuş

Öz

Bu çalışmada, alanyazında toplumdilbilimsel kuram ve etno-demografik nicel verilerle incelenmiş tehlike altında bulunan Türk lehçe ve değişkelerinin, biyolojik bir tehdit sırasında karşılaşabilecekleri tehlike düzeylerinin; demografik, toplumdilbilimsel ve tıbbi veriler ışığında incelenmesi amaçlanmıştır. Toplumsal etkenlerin yanında, tehlike altındaki dillerin hayatiyetini ciddi anlamda tehdit edebilecek büyük bir amil, Çin’in Wuhan kentinden yayılarak karasalgın haline dönüşen COVID-19 örneğinde görüldüğü üzere, biyolojik kökenli olabilmektedir. Bu tehdidin ciddiyetini artıran unsurlar arasında, bu karasalgının temel özelliklerinden birisinin, belli yaşın üzerindeki bireyleri, genç olan bireylere oranla daha ölümcül bir şekilde etkilemesidir. Yeni nesillere dil aktarımının kesilmesinin dilleri yok olma tehlikesine sürüklediği savı dikkate alındığında, tehlike altındaki dilleri konuşan belli bir yaşın üzerindeki bireylerin, küresel karasalgınlarda risk altında olduğu sonucuna varılmıştır. Bu durum ise karasalgın sürecinde dilin ölümünü hızlandıran bir sürecin tetikleyicisi olabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tehlike altındaki Türk lehçeleri, COVID-19, Karasalgın, Dilkırım

Destekleyen Kurum

Çalışmayı destekleyen kurum yoktur.

Kaynakça

• Ankaralı, Handan, Seyit Ankaralı ve Erarslan, Nadire (2020). “COVID-19, SARS-CoV2, Enfeksiyonu: Güncel Epidemiyolojik Analiz ve Hastalık Seyrinin Modellemesi”. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi. 25 (1), p. 1-22.
• Austin, Peter K. (2016). “Language documentation 20 years on”. Endangered Languages and Languages in Danger. Issues of documentation, policy, and language rights. (Editors) Luna Filipović ve Martin Pütz. John Benjamins Publishing.
• COVID-19 Surveillance Group (2020). “Characteristics of COVID-19 patients dying in Italy Report based on available data on March 20th, 2020” Italy Epicentro. https://www.epicentro.iss.it/coronavirus/bollettino/Report-COVID-2019_20_marzo_eng.pdf (Erişim Tarihi: 01.05.2020).
• Crystal, David (1997). English as a Global Language. Cambridge: Cambridge University Press.
• Crystal, David. (2000). Language Death. Ernst Klett Sprachen.
• Daly, Mary F. (1986). The Famine in Ireland. Dublin: Dundalgan Press.
• Doerfer, G. (1999). “İran’da Türk Dil ve Lehçeleri ile Bunların Hayatta Kalma Şansı”. 3. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 1996. 15-18 Haziran 1996. Ankara: Türk Dil Kurumu, p. 303-310.
• Emirova, Ayşe (2013). “Kırımçak Türkçesi Üzerine: Anlamı, Kullanım Alanları ve Kırımçakların Etnik Kimliklerinin Oluşumunda Dil Faktörünün Yeri”. Marcel Erdal, Yunus Koç ve Mehmet Cengiz (Der). Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları 4. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay. p. 271-276.
• George, Ken (1993). “Cornish”. Martin J. Ball ve James Fife (Der.). The Celtic Languages. (Editors). London: Routledge.
• Grenand, François ve Grenand, Pierre (1993). “Historical stages of the varzea settlements in the Amazon”. Amazoniana 12 (3), p. 509-528.
• Güner Dilek, Figen (2013). “Diller Nasıl Tehlike Sürecine Girer? Kumandı Türkçesinden Tespitler”. Marcel Erdal, Yunus Koç ve Mehmet Cengiz (Der). Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları 4. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay. p. 271-276.
• Hammarström, H., Castermans, T., Forkel, R., Verbeek, K., Westenberg, M.A. and Speckmann, B. (2018). “Simultaneous visualization of language endangerment and language description”. Language Documentation & Conservation 12, p. 359-392.
• Hammarström, Harald “Endangered Languages List SOAS Endangered Languages Project”. 2019, https://blogs.soas.ac.uk/elar/files/2019/12/harald-hammarstrom-endangered-lanaguages-list.pdf (Erişim Tarihi: 01.04.2020).
• Houston, C. Stuart and Houston, Stan (2000). “The first smallpox epidemic on the Canadian Plains: in the fur-traders’ words”. Canadian Journal of Infectious Diseases and Medical Microbiology 11 (2), p. 112-115.
• Ianbay, Iala (2016). “The Krimchak language”. Süer Eker ve Ülkü Çelik Şavk (Der.). Tehlikedeki Türk Dilleri III: Kuramsal ve Genel Yaklaşımlar, Cilt IV-Disiplinlerarası Yaklaşım. Ankara-Astana: Uluslararası Türk Akademisi ve Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yay. p. 527-540.
• Islamic Republic News Agency. “Iran’s coronavirus toll update March 22, 2020”. 22 Mart 2020, http://archive.vn/nVmn5 (Erişim Tarihi: 01.04.2020).
• Jamrasi, Ali Asgar (2016). “Causes of Khalaj Turkish Assimilation in Iran”. Süer Eker ve Ülkü Çelik Şavk (Der.). Tehlikedeki Türk Dilleri III: Kuramsal ve Genel Yaklaşımlar, Cilt III-Disiplinlerarası Yaklaşım. Ankara-Astana: Uluslararası Türk Akademisi ve Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yay. p. 233-252.
• Johns Hopkins University. “Coronavirus COVID-19 Global Cases by the Center for Systems Science and Engineering (CSSE) at Johns Hopkins University (JHU)”. (https:// https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6). (Erişim: 02.05.2020).
• Johnson, Patti J. (1978). “Patwin”. Handbook of North American Indians 8, p. 350-360.
• Karluk, A. C. (2017). “One of the Endangered Languages: Yellow Uyghur”. bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 82, p. 133-152.
• Killi Yılmaz, Gülsüm (2016). “Etno-Demografik Veriler Işığında Sibirya Grubu Türk Dil Değişkeleri”. Süer Eker ve Ülkü Çelik Şavk (Der.). Tehlikedeki Türk Dilleri I: Kuramsal ve Genel Yaklaşımlar, Cilt 1. Ankara-Astana: Uluslararası Türk Akademisi ve Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yay.
• Knüppel, Michael (2009). “Khalaj”. Encyclopaedia Iranica XV, fasc. 6: 364–365 Available at: http://www.iranicaonline.org/articles/khalaj-ii--language (Erişim Tarihi: 01.04.2020).
• Koca Sarı, Selcen (2016). “Tehlikedeki Türk Dilleri: Genel Bir Bakış”. Süer Eker ve Ülkü Çelik Şavk (Der.). Tehlikedeki Türk Dilleri I: Kuramsal ve Genel Yaklaşımlar, Cilt 1. Ankara-Astana: Uluslararası Türk Akademisi ve Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yay. p. 225-292.
• Lee, Nala H. and John R. Van Way (2018). “The language endangerment index”. Lyle Campbell and Anna Belew (Der.). Cataloguing the World’s Endangered Languages. London: Routledge. p. 66-78.
• Lemskaya, Valeriya (2016). “Chulym Turkic people and their dialect”. Süer Eker ve Ülkü Çelik Şavk (Der.). Tehlikedeki Türk Dilleri III: Kuramsal ve Genel Yaklaşımlar, Cilt IV-Disiplinlerarası Yaklaşım. Ankara-Astana: Uluslararası Türk Akademisi ve Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yay. p. 93-116.
• Moseley, Christopher (2007). “General Introduction”. Christopher Moseley (Der.). Encyclopedia of the World’s Endangered Languages. Oxon: Routledge. p. vii-xvi.
• Moseley, Christopher (2012). The UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger: Context and Process. World Oral Literature Project.
• Nevskaya, Irina ve Erdal, Marcel (2016). “Giriş”. Süer Eker ve Ülkü Çelik Şavk (Der.). Tehlikedeki Türk Dilleri I: Kuramsal ve Genel Yaklaşımlar, Cilt 1. Ankara-Astana: Uluslararası Türk Akademisi ve Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yay. p. xvi-xxi.
• Potanina, Olga ve Filchenko, Andrey (2015). “A Theory and Typology of Possession in Ob-Yenissei Languages”. Procedia-Social and Behavioral Sciences (206), p. 76-84.
• Sahin, A. R., Erdogan, A., Mutlu Agaoglu, P., Dineri, Y., Cakirci, A. Y., Senel, M. E., Okyay, R. A. ve Tasdogan, A.M. (2020). “2019 Novel Coronavirus (COVID-19) Outbreak: A Review of the Current Literature”. EJMO 4 (1), p. 1-7.
• Salminen, Tapani (2007). “Europe and North Asia”. Christopher Moseley (Der.). Encyclopedia of the World’s Endangered Languages. Ed. Christopher Moseley. London and New York: Routledge. p. 211-280.
• Sundstrom, L. (1997). “Smallpox Used Them Up: References to Epidemic Disease in Northern Plains Winter Counts, 1714-1920”. Ethnohistory (1), p. 305-343.
• Takian, A., Raoofi, A. ve Kazempour-Ardebili, S. (2020). “COVID-19 battle during the toughest sanctions against Iran”. The Lancet. 1035-1036. DOI: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30668-1
• Thomason, Sarah G. ve Kaufman, Terrence (1988). Language Contact, Creolization, and Genetic Linguistics. Berkeley/Los Angeles/London: University of California Press.
• Tıdıkova, Nadejda (2013). “Altay Cumhuriyeti’nin Az Sayılı Yerli Halklarının Dilleri ve Kültürleri”. Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları 4. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Ed. Marcel Erdal, Yunus Koç ve Mehmet Cengiz. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay. p. 525-530.
• Tsunoda, Tasaku (2006). Language Endangerment and Language Revitalization: An Introduction. Berlin/New York: Walter de Gruyter.
• Waldman, Carl (2009). Atlas of the North American Indian. Infobase Press. Woo, P. C.Y., Huang, Y., Lau, S.K.P. ve Yuen, K. (2010). “Coronavirus genomics and bioinformatics analysis”. Viruses (2), p. 1804-20.
• World Health Organization. “Coronavirus disease 2019 (COVID-19): situation report-72”. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200317-sitrep-72-covid-19.pdf?sfvrsn=a26922f2_2 (Erişim Tarihi: 01.04.2020).
• Zhao, D., Yao, F., Wang, L., Zheng, L., Gao, Y., Ye, J., Guo, F., Zhao, H. ve Gao, R. (2020). “A comparative study on the clinical features of COVID-19 pneumonia to other pneumonias”. Clinical Infectious Diseases ciaa247, Baskıda (https://doi.org/10.1093/cid/ciaa247)