Nogay Türkçesinde Kalıp Sözler

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 18, 1 - 24, 28.01.2021

Dilek Ergönenç Akbaba , Meryem Bulgarova

Öz

Her toplumda farklılıklar gösteren, ait oldukları toplumun fertlerinin teşekkür etme, ricada bulunma, dua etme, iyi dileklerini bildirme, kutlama, selamlaşma, vedalaşma vb. durumlarda alışkanlık hâlinde kullandığı, herkes tarafından bilinen kalıp ifadelere kalıp söz denmektedir. Tarihî süreç içinde yavaş yavaş yerleşerek kalıplaşan kalıp sözler; doğumdan ölüme, evlenmeden ayrılığa veya kavuşmaya kadar pek çok durum karşısında duygu ve düşünceleri ifade etmeye yarar.
Kalıp sözler toplumun hafızasında saklanır, söyleneceği sırada yeniden üretilmez, olduğu gibi hatırlanarak kullanılır. Her dilde sözlü ve yazılı iletişimde kullanılan kalıp sözler; toplumun kültürüne dair verileri yansıtır. Maddî ve manevî kültür ögelerini, toplumlar arasındaki farklılıkları, gelenek ve görenekleri, bu kalıp sözlerle tespit etmek mümkündür.
Kalıp sözler için söz eylemler, ilişki sözleri gibi farklı terimler de kullanılmaktadır.
Söz eylemler veya kalıp sözler; konuşma dilinde veya yazı dilinde aynı kelime veya ifadelerle yer alırlar. Kişilere ve zamana göre gerektiğinde bazı ekleme ve çıkarmalar yapılır ama ufak tefek değişiklikler dışında çok büyük farklılıklar göstermezler. Bir dilin anlatım imkanlarının ortaya konması bakımından dil veya lehçelerde yer alan kalıp sözlerin tespiti gerekmektedir.
Dil ve lehçeler arası aktarmalar yapılırken kalıp sözlerin özellikleri, kullanılma düzeyleri, mutlaka bilinmelidir.
Kalıp sözler; Türk lehçelerinin öğrenilmesinde kolaylık sağlamasının yanı sıra, lehçeler arası aktarmaların doğru yapılması bakımından da önem arz etmektedir. Bu çalışmada; Kıpçak Türk Lehçelerinden biri olan Nogay Türkçesindeki kalıp sözler soruşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nogay Türkçesi, Kalıp Sözler, Sosyolengüistik

Kaynakça

• ASLAN, S. (2005) "Türkiye Türkçesinde Sezdirmeye Dayalı Rica Stratejileri", Modern Türklük Araştırma Dergisi, Cilt 2, Sayı l (Mart 2005), s. 114-126.
• AUSTİN J. (1962) How to Do Things with Words, Oxford University Press.
• BALAKAY, A.G. (2002) Russkiy Reçevoy Etiket iy Printsıpı Ego Leksikografiçeskogo Opisaniya, Dok.diss., Novokuznetsk.
• BALAKAY, A.G. (2007) Slovar Russkogo Reçevogo Etiketa, Vısşaya Şkola, Moskova.
• DEMİREZ GÜNERİ, A. (2018) Yeni Uygur Türkçesinde Kalıp Sözler, Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları: 190.
• FORMANOVSKAYA N.İ. (2005) Kültura Obsheniya i Reçevoy Etiket. Moskva.
• GÖKDAYI, H. (2008) “Türkçede Kalıp Sözler”, Bilig, Kış, sayı 44: 89–110.
• GÖKDAYI, H. (2011) Türkçede Kalıp Sözler, İstanbul: Kriter Yayınları.
• GÜNER DİLEK, F. (2011) "Altay Türkçesinde Sözeylemler", Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 21, s.39.
• KAYA, D. (2001) Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• KOSTOMAROV, V.G. (1967) “Russkiy Reçevoy Etiket”, Russkiy Yazık za Rubejom. S.1
• PALMER, F.R. (2001) Semantik Yeni Bir Anabilim Projesi, (Çev. Ramazan Ertürk), Ankara.
• SEARLE John R. (2000) Söz Edimleri, Çev. R. Levent AYSEVER, Ankara.
• ŞERBAK, A.M. (2001) Türkskaya Runika. Proishojdeniye drevneyşey pismennosti türok, granitsı yeyo rasprostraneniya i osobennosti ispolzovaniya. Sankt-Peterburg: Nauka.