Finlandiya‘da Tatarca Edebiyat Faaliyetleri

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 19, 259 - 273, 24.07.2021

Kadriye Bedretdin

Öz

Tatarların Finlandiya’da yüz yıldan fazla bir süredir dergi ve kitap yayınlamış olmasına rağmen
Finlandiya’daki Tatar edebiyatı kendi toplulukları dışında az bilinmektedir. Aslında Tatarlar
Finlandiya’da edebî eser üreten en etkin azınlıklardan biridir. Bu diaspora literatüründen küresel Tatar
edebiyatı bağlamında da pek bahsedilmemektedir.

Çeşitli edebî etkinliklerin ön koşulu, topluluk üyelerinin yüksek eğitim ve organizasyon düzeyleri ile
diaspora durumundaki Tatar dilini ve kültürünü korumaya olan ilgileridir. Bu faktörler aynı zamanda
değişime ve modernleşmeye de yardımcı olmaktadır: Geçen yüzyıldaki önemli bir dönüşüm, Tatarca
için Arap alfabesinden Latin alfabesine geçiştir. Yeni bir zorluk da internette yayın yapmaktır.
Tatarların ürettiği yayınlar hiçbir zaman sadece Tatar dili ile sınırlı kalmamış, Fince, İsveççe ve diğer
dillerde ve hatta karışık dillerde de eserler yayınlamışlardır.

Bu makale, dergiler, nesir, tarihî eserler ve şiirler dahil olmak üzere ve ayrıca alanda bulunan en
önemli iki yazar Hasan Hamidulla (1900–1988) ve Sadri Hamid’i (1905-1987) ele alarak
Finlandiya'daki Tatarlar tarafından yazılan başlıca eğilimler ve yayınlara genel bir bakış sunmaktadır.
Bu iki önde gelen isim, Finlandiya'da Tatar kimliğini, dilini ve kültürünü yaşatmak ve korumak için
yazar olmuştur. Hamidulla ve Hamid, Fin Tatar topluluğunun tarihçileri olarak da önemli bir role
sahiptir ve şair, dergi editörü ve topluluğun eğitimcileri olarak aktif rol almışlardır. Finlandiya'da
yayınlanan tüm Tatar edebiyatının yarısından fazlası bu iki yazara aittir.

Anahtar Kelimeler

Tatar edebiyatı, diaspora, edebi faaliyetler, yayıncılık, çok dilli edebiyat, Finlandiya

Tatar Literary Activities in Finland

Öz

Tatar literature in Finland is little known outside the community, although Tatars have published magazines and books here for over a hundred years. In fact they are one of the most active minorities producing literary works in the country. This diaspora literature is also rarely mentioned in the context of global Tatar literature.

Prerequisites for the manifold literary activities among the Tatars in Finland are the high educational and organisational levels of the community members and their interest in preserving the language and culture in the diaspora situation. These factors are also conducive to change and modernisation: an important transformation in the past century is the replacement of the Arabic script by Latin letters for the Tatar language in Finland. A present-day challenge is publishing electronically on the internet. Further, the publications by the Finnish Tatars have never been limited solely to the Tatar language; they have also published books in Finnish, Swedish and other languages, and multilingual and even mixed language works.

This article presents a general overview of the major trends and publications written by Tatars in Finland, including magazines, prose, historical works and poetry, as well as the most important authors, among them Hasan Hamidulla (1900–1988) and Sadri Hamid (1905–1987). These two prominent figures became writers in order to maintain and preserve the Tatar identity, language and culture in the diaspora. Hamidulla and Hamid also played an important role as historians of the Finnish Tatar community and they were active as poets, magazine editors and educators. These authors are together responsible for more than half of all Tatar literature published in Finland.

Anahtar Kelimeler

Tatar literature, Tatar diaspora, literary activities, publishing, multilingual literature, Finland

Kaynakça

• Ahsen Böre, Z.I., ed. (1942). Koraani. (Pimenoff, G., transl.) Tampere: Ahsen Böre.
• Baibulat, Muazzez (2010). Tampere habärläre. Tampere: Tampereen islamilainen seurakunta.
• Baibulat, Muazzez (2004). The Tampere Islamic congregation: the Roots and History. Jyväskylä: Tampere Islamic Congregation.
• Bedretdin, Kadriye (2021): Hasan Hamidulla. Tataarikirjailijan elämä. Nik alay? [The life of a Tatar writer. Why so?] Helsinki: Suomen Itämainen Seura.
• Bedretdin, Kadriye, ed. (2011). Tugan tel: Kirjoituksia Suomen tataareista. [Mother tongue: writings about the Finnish Tatars] Helsinki: Suomen Itämainen seura.
• Bekkin, Renat (2020). “Connections between Tatars in Petrograd-Leningrad and Finland during the 1920s and 1930s”. Studia Orientalia Electronica 8 (2020) 2, p. 56-69.
• Bikmohammetov, Şeüket, ed. (1980 and 2000). Bıznıñ cırlar I–II. Helsinki: Finlandiya Türkleri Birligi.
• Binark, Naile, ed. (1976). Atalarsüzi. Helsinki: N. Binark.
• Binark, Naile (1973): Bıraz uyla, bıraz da köl! Helsinki: N. Binark.
• Bokpil (publisher): https://villa.bokpil.eu/en/
• Haiku Colorit: https://haiku.coloritrf.eu/tt/
• Halén, Harry (1996): Lahjan hedelmät. Katsaus Suomen volganturkkilaisen siirtokunnan julkaisuihin. [Fruits of the gift. A review of the publications of the Finnish Volga Turkic colony] Helsinki: Unholan aitta 6.
• Halén, Harry (1980): “A bibliographical survey of the publishing activities of the Turkic minority in Finland”. Studia Orientalia 51:11, p. 1–26.
• Hamid, Sadri (1973): Tugan ildegi süzler. Oulu: S. Hamid.
• Hamid, Sadri (1972–1975). Ğäühär häreflär; İzge häreflär; Altïn häreflär; ‘Aräp härefläre; Brilyant häreflär; Enğe häreflär; Nurlï häreflär; Qur’an härefläre. Oulu: S. Hamid.
• Hamid, Sadri (1968). Qušïmlï süzlär. Oulu: S. Hamid.
• Hamid, Sadri (1945–1946): Defter. Oulu: S. Hamid.
• Hamid, Sadri (1947): Tatar tili. Oulu: S. Hamid.
• Hamidulla, Hasan (1964–1977): Nik alay? Helsinki: H. Hamidulla.
• Hamidulla, Hasan (1954): Yañapar tarıhı. Helsinki: H. Hamidulla.
• Hamidulla, Hasan (1950): Yulduzlarga seyehat. Helsinki: H. Hamidulla.
• Hamidulla, Hasan (1945): Ilham yimisleri I-II. Kemi: H. Hamidulla.
• Hamidulla, Hasan (1943 and 1969): Qur’ān-i kärīm. Kemi/Helsinki: H. Hamidulla.
• Katchadourian, Stina & Ståhlberg, Sabira (2003). Sultanens auberginer. Helsingfors: Schildts.
• Leitzinger, Antero (2006). Suomen tataarit: vuosina 1868–1944 muodostuneen muslimiyhteisön menestystarina. [The Finnish Tatars: the success story of a Muslim community founded 1868–1944). Helsinki: East-West Books.
• Leitzinger, Antero (1996). Mishäärit – Suomen vanha islamilainen yhteisö. [The Mishars – an old Islamic community in Finland] Helsinki: Kirja-Leitzinger.
• Mähallä Habärläre (magazine): http://tatar.fi/en/mh-2/
• PISA, Program for International Student Assessment (2018). Finland.
• Samaletdin, Derya (2014). Perinneruokiamme. Helsinki: Finlandiya Türkleri Birligi.
• Samaletdin, Derya (2013). Milli aşlarıbız. Helsinki: Finlandiya Türkleri Birligi.
• Stahlberg, Sabira (2021, forthcoming). Cloud Wanderer. Helsinki: Bokpil.
• Ståhlberg, Sabira (2021). Wan Sun. Helsinki: Bokpil.
• Stahlberg, Sabira (2020). Multicoloured language. Helsinki: Bokpil.
• Ståhlberg, Sabira (2015). Polyglotta Sabirica. Varna: Lecti Book Studio.
• Stahlberg, Sabira (2015). Странстваща с облаците. Tsvetanova, R. (transl.). Varna: Lecti Book Studio.
• Stahlberg, Sabira (2014). Wolkenwanderer. Langendörfer, H. (transl.). Varna: Lecti Book Studio.
• Ståhlberg, Sabira (2006). Molnvandraren. Helsinki: Basam Books.
• Ståhlberg, Sabira (2006). Pilvivaeltaja. Helsinki: Basam Books.
• Suomen Islam-seurakunta (2006). Suomen Islam-seurakunnan veteraaniteos. [The veteran publication of the Finnish Islamic Congregation] Helsinki: Suomen Islam-seurakunta.
• Tuganay, Gevher (Gäühär) (1970). Šigïr mäğmuasï 1-2. Tampere: G. Tuganay.
• Tukay, Abdulla (2009). Su anası (Vedenhaltijan kampa). Nasretdin, F. & Nisametdin, F., eds. Järvenpää: Yabalak grp.
• Yabalak grp. (2007). Äylän-Bäylän. CD. Järvenpää: Yabalak grp.
• Zaripov, Islam & Belyaev, Ramil (2020). “’Our Religious Mentor’: Musa Bigeev and the Tatars in Finland”. Studia Orientalia Electronica 8 (2020) 2, p. 40–55.