Horasan Türkçesinin Gerivan Ağzı Üzerine

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 21, 143 - 158, 01.08.2022

Ghazale Esmailabadi

Öz

İran coğrafyasında Oğuz Türkçesinin farklı ağızlarını görebiliriz. Türkoloji ȃleminde önem taşıyan İran Türk ağızlarının üzerinde son zamanlarda eskiye nazaran daha çok çalışma yapılmıştır. Bunlardan biri ise Horasan Türkçesidir. Söz konusu lehçe hem Doğu hem de Batı Türkçesinin dil özelliklerini taşıması açısından özgün bir konuma sahiptir. Makalede Kuzey Horasan’da bulunan Gerivan ağzının fonetik ve morfolojik özellikleri konu edilmektedir. Söz konusu ağızda, dilbilimsel yönden tespit ettiğimiz en önemli özellikler şunlardır: ö ˃ e , ü ˃ i ve ünlü arasında bulunan d ˃ y değişimi; /ŋ/ ünsüzün ve sözcük başında bulunan /b/ ünsüzünün korunması, öğrenilen geçmiş zaman hikayesinin ekinin -u ile yapılması ve şart kipinin kullanımdan kalkması. Bu özelliklerin bir kısmı Farsçanın etkisiyle ortaya çıkmıştır. Bu etki ses özelliklerinin yanında, cümle yapısında da görülmektedir. Gerivan ağzı da diğer Horasan Türkçesinin ağızları gibi Farsçanın hâkimiyeti altına girerek dil değişimi sonucunda kullanımdan kalkmak üzeredir.

Anahtar Kelimeler

İran Türk Ağızları, Horasan Türkçesi, Gerivan Ağzı

On The Gerivan Dialect of Khorasan Turkish

Öz

Oghuz Turkish has different dialects in Iran. One of them is Khorasan Turkish. The dialect in question is important in terms of carrying the linguistic features of both eastern and western Turkish. In the article, the phonetic and morphological features of the Gerivan dialect in North Khorasan are discussed. These features were investigated with a diachronic method. The most important features identified in the said dialect are as follows: ö>e (göz>géz), ü>i (izim "üzüm"), Change the letter /d/ that is between two vowels d>y (geyärdé "giderdi"). Maintaining the consonant /b/ (bérdi "verdi") at the beginning of the word, preserving the consonant /ŋ/ (gäldiŋ"geldin"), making the past participle with the suffix /u/, not using the condition suffix. Some of these traits has emerged because of the variation in the Khorasani Turkish language and some of it has appeared under the influence of Persian . This effect can be seen in both of the sound properties and the sentence structure. For this reason, it can be said that Persian is a serious threat to the Gerivan dialect in terms of the continuity of the Gerivan dialect between generations. The dialect in question is about to fall out of use with the dominant influence of Persian, like other dialects of Khorasan Turkish.

Anahtar Kelimeler

Turkish dialects in Iran, Khorasani Turkish, Dialect of Gerivan

Kaynakça

• Akkuş, M. (2021). "Halaç Türkçesi Ağızlarının Algoritmik Uzaklığı: Levenshtein Uzaklık Algoritması Tabanlı bir Çözümleme", Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, s. 6/1, s. 247-267.
• Atıcı, A. (2013). "Sungur Türkçesi Atasözu Örnekleri", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 13(2), s. 143-166.
• Atıcı, A. (2018). "Kirmanşah-Hemedan Hattı ve /r/, /y/, /d/ Deg işkeleri u zerine", Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, s. 11/2, s.143-158.
• Bosnalı, S. (2007). "I ran Azerbaycan Tu rkçesi, Toplumdilbilimsel Bir I nceleme", Dil Araştırmaları, 2(2), s. 153-155.
• Çelik, M. (1998). "I ran’daki Kaşkay Türkleri", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (5), s. 204-213. Dieji, Abdolrahman ve Dieji, Abdolrahman. (2010). "İran Türkmenlerinin Dil ve Edebiyatına Genel bir Bakış", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 29, s. 35-42.
• Doerfer, Gerhard. (1993) Chorasanturkisch: Worterlisten, Kurzgrammatiken, İndices. Wiesbaden: harrassowitz.
• Durukoğlu, G. (2020). "Kaşkay Tu rkleri, Tu rkçesi ve Mirza Mezun". Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi. 8(22), s. 273-281.
• Tulu, Sultan. (2009) Horasan Türklerinden Folklor Derlemeleri (Bocnurd Ağzı). Konya: Kömen Yayınları.
• Tulu, S. (2010). “Horasan Türkçesi ile İlgili Folklor Çalışmaları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0(1).