Primary Long Vowels İn Qashqai Turkic

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 21, 159 - 188, 01.08.2022

Moslem Rezaei Amaleh

Öz

Qashqai Turkic is especially important for Oghuz researches because it preserves some features of Old Oghuz. However, due to some problems, this Turkic language has not been thoroughly researched until today, and in many ways, the research of this language has been postponed until the 21st century. The existence and traces of primary long vowels in Qashqai Turkic are among the subjects worth investigating for better recognition of Qashqai Turkic. In Qashqai Turkic, some of the primary lengths from the Old Turkic period have been preserved, some of them have been regularly and significantly evolved into other phonetic events, and some have been shortened. The change in the quantity of the primary long vowels has generally led to gemination. In this study, the existence of primary long vowels in Qashqai Turkic is discussed by comparing them with Old Turkish and Contemporary Turkic Dialects. In this review, gemination word and other examples from primary long vowels are also shown; At the same time, new examples have been added to the claims of the existence of primary long vowels in the Turkic Dialects and contributed to the enlightenment of this theory.

Anahtar Kelimeler

Qashqai language, Qashqai Turkic, phonology, primary long vowels, Oghuz Turkic.

Kaşkay Türkçesinde Birincil Uzun Ünlüler

Öz

Kaşkay Türkçesi, Eski Oğuzcanın bazı özelliklerini koruması sebebiyle özellikle Oğuzca araştırmalarında önemlidir. Ancak bazı problemlerden dolayı bu Türk lehçesi bugüne kadar iyice araştırılmamış ve birçok yönden söz konusu Türk lehçesinin araştırılması 21. yüzyıla kadar ertelenmiştir. Kaşkay Türkçesinin daha iyi tanınması için, Kaşkay Türkçesindeki birincil uzun ünlülerin varlığı ve izleri araştırılmaya değer konular arasındadır. Kaşkay Türkçesinde Ana Türkçe döneminden kalan birincil uzunlukların bir kısmı korunmuş, bir kısmı düzenli ve anlamlı bir şekilde başka fonetik olaylara yol açmış, bir kısmı ise kısalmıştır. Birincil uzun
ünlülerin niceliğindeki değişme; ikizleşme, ön damaksıllaşma, ötümlüleşme, türeme, düzleşme, genişleme ve daralma gibi farklı ses değişimlerine yol açmıştır. Kaşkay Türkçesinde birincil uzunlukların en belirgin, güvenilir ve istinat edilebilir belirtisi ünsüz ikizleşmesidir. Bu çalışmada karşılaştırmalı yöntemle, Kaşkay Türkçesinde olan birincil uzun ünlülerin varlığı; Ana Türkçe, Eski Türkçe ve Çağdaş Türk Lehçeleri ile karşılaştırılarak ele alınmıştır. Bu incelemede birincil uzun ünlülerden doğan ikiz ünlüye sahip kelimeler ve başka örnekler de gösterilmiş, aynı zamanda Türkçede birincil uzun ünlülerin varlığı yönündeki iddialara yeni örnekler eklenerek bu fonetik olayın daha fazla aydınlatılmasında katkıda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kaşkay Türkçesi, Kaşkayca, ses bilgisi, birincil uzun ünlüler, Oğuzca

Kaynakça

• Alimova, C. (2007). Kırgız Türkçesinde Asli Ünlü Uzunlukları, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları Volume 2/2 Spring 2007.
• Alkaya, E. (2008). Sibirya Tatar Türkçesindeki Uzun Ünlüler Üzerine Bir Değerlendirme, Turkish Studies, Voulme 3/4, Summer, s.19-41.
• Arat, Reşid Rahmeti. (1987) Makaleler I, (hazırlayan Osman F. Sertkaya), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.799.
• Atalay, Besim. (1998) Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I, Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, Besim. (1998) Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi II, Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, Besim. (1998) Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi III, Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, Besim. (1998) Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks” IV, Ankara: TDK Yayınları.
• Başdaş, C. (2006). Türkiye Türkçesinde Asli Uzunluk Belirtileri, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 52 (2004/2), s.19-30.
• Caferoğlu, Ahmet. (2011) Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Clauson, Gerard. (1972) An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• Doerfer, G. (1969). İran’daki Türk Dilleri, Türk Dil araştırmaları Yıllığı Belleten 1969, s.1-11.
• Doerfer, G. (1992). İran’daki Türk Dilleri Üzerine, Türk Dili, Eylül 1992, s.451-489.
• Doerfer, G. (2013). Osmanlıcanın Oğuz Dili Dairesindeki Yeri ve Öncesi. Çev.: Asuman Karakaya, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: 46 (46), s.129-154.
• Doğan, T. (2021). Kaşkay Türkçesinin Türk Dili Alanındaki Yeri, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 18. Sayı 2. Haziran 2021. s.167-201.
• Durdari, Nowruz. (2009) Büyük Kaşkay Eli’nin Siyasi Tarihi; 1. Baskı, Şiraz: Kaşkay Yayınları. درداری، نوروز (۱۳۸۸). تاریخ سیاسی ایل بزرگ قشقایی، چاپ اول، شیراز، انتشارات قشقایی.
• Eker, S. (2013). Ana Türkçe Uzun Ünlülerin Kıpçak Dillerindeki Kimi İzlerine Dair, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih TEZCAN’a Armağan, Cilt:13, Yıl:13.
• Ercilasun, Ahmet Bican., Akkoyunlu Ziyat. (2014) Kâşgarlı Mahmut Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş Metin-Çeviri Notlar-Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
• Erdem, M. D. (2003). Anadolu Ağızlarında Görülen Birincil Ünlü Uzunlukları Üzerine, Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Arastırmaları) Volume 27/II. 2003, s.79-110.
• Ergin, Muharrem. (2000) Orhun Abideleri, 25. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gülensoy, Tuncer. (2011) Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II, Ankara: TDK Yayınları.
• Gülsevin, G. (2009). Eski Anadolu Türkçesi Ağızlarında Uzun Ünlüler Üzerine, Dil Araştırmaları, 5 (5), s.39-56.
• Johanson Lars., Csató Éva. Ánges. (Editor) (1998) The Turkic Languages, (Routledge Language Family Descriptions), London: Routledge, s.81-125.
• Korkmaz, Zeynep. (1992) Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2005). Eski Anadolu Türkçesinde Asli Ünlü (Vocal) Uzunlukları, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, I. Cilt, Ankara: TDK Yayınları, s.443-458.
• Ligeti, L. (1942). Türkçede Uzun Vokaller, (Çev. T. Gökbilgin), Türkiyat Mecmuası, VII-VIII, s.82–94.
• Mardani Rahimi, Esedullah. (2006) Qaşqayı Sözlügü, Kum: Ensari Yayınları.
• Orkun, Hüseyin Namık. (1994) Eski Türk Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.
• Özeren, M. (2016). Salar Türkçesinde Birincil Uzun Ünlüler, Dil Araştırmaları, Bahar 2016/18, s.167-185.
• Pekacar, Ç. (2000). Pamir Kırgız Türkleri Ağzında Aslî Uzun Ünlüler, bilig-14/Yaz 2000.
• Şahbazi, Ş. (1989). Kaşkay Şiiri, Şiraz: Mustafavi Yayınları.
• Tekin, Talat. (1995) Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, yayına hazırlayan: Mehmet Ölmez, Ankara: Simurg Yayınları.
• Tekin, Talat. (2010) Orhon Yazıtları, 5. baskı, Ankara: TDK Yayınları.
• Tuna, O. N. (1960). Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 8, s.213-282.
• Tuna, O. N. (1976). Osmanlıcada Moğolca Ödünç Kelimeler II, Türkiyat Mec¬muası Cilt 18, 280-314. s.306.
• Von Gabain, Anne Marie. (2007) Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: TDK Yayınları.
• Wilkens, Jens. (2021) Eski Uygurcanın El sözlüğü (Eski Uygurca - Almanca - Türkçe), Göttingen: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, s.402.