KAZAK TÜRKÇESİNDE ÖLÇÜ VE ÖLÇÜ ADLARI

Yıl 2009, Sayı: 27, 21 - 48, 01.04.2009

EMİNE Atmaca

Öz

İnsanoğlu günlük yaşamda bir şeyin uzunluğunu, büyüklüğünü ve ağırlığını mukayese etmek için ölçü birimlerine ihtiyaç duyar. Gerçekte bu kıyaslama ihtiyacı onun var oluşu ile başlamıştır. Her milletin kendine özgü bir ölçü sistemi vardır. Bugünkü ortak metrik sistemin kabulüne kadar ölçü adlarında farklı kullanımlar söz konusu olmuştur. Türk dili, bu terimleri kullanmada, ya kendi imkânları metafor ve metonomik kullanımlar, kelime türeterek, çeşitli gramer unsurları, antropometrik sistem vs. ya da yabancı dillerden alıntılama yöntemine başvurmuştur. Bu makalede, Kazak Türkçesinde ‘mesafe, uzunluk, ağırlık’ kategorileri için, ölçme usulleri ve bununla ilgili terimler üzerinde durulmuştur. Hareket noktamız ölçü için kullanılan terimlerin yanında, idrak semantiği açısından Kazak Türklerinin ölçü kategorisindeki düşünme ve somutlaştırma şekilleri, mesafe, uzunluk ve ağırlığın doğadaki nesnelerden ve insan uzuvlarından yararlanılarak Kazak Türkçesinde nasıl ifade edildiğidir. Bunun yanında Kazak Türklerinin çeşitli siyasi, sosyal sebeplerle temasta bulundukları yabancı kültürlerle bu konudaki etkileşimler ve ödünçlemeler de bu çalışmanın içerisinde yer almıştır

Anahtar Kelimeler

Ölçü, uzunluk, ağırlık, derinlik ölçü terimleri, antropometrik ölçü sistemi

Kaynakça

• Ablayeva, R. (2006), Kazak ve Türkiye Türkçesinde Uzunluk Ölçü Birimleri, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Kazak-Türk Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Türkistan.
• Aça, Mehmet (1994), “On İki hayvanlı Türk Takvimi Etrafında Teşekkül Etmiş Bazı Efsaneler ve Bunlara Bir Ek”, Erciyes 17 (200) Ağustos.
• Akmataliyev, Abdılcan (2000), Kırgız Folkloru ve Tarihî Kahramanlar, Ankara: Atatürk Merkezi Başkanlığı Yay.
• Arat, Reşit Rahmeti (1985), Baburnâme, İkinci Baskı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Atalay, Besim (1972), Divan-ı Lûgati’t Türk Dizini, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atmaca, Emine (2009), “Kazak Türkçesinde Antropometrik Sistemle Meydana Getirilen Ölçü Adları”, 6. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, Calalabat-KIRGIZİSTAN 25–28 Mayıs 2008, Sakarya Yayıncılık.
• Aydın, Erhan (2002), Türk Dilinde Zaman Adları, Ankara Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Eski Türk Dili Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara.
• Clauson, Sir Gerard (1972), An Etymologial Dictionary of Pre-thirteenth- Century Turkish, Oxford.
• Çiftçi, Cafer (2005), “Osmanlı’da Meyve Alım-Satımı: Mekânlar, Görevliler, Vergiler ve Standartlar”, EJOS, VIII NO: 3, 1–17.
• Dal, Vladimir (1863), Tolkovıy Slovar Jıvogo Velikorusskogo Yazıka Cilt 1–4.
• Devellioğlu, Ferit (1990), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara.
• Dilçin, Cem (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet B. ve diğerleri (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Erdal, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon, Vol I-II, Wiesbaden.
• Eren, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bulak Neşriyat.
• Ergin, Muharrem (2006), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Fasmer, Maks (I. Cilt 1964, II. Cilt 1986, III. Cilt 1987, IV. Cilt 1987), Etimologiçeskiy Slovar Ruskogo Yazıka, Moskova: Progress.
• Gabain, A. von (1988), Eski Türkçenin Grameri, (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İs�a�ov, M. Ö. (1980), Halı� Kalendarı, Almatı: Ķаzаkistan Baspası.
• Kanar, Mehmet (2000), Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Deniz Kitabevi.
• Karabacak, Esra (2004), “Çağdaş Türk Lehçelerinde Zaman İsimleri Üzerine, Bir İnceleme”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Ankara.
• Karunovskaya, L. (1929), Altay ve Teleütlerde On iki Hayvanlı Takvim, SSCB Bilimler Akademisi Bildirileri, Leningrad.
• Kaymaz, Zeki (1998), “Anadolu Ağızlarında Ölçü Bildiren Kelimeler”, Bir 9–10, İstanbul.
• Ķaza� Tiliniŋ Tüsindirme Sözdigi № (1986), Almatı, 1. cilt 1974, 2. cilt 1976, 3. cilt 1978, 4. cilt 1979, 5. cilt 1982, 7. cilt 1983, 8.cilt 1985, 9–10. Cilt. 1986.
• Ķaza� Tiliniŋ Ayma�tı� Sözdigi (2005), Almatı.
• Ķaza� Tiliniŋ Sözdigi (1999), Almatı.
• Kemal, Mağfiret (2003), Buddhist Türk Çevresi Eserlerinde Metafor, Ankara.
• Kenesbayev, I. (1977), Ķaza� Tiliniŋ Frazeologiyalı� Sözdigi, Қaza� ССR-nin Gılım baspası Almatı.
• Koç, Kenan- Aybek Bayniyazov- Bekir Başkapan (2003), Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Türkistan.
• Kök, Abdullah (2009), “Ay Adları, Müşellik ve On İki Hayvanlı Türk Takvimi Üzerine”, 6. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, Calalabat-Kırgızistan, 25–28 Mayıs 2008, Sakarya Yayıncılık.
• Ķuralbayulı, A. (1997), Ķaza� Dästürli Mädeniyetiniŋ Entsiklopediyalı� Sözdigi, Sözdik- Slovar, Almatı.
• Kur’anı Kerim Meali (2003), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Ķurastıruvşı Ayapulı M. (1993), Ķaza� Hal�ınıŋ Murasınan (Jıl ayları, müşel jas jäne boljamdar turalı), Almatı.
• Lakoff, George Mark Johnson (2005), Metaphors We Live By, Çevirisi: Metaforlar, Hayat ve Anlam ve Dil, (Çev. Yavuz Demir), İstanbul: Paradigma Yayıncılık..
• Mu�anov, Sabit (1995), Ķaza� Ķawımı Anatili, Almatı.
• Oraltay, Hasan- Nuri Yüce- Saadet Pınar (1984), Kazak Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını.
• Ojegov, S. İ.- N. YU. Şivedova (2009), Tolkavıy Slovar Ruskogo Yazıka, Moskova.
• Ögel, Bahaeddin (1991), Türk Kültür Tarihine Giriş, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (2001), Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul: TDAV Yayınları.
• Özyetgin, Melek (2005),“Eski Türkçede Ölçü, Orta Zaman Türk Dili ve Kültürü Üzerine İncelemeler” s. 139–149, İstanbul.
• Paşa, Ahmet Vefik (2000), Lehçe-i Osmânî, (hzl. Prof. Dr. Recep Toparlı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sami, Şemsettin (2009), Kamus-ı Türkî-Temel Türkçe Sözlük, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Sevortyan, S. E. (1974), Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıykov, İzdatelstvo Nauka, Moskova.
• Tavkul, Ufuk (2007), “Kültürel Etkileşim Açısından On İki Hayvanlı Türk Takviminin Yayılışı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Mart, Ankara.
• Tekin, Talat (1963),“On Kök Turkic büntegi”, Journal 8/3, Central Asiatic.
• Tekin, Talat (1968), A Grammar of Orkhon Turkic. Uralic and Altaic Series: 69, The Hague: Indiana University.
• Tekin, Talat (1994), Tunyukuk Yazıtı, İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tekin, Talat (1995), Orhon Yazıtları, Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tıetze, Andreas (2002), Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati, cilt 1, A-E, İstanbul- WIEN.
• Türkçe Sözlük (2005), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.