TÜRKMEN TÜRKÇESİNDEKİ ARAPÇA ALINTI KELİMELERDE GÖRÜLEN ÜNLÜ İNCELME VE KALINLAŞMALARI

Yıl 2005, Sayı: 19, 63 - 80, 01.08.2005

Yakup Sarıkaya

Öz

Türkmen Türkçesi güneybatı (Oğuz) grubu Türk lehçelerinin tek başına doğu kolunu temsil etmektedir. Bu lehçenin kelime hazinesinde Arap, Fars, Rus ve Moğol kaynaklı kelimeler bulunmaktadır. Türkmen Türkçesi tarihî süreç içinde Arapça ve Farsçadan aldığı kelimeleri kendi ses özelliklerine uygun hâle getirmiştir. Bu yüzden alıntı kelimelerde aslına göre bazı ses değişmeleri, ses düşmeleri ve ses olayları meydana gelmiştir. Biz bu makalemizde Türkmen Türkçesindeki Arapça alıntı kelimelerde görülen ünlü incelme ve kalınlaşmalarını inceledik. İncelememize göre, Arapça kökenli sözcüklerin bazılarındaki ünlü incelme ve kalınlaşmaları, ünlü uyumlarından kaynaklanmaktadır. Bir kısmında ise sebebin ünlü uyumları olmadığı tespit edilmiştir. Alıntı kelimelerin ünlülerindeki kalınlaşma ve incelmeler genelde ilerleyici benzeşme yoluyla olmaktadır

Anahtar Kelimeler

Türkmen Türkçesi, alıntı kelime, Arapça kökenli sözcük, ünlü uyumları, ünlü incelmesi, ünlü kalınlaşması

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (1982), Her Yönüyle Dil, ana Çizgileriyle Dilbilim III, Ankara, TDK Yayınları.
• ALTIKULAÇ, Tayyar-Demirhan ÜNLÜ-Şevki ÖZKAN (1987), Kur’an Oku- maya Giriş, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• BASKAKOV, N. A. vd. (1968), Türkmençe-Rusça Sözlük, Türkmenistan SSR
• Ilımlar Akademiyası, Mağtımğulı Adındakı Dil ve Edebiyat İnstitutı, Moskva: Sovetskaya İnstitutı Neşiryatı. DEVELLİOĞLU, Ferit (1997), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 17. Bas- kı, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet B. vd. (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü-I,
• Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. HAMZAYEV, M. Ya vd. (1962), Türkmen Diliniñ Sözlüği, Aşğabat: Türkmenis- tan SSR Ilımlar Akademiyasınıñ Neşiryatı.
• İŞLER, Emrullah (1997), “Ülkemizde Arapça’nın Telâffuzunda Yapılan Yanlış- lar ve Kur’an Ayetlerinde Meydana Getirdiği Anlam Kaymaları (I)”, Gazi Üni- versitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Sayı 1, s. 5-18.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Tükiye Türkçesinin Grameri (Şekil Bilgisi), Anka- ra: TDK Yayınları.
• KARA, Mehmet (1998), Türkmen Türkçesi ve Türkmen Edebiyatı Üzerine Araş- tırmalar, Ankara: Akçağ Yayınları. (2004), Ayrı Düşmüş Kelimeler, Ankara: Çağlar Yayınları.
• MEREDOV, A ve S. AHALLI (1988), Türkmen Klassıkı Edebiyatınıñ Sözlüği,
• Aşğabat: Türkmenistan Neşiryatı. SARIKAYA, Yakup (1999), Türkmen Türkçesinde Arapça Kelimeler (Ses Bilgisi- Anlam Bilgisi-Sözlük), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ba- sılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• TDK (1988), Türkçe Sözlük, 2 Cilt, Ankara: TDK Yayınları.
• TEKİN, T. vd. (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Türk Dilleri Araştırmaları Di- zisi, 18, Ankara: Simurg Yayınları.
• TOPARLI, Recep (1996), “Türkçemizdeki Galat Sözler”, Türk Dili-Terim Özel Sayısı, 540: 607-618.
• ZÜLFİKAR, Hamza (1996a), “Doğu Kökenli Kelimelerin İlk Hecesindeki Ünlü- lerin Kısalması”, Türk Dili, 532: 1083-1094. (1996b), “Doğu Kökenli Kelimelerde
• Kalın k Sesinden Kaynaklanan Söyleyiş Sorunları”, Türk Dili, 534: 1267-1273.