Rus Şecerelerinde Tatar Yönetici Aileler (The Tatar Ruling Houses in Russian Genealogical Sources)

Yıl 2015, Sayı: 40, 195 - 207, 15.12.2015

István Vásáry (çeviren: Murat Özşahin)

Öz

Tatar ve Rus tarihlerinin her ikisinin de tek ve değerli bir yadigârı olan 16-17.

yüzyıl (resmî ve özel) çeşitli soy kayıtlarında “Tatar Hanlarının Şeceresi” (Rodoslavnaya

Tatarskih Tsarey) korunmuştur. Bu metinler, varlıklarını 16. yüzyıl ortalarından

itibaren Tatar hanlıklarının çöküşüne bağlı olarak Rus devletinin yakın ilgisine borçludurlar.

Bu metinlerin teşekkülü Rusların Kazan ve Astrahan’ı işgal etmelerinden

ayrı düşünülemez. Tatar kaynaklarına dayanan şecerelerin büyük bir kısmı 1550’lerde

derlenmiştir. Bu şecerelerin eleştirel bir analizi yani her bir bilginin diğer çağdaş

(Rus ve Şarki) kaynaklarla karşılaştırılması henüz yapılmamıştır; fakat bu metinlerin

önemi şüphe götürmez. Bu yazıda söz konusu yadigârların dikkate değer birkaç yönü

değerlendirilmeye ve gözler önüne serilmeye çalışılmıştır.

The “Genealogy of the Tatar Sovereigns” (Rodoslovnaya tatarskih tsarey) preserved

in various (official and private) genealogical books of the 16th-17th centuries

is a unique and precious monument of both Tatar and Russian history. This text owes

its existence to the lively interest of the Russian state in the inner relations of the

declining Tatar states towards the middle of the 16th century. Its genesis cannot be

disconnected from the Russian conquests of Kazan and Astrakhan. The bulk of the genealogies

was compiled in the 1550s and based on Tatar sources. A critical analysis of

these genealogies, comparing every piece of data with other contemporary (Russian and Oriental) sources, is a task yet to be accomplished, but the significance of these

texts is beyond doubt. What I tried to do in this paper was to emphasise and analyse

a few noteworthy aspects of this group of monuments.

Anahtar Kelimeler

Tatar hanlıkları, şecere, Cengiz soyu, Tatar dynasties, genealogy, Chingisids

Kaynakça

• Zimin, A. A. (1988), Formirovanie boyarskoy aristokratii v Rossii vo vtoroy polovine XV – pervoy tret’i XVI v. Moskova.
• Zaytsev, I. V. (2006), Astrahanskoe hanstvo. 2-oe ispravlennoe izdanie, Moskova.
• Yudin, V. P., Baranova, Yu. G., Abuseyitova, M. H. (Editörler) (1992), Ötemiş Hacı: Çingizname, Almatı.
• Vremennik, (1851), Vremennik İmperatorskogo Moskovskogo obşçestva istorii i drevnostey rossiyskih 10, s. 1-286.
• Veselovskiy, S. B. (1974), Onomastikon, Moskova.
• Veselovskiy, S. B. (1969), İssledovaniya po istorii klassa slujilıh zemlevladel’tsev, Moskova.
• Vel’yaminov-Zernov, V. V. (1853), İzsledovanie o kasımovskih tsaryah i tsareviçah, Moskova.
• Vásáry, I. (2009), The Beginnings of Coinage in the Blue Horde. Acta Orientalia Hungarica 62, s. 371–385. (“Altın Orda ve Varisleri Sempoyumu”nda [22-24 Nisan 2005, İstanbul] verilen konferansın yayınlanmış varyantı).
• Sultanov, T. I. (2001), Podnyatıe na beloy koşme. Potomki Çingiz-hana, Almatı.
• Rummel, V. V. (1900), Neskol’ko slov o “Barhatnoy Knige” i o peçatnom eya izdanii, İzvestiya Russkogo genealogiçeskogo obşçestva 1, s. 63-69.
• Novikov, N. I. (Editör) (1787), Rodoslovnaya kniga kniazey i dvoryan rossiyskih i vıezjih…, i kotoraya izvestna pod nazvaniem Barhatnoy knigi, Çasti 1-2, Moskova.
• Lihaçev, N. P. (1900), Gosudarev rodoslovets i Barhatnaya kniga, İzvestiya Russkogo genealogiçeskogo obşçestva 1, s. 49-62.
• Lihaçev, N. P. (1888), Razryadnıe d’yaki XVI veka, St. Petersburg.
• Kafalı, M. (1976), Altın Orda Hanlığı’nın Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İstanbul.
• Bıçkova, M. E. (1986), Sostav klassa feodalov Rossii v XVI v. İstoriko-genealogiçeskoe issledovanie, Moskova.
• Bıçkova, M. E. (1975), Rodoslovnıe knigi XVI-XVII vv. kak istoriçeskiy istoçnik, Moskova.