Türk Destanlarında Kahramanın Olağanüstü Doğumu (Extraordinary Birth of Heroes in Turk Epics)

Yıl 2016, Sayı: 42, 27 - 47, 14.12.2016

Asiye Figen Kalkan

Öz

    Türk dünyasındaki destanlarda coğrafi farklılıklara rağmen meydana gelen ortak paydalar, destan kahramanlarının “birey” olarak değil, “toplumu temsil eden bir kahraman” olarak ortaya çıkmasından kaynaklanmaktadır. Oğuz Kağan ile başlayıp Dede Korkut ile devam eden Batı Türkleri yani Oğuzların ortak alp tipini birçok destanda görmekteyiz. Her ne kadar Dede Korkut’ta yer alan hikâyeler, Müslüman Türk toplumunu anlatsa da Türklerin İslamlaşmadan önceki yaşantılarının birçok özelliğini üzerinde barındırmaktadır. Araştırmacıların Türk destanlarının Batı kaynaklı destanlardan ayrılan yönü olarak işaret ettiği destan kahramanlarının olağanüstü doğumları bazı Altay, Hakas, Özbek, Kırgız, Kazak, Tıva destanlarında da kendini göstermektedir. Bu sebepten Türk dünyasını Türkiye ile sınırlamadan bu coğrafyalardaki Türk destanlarının bazılarını inceleyerek kahramanın doğumundaki olağanüstülüklere değineceğiz. Bu olağanüstülükler daha çok, çocuksuz bir anne-babanın çok ileri bir yaşta dua ile, rüyada görülen derviş ile veya dervişin verdiği bir şey ile (çoğunlukla elma) çocuk sahibi olması; kahramanın mezar, mağara gibi kapalı bir alanda doğması ve peri, gün ışığı, kurt gibi çeşitli mitik unsurlarla dünyaya gelmesi etrafında toplanmaktadır.

Abstract

    The common points, occuring in Turkish epics despite the geographical differences stem from the epic heroes’ occuring not as own “individual” but as a “hero, representing the society”. The common “alp” type in Western Turks (namely the Oghuz Turks), beginning from Oghuz Kagan and continuing up to Dede Korkut, is seen in most epics. Although the stories of Dede Korkut cover the Muslim Turkish community, they include many parts from cultural and social aspects of Turks’ experiences in pre-Islamic period. Extraordinary birth of epic heroes, which the researchers have pointed out as the seperating point of Turkish epics from Western-based epics appear in some Altay, Khakassia, Uzbekh, Kirghiz, Kazakh and Tyva epics. So, we are going to point out the extraordinary sides in the births of some epic heroes, by examining some of the Turkish epics from those geograhical areas, without limiting the Turkish world only with Turkey. The extraordinary births usually group around an old and childless couple, having a baby after many prayers, dervish or having something (usually an apple) by him in dream; the birth of the epical hero in closed area such as a grave, cave and coming into the world with several mythical elements such as fairies, wolfs, daylight.

Anahtar Kelimeler

Destan kahramanı, Türk dünyası, olağanüstü doğum; Epic hero, Turkish World, extraordinary birth

Kaynakça

• ALPTEKİN, Ali Berat (1998), “Kazakistan Kaynaklarına Göre Dede Korkut’un Doğumu”,
• Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S 6, s. 639-645.
• BANG, W., R. R. Arat (2012), Oğuz Kağan Destanı, İstanbul, Örgün Yayınevi.
• BAYAT, Fuzuli (2009), Türk Destancılık Tarihi Bağlamında Köroğlu Destanı (Türk Dünyasının
• Köroğlu Fenomenolojisi), İstanbul, Ötüken Neşriyat.
• BAYAT, Fuzuli (2013), Oğuz Destan Dünyası, Oğuznamelerin Tarihî, Mitolojik Kökenleri ve
• Teşekkülü, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
• BEKKİ, Selahaddin (2011), “Bazı Halk Anlatıları ve Dinî Metinlere Göre Kahramanın Mucizevi
• (Babasız) Doğumu”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S 58, s. 111-130.
• ÇETİN, İsmet (1998), “Türk Destan Kahramanları ve Köroğlu”, Millî Foklor, S 39, s. 46-52.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2007), Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara, Akçağ Yayınları.
• ÇORUHLU, Yaşar (2002), Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• DEMİR, Ayşe (2011), Mekânın Hikâyesi Hikâyenin Mekânı, İstanbul, Kesit Yayınları.
• DİLEK, İbrahim (2002), Altay Destanları I, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DİLEK, İbrahim (2007), Altay Destanları III, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EKİCİ, Metin (2001), “The Birth of Hero in Turkic Epics”, Millî Folklor, S 49, s. 16-26.
• ELIADE, Mircea (2000), Demirciler ve Simyacılar, Çev.: Mehmet Emin ÖZCAN, İstanbul,
• Kabalcı Yayınevi.
• ERGİN, Muharrem (2008), Dede Korkut Kitabı 1, 6. Baskı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERGUN, Metin ve diğerleri (2000), Başkurt Halk Destanları, Ankara, TÜRKSOY.
• ERGUN, Metin ve diğerleri (2004), Tıva Kahramanlık Destanları I, Ankara, Akçağ Yayınları.
• ERGUN, Metin ve M. Aça (2005), Tıva Kahramanlık Destanları II, Ankara, Akçağ Yayınları.
• ERGUN, Metin (2006), Şor Kahramanlık Destanları, Ankara, Akçağ Yayınları.
• GÜLENSOY, Tuncer (2002), Manas Destanı (Türkiye Türkçesiyle), Ankara, Akçağ Yayınları.
• İNAN, Abdülkadir (1972), Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• JIRMUNSKIY, V. M. (2011), Türk Kahramanlık Destanları, Çev.: Mehmet İSMAİL ve diğerleri,
• Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KAPLAN, Mehmet (1976), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I, İstanbul, Dergâh Yayınları.
• KARADAVUT, Zekeriya (2002), Köroğlu’nun Ortaya Çıkışı, Bişkek, Kırgızistan-Türkiye
• Manas Üniversitesi Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin (1989), Türk Mitolojisi I, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin (1993), Türk Mitolojisi I (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar),
• Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖZKAN, Fatma (1997), Altın Arığ Destanı, Ankara, Bilig Yayınları.
• (SENGİRBAYEV), Murın Jırav (2007), Kazak Destanları Kırım’ın Kırk Batırı IV, Çev.: Fikret
• TÜRKMEN ve diğerleri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TAVKUL, Ufuk (2001), “Karaçay-Malkar Nart Destanlarında Olağanüstü Doğum Motifi”,
• Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S 11, s. 166-190.
• TDK (2005), Türkçe Sözlük, 10. Baskı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YILDIZ, Naciye (2009), “Türk Destancılık Geleneği”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi,
• S 6, s. 7-15.
• YILDIZ, Naciye (2009), “Türk Destanlarında Çocuksuzluk”, Millî Folklor, S 82, s. 76-88.
• YOLDAŞOĞLU, Fazıl (2000), Alpamış Destanı, Dzl.: Sadık TURAL ve diğerleri, Çev.: Aysu
• ŞİMŞEK ve diğerleri, Ankara, AYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.