TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE HORASAN TÜRKÇESİNİN BOCNURD AĞZINDA “VE” ANLAMINDA SIRALAMANIN GÖRÜNÜMÜ

Yıl 2017, Sayı: 43, 87 - 105, 31.05.2017

Talip Doğan

Öz

Türkçenin tarihsel dönemleri ile bugünkü alanlarında sözcük ve cümlelerin “ve”
anlamında sıralanma yollarının farklılık arz ettiği gözlemlenmektedir. Geniş bir alana
yayılmış olan Türkçede bu farklılığı şekillendiren sebeplerden birisi de dil ilişkileri olmuştur.
Türkçede farklı yönlerde gerçekleşen dil ilişkilerine bağlı olarak değişmenin
görünümünü biçim bilgisi, sözcük ve söz dizimi düzlemlerinde izlemek mümkündür.
Türkçede sıralama için kullanılan unsurların başında “ve, u” ile bunların değiş-
keleri gelmektedir. Bu unsurlar, Türkçenin dönemlerinde İslam medeniyeti dairesine
girildikten sonra görülmeye başlamıştır. Bugün Türkçenin başka kollarında olduğu
gibi Türkiye Türkçesi ve Horasan Türkçesinin Bocnurd ağzında da geniş ölçüde işletilmektedir.

Türkçede ayrıca {-p}’li zarf-fiil de “ve” anlamında sıralamada kullanılmaktadır.
{-p}’li zarf-fiilin iki ayrı fiili sıralamada kullanılması, Türkçenin ilk yazılı kaynaklarından
beri yaygın olarak görülen özelliklerindendir. Bocnurd ağzında {-p}’li
zarf-fiilin sıralama işlevinde kullanılma özelliği Farsçanın etkisi sonucunda çekilmiş
durumdadır. Burada {-p} ile sıralanan yapılar yerine, Farsçadan alınan mekanizmalar
geliştirilmiştir. {-p}’li zarf-fiiller, Bocnurd ağzında yerini birbiri ardına sıralanmış
basit ana cümlelere bırakmıştır. Ana cümleler, “u ~ yu” bağlayıcılarıyla veya bu bağlayıcı sözcükler olmadan sıralanmaktadır

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, Horasan Türkçesi, Bocnurd ağzı, zarf fiil eki, dil ilişkileri

Kaynakça

• AKTAN, Bilâl (2006), “Nehcü’l-Ferâdîs’in Cümle Yapısı ile ‘taḳı’ ve ‘kim’ Bağlaçlarının Kullanılışı”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 16, s. 47-61.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1947), Kutadgu Bilig I. Metin, Ankara, TDK Yayınları.
• ATEŞ, Ahmed (1970), Farsça Grameri, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi.
• ATICI, Abdulkadir (2015), Sungur Türkçesi. Ses ve Şekil Bilgisi, Konya, Eğitim Yayınevi.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2004), Türkçenin Grameri, Ankara, TDK Yayınları.
• ÇELİK, Muhittin (2014), Kaşkay Türkçesi Metinleri, Ankara, Gece Kitaplığı.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2004), Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• DEMİR, Nurettin (2013), “Kip Ekleriyle Kurulan Birleşik Fiiller”, Prof. Dr. Leylâ Karahan Armağanı, Ankara, Akçağ Yayınları, s. 389-398.
• DOERFER, Gerhard (1988), Grammatik des Chaladsch, Wiesbaden, Otto Harrassowitz.
• DOĞAN, Talip (2010), Urmiye Ağızları, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• DOĞAN, Talip (2015), “Günbed Ağzından İki Masal ve Dil Özellikleri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 39, Bahar, s. 41-59.
• DOĞAN, Talip (2016a), Ġeşeng Ginle. Horasan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme, Ankara, Akçağ Yayınları. (GG)
• DOĞAN, Talip (2016b), “Halaç Türkçesinde {-DXK} Ekinin Bitimsiz (Çekimsiz) Fiillerde Kullanımları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 56, s. 723- 737.
• ECKMANN, János (2003a), Çağatayca El Kitabı, (Çev.: Günay Karaağaç), Ankara, Akçağ Yayınları.
• ECKMANN, János (2003b), Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (Haz.: Osman Fikri Sertkaya), Ankara, TDK Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet B. (1984), Kutadgu Bilig Grameri-Fiil, Ankara, Gazi Üniversitesi Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (1997), Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Bayrak Yayınları.
• FÁZSY, Szabolcs (1977), Das Bodschnurdi, ein türkischer Dialekt in Chorasan, Zürich, Ostpersien. (B)
• GABAİN, A. Von (2007), Eski Türkçenin Grameri, (Çev.: Mehmet Akalın), Ankara, TDK Yayınları.
• GÖKDAĞ, Bilgehan A. (Haz.), (2012), Halaç Türkçesi Metinleri. Qarşu Baluqqa Selam, Ankara, Vizyon Yayınevi.
• GÖKDAĞ, Bilgehan A. (2014), “Halaç Türkçesinde -mXş Ekinin Zarf Fiil Eki Olarak Kullanılmasına Dair”, VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildirileri, 30 Eylül-4 Ekim 2013, İstanbul, s. 631-642.
• GRÖNBECH, K. (2011), Türkçenin Yapısı, (Çev.: Mehmet Akalın), Ankara, TDK Yayınları.
• GÜLSEVİN, Gürer (2007), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara, TDK Yayınları.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1974), Türk Dilinde Edatlar, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi.
• HAMILTON, James Russel (2011), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, (Çev.: Vedat Köken), Ankara, TDK Yayınları.
• JOHANSON, Lars (1975), “Fiilimsi önermelerin görevleri üzerine”, I. Türk Dili Bilimsel Kurultayına Sunulan Bildiriler 1972, Ankara, TDK Yayınları, s. 525-529.
• JOHANSON, Lars (1991), “Zur Typologie türkischer Gerundialsegmente”, Türk Dilleri Araştırmaları, s. 98-110.
• JOHANSON, Lars (2014), Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler, (Çev.: Nurettin Demir), Ankara, TDK Yayınları.
• KARADOĞAN, Ahmet (2009), Türkiye Türkçesinde Kılınış, Ankara, Divan Kitap.
• KARAHAN, Leylâ (2006), Türkçede Söz Dizimi, Ankara, Akçağ Yayınları.
• KARAHAN, Leylâ (2011), “Görülen Geçmiş Zaman Eki -dı/-di’nin Tarz ve Bağlama Fonksiyonuna Dair”, Türk Dili Üzerine İncelemeler, Ankara, Akçağ Yayınları, s. 186-192.
• KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara, TDK Yayınları.
• KARİNİ, Jahangir (2009), Erdebil İli Ağızları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• QĀSIM ĀBĀDİ, Susan (2015), İreyimiŋ Sézleri, Bocnurd, Derc-i Sohen Yayınevi.
• MANSUROĞLU, Mecdut (1955), “Türkçe Cümle Çeşitleri ve Bağlayıcıları”, TDAY-Belleten, s. 59-71.
• SCHÖNIG, Claus (2013), “Modern Türk Dillerinin Eş Zamanlı Tasnifi ve Tarihsel Yönleri (The Internal Division of Modern Turkic and Its Historical Implications)”, (Çev.: İsa Sarı), Dil Araştırmaları, S 12, s. 221-257.
• SLOBİN, D. I. (1982), “Universal and Particular in the Acquisition of Language”, E. Wanner ā L. R. Gleitmen (Ed.), Language acquisition: the state of the art, Cambridge, s. 128-170.
• TEKİN, Talât (2003), Orhon Yazıtları, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, İstanbul.
• UĞURLU, Mustafa (1999), Memlûk Türkçesinde Zarf-Fiilli Parçaların Dizimi, Ankara, TDK Yayınları.
• YAGHOOBİ, Valiollah (2011), Bir Kaşkay Türk Şiiri Antolojisi: Ḳaşḳā’i Şiʽri yā Āsār-i Şuʽarā- yi Ḳaşḳā’î, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• YNGVE, V. H. (1961), “The Depth Hypothesis”, R. Jakobson (Ed.), Structure of Language and its Mathematical Aspects, Providence, Ehode Island, s. 130-138.
• YÜCE, Nuri (1993), Mukaddimetü’l Edeb, Ankara, TDK Yayınları.
• WENDT, H. F. (1961), Sprachen, Frankfurt a. M., Hamburg.