Stone Abstracts in Erzurum Foundation Certificate-Charters

Yıl 2017, Sayı: 44, 355 - 379, 15.12.2017

Hüseyin Yurttaş Zerrin Köşklü

Öz

Erzurum with its historical past is a significant city of eastern Anatolia. Erzurum
determined its future with cultural heritage that it has. We evaluate the works made
in Erzurum in three main groups. The first group has works made in Saltuklu period.
The second group has works belonging to the Ilkhanid (İlhanlı) period. The third
group has cultural heritage of Ottoman period. Erzurum has a distinctive place with
its foundation certificate-charters engraved into stone and marble. The first foundation
certificate-charter of this kind is Yakutiye Medresesi (Madrasah) dated 1310 B.C.
Placed on south gazebo and the two lined inscription on east and west walls is the
summary of the foundation organized by Hoca Yakut for his madrasah. For sure it is
impossible to engrave all the information on stone. The most significant problem for
foundation certificate-charters is their loss. Thus, people should have had concerns
about this problem so that they tried to engrave the abstracts of their foundation certificate-charters
on stone or marble in order to leave them forever.
Our second example is an abstract of foundation certificate-charter placed on
north wall in a gathering place of Caferiye Camii (Mosque) belonging to Ottoman
period in 17th century and engraved on a marble. Only the mosque and fountain of
this social complex reach today but this foundation certificate charter can provide
information and opportunity in order to determine the other buildings and foundation
properties.
Our third example is an abstract of a foundation certificate-charter placed above
a fountain which makes it unique. This ten-lined abstract, engraved on marble above
Hacı Mehmed Ağa fountain built in 18th century gives information about the buildings
and properties endowed by Hacı Mehmed Ağa. Stone abstracts of foundation certificate-charters
are also significant for their calligraphic styles, calligraphers and
engravers. This paper will analyze these examples in detail.

Anahtar Kelimeler

Yakutiye Medresesi (Madrasah), Caferiye Mosque, Hacı Mehmed Ağa Fountain, Foundation Certificate-Charters

Erzurum İli Vakfiyeleri̇nde Taş Özetler

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi’nde tarihî geçmişiyle önemli bir yere sahip olan Erzurum,
içerisinde barındırdığı kültürel varlıkları ile de geleceğini belirlemiştir. Erzurum’da
inşa edilen eserleri üç ana grupta değerlendirmekteyiz. İlk grubu Saltuklu dönemi
eserleri oluşturmaktadır. İkinci grubu İlhanlı dönemi yapıtları meydana getirir. Üçüncü
grubu ise Osmanlı dönemi kültür varlıkları oluşturur. Taşa ve mermere işlenen
vakfiyeleri ile Erzurum ayrı bir yere sahiptir. Bu vakfiyelerden ilki 1310 miladi tarihli
Yakutiye Medresesi’dir. Yapının güney eyvanına yerleştirilen ve doğu, batı duvarlarındaki
ikişer satırlık yazıt, Hoca Yakut’un Medresesi için düzenlettiği vakfının
özetidir. Elbette sayfalar dolusu vakfiyelerinin tümünün taşa yazılması mümkün değildir.
Vakfiyelerdeki en önemli olumsuzluk, vakfiyenin kaybolmasıdır. Bu durumdan
çekinmiş olmalılar ki özetlerinin taşa veya mermere yazdırılması, vakfiyenin âdeta
ölümsüzleştirilmesidir.
İkinci örneğimiz Osmanlı dönemine ait XVII. yüzyıl eseri olan Caferiye Camii’nin
mahfilinde, kuzey duvara yerleştirilen mermer üzerine yazılmış vakfiye özetidir. Günümüze
sadece camii ve çeşmesi ile gelebilen külliyenin diğer yapılarının ve vakfedilen
vakıf mallarının neler olduklarını belirleme imkânı sağlanabilmektedir.
Üçüncü örneğimiz dünyada bir başka örneğini görmediğimiz bir çeşme üzerinde
yer alan vakfiye özetidir. XVIII. yüzyıl eseri olan Hacı Mehmed Ağa Çeşmesi üzerinde
yine mermere yazılmış on satırlık vakfiye özeti ile Hacı Mehmed Ağanın yaptırdıkları
ve bağışladıkları malların özetidir. Taş vakfiye özetleri, yazı tarzları yani hattatları
ve taş yontucuları yani hakkâkları açısından da oldukça dikkat çekicidir. Bu üç örnek
makalemizde ayrıntılı bir şekilde değerlendirilip irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Yakutiye Medresesi, Caferiye Camii, Hacı Mehmed Ağa Çeşmesi, Vakfiye

Kaynakça

• CANTAY, Gönül; “Türkler’de Vakıf ve Taş Vakfiyeler”, XI. Vakıf Haftası Kitabı, Ankara, 1994, s. 147- 162.
• EVLİYA ÇELEBİ; Seyahatname, C.1-2, İstanbul,1993.
• KAZICI, Ziya; İslâm Müesseseleri Tarihi, İstanbul, 1996.
• İPŞİRLİ, Mehmet; “Buk’a” Mad., TDV. İslam Ansiklopedisi, C.6, İstanbul 1992, s. 386-387.
• KILIÇ, Ümit; “Erzurum‘da Câfer Efendi Vakfı”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.41, Erzurum, 2009, s.173-183.
• KONYALI, İ. Hakkı; Abideleri ve Kitabeleri İle Erzurum Tarihi, İstanbul, 1960.
• ÖZKAN, Haldun; “Erzurum Caferiye Külliyesi ve Restorasyonları”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.34, Erzurum, 2015, s. 46-81.
• TÜFEKÇİOĞLU, Abdülhamit; “Medeniyet Tarihimizde Taş Vakfiyeler”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: I, Van, 2000, s. 33-52.
• ÜNAL, Rahmi Hüseyin; Erzurum Yakutiye Medresesi, Ankara, 1993.
• YURTTAŞ, Hüseyin – ÖZKAN, Haldun – KÖŞKLÜ, Zerrin vd.; Yolların, Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum, Erzurum, 2008.
• YURTTAŞ, Hüseyin - ÖZKAN, Haldun; Tarihi Erzurum Çeşmeleri Ve Su Yolları, Erzurum, 2002.
• YURTTAŞ, Hüseyin; XVIII. Yüzyıl Vakfiyelerinde Erzurum ve Bir Vakfiye Örneği, Erzurum, 2001.