Ağız Bilimi Çalışmalarının Türkçe Öğretimi Açısından Önemi

Yıl 2018, Sayı: 45, 7 - 38, 31.05.2018

Semra Alyılmaz , Cengiz Alyılmaz

Öz

Ural-Altay Dilleri arasında yer alan ve günümüzde 12 milyon m²’lik bir alanda
yaklaşık 220 milyon kişi tarafından konuşulan Türkçe, dünyanın bilinen en eski ve en
zengin dillerinden biridir.
Türkçenin farklı coğrafyalarda, oldukça fazla kişi tarafından iletişim, bilim ve
sanat dili olarak kullanılması, farklı lehçe ve ağızlarının da oluşması Türkçenin gelişmişliğinin ve zenginliğinin de göstergesidir.
Türkçenin tarihî ve çağdaş lehçeleriyle ve ağızlarıyla ilgili bugüne kadar pek
çok müstakil eser yayımlanmıştır. Türkçe öğretimiyle ilgili de özellikle son yıllarda
birbirinden değerli eserlerin yayımlandığı bilinmektedir. Ancak Türkçe öğretiminde ağızların ve ağız araştırmalarının rolü ve önemi üzerinde yeterince durulmamış;
Türkçenin eğitimi ve öğretimi alanında ağız bilimi ile ilgili çalışmalardan da yeterince yararlanılmamıştır. Bunda Türkçenin eğitimi ve öğretimi alanında çalışanların /
öğretenlerin kendi alanları dışında kalan alanlara kayıtsız kalmalarının, dil bilimi,
dil bilgisi, Türk lehçeleri ve bu bağlamda ağız bilimi ile ilgili yeterli bilgi ve birikime
sahip olmamalarının rolü büyüktür.
Bu makalede Türkçenin eğitimi ve öğretiminde ağızların ve ağız bilimi araştırmalarının rolü ve önemi hakkında bilgi verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Türkçe Öğretimi, ağız, ağız bilimi, ağız bilimi araştırmalarının önemi

The Importance of Dialectology Studies in Regards to Turkish Teaching

Öz

Turkish language, which is among the Ural-Altaic Languages and spoken by approximately 220 million people in an area of 12 million m2
, is one of the oldest and
richest languages in the world.
Turkish has been used by many people in various geographic areas as a language
of communication, science, and art. In this context, the emergence of dialects and
accents are signs of development and richness of Turkish.
Many individual works have been published on history of Turkish and its modern
dialects and accents by this time. Especially, it is also known that many other estimable works have been published on teaching of Turkish in recent years. However,
researchers have not put emphasis on the role and importance of accents and dialectology studies. Additionally, it has not been taken the advantage of dialectology studies in the education and teaching of Turkish. The reasons of this situation are Turkish
education researchers’ and teachers’ neglect on linguistics, grammar, and Turkish
accents, which are out of their field of studies. In this regard, it can be said that these
educators’ and researchers’ lack of knowledge in regards to dialectology and accents
has an important role.
This paper presents information on the role and importance of accents and linguistic studies on teaching of Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Turkish, teaching of Turkish, accents, linguistics, importance of linguistics

Kaynakça

• AKAR, Ali (2016), “Sosyal Bilimlerin Veri Kaynağı Olarak Ağızlar”, Gazi Akademik Bakış, S 10, 19, s. 169-182.
• ALYILMAZ, Cengiz (2010), “Türkçe Öğretiminin Sorunları”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S 5(3), s. 28-749.
• ALYILMAZ, Cengiz (2016), “Gobu”stan’ın Gizemi (“Kıpçaklar”a Giden Yol), Ankara, Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları.
• ALYILMAZ, Semra (2000), “Anadolu Ağızlarında İsim Yapım Ekleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 14, s. 13-19.
• ALYILMAZ, Semra (2016), Risâle-i Mûze-dûzluk (İnceleme-Metin-Dizin), Ankara. BABACAN, İsrafil (2016), Edebiyatımızın Bilinen Tek Müstakil Manzum Ağız Sözlüğü Şebinkarahisarlı Abdî’nin Erzurum Lehçesi Lügati, Ankara.
• BABACAN, İsrafil (2017), “Edebiyatımızın Müstakil Tek Tarihî Manzum Ağız Sözlüğü: Erzurum Lehçesi Lügati”, Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, S 14, s. 87- 110.
• BOZ, Erdoğan (2011), “Ağızbilimi Terimleri Sözlüğü Üzerine”, Diyalektolog, S 2, s. 1-6. BOZ, Erdoğan ve diğerleri (2013), “Çevredilbilimi Açısından Eskişehir’de Konuşulan Kazan Tatar Türkçesi”, Diyalektolog, S 7, s. 31-38.
• BULUÇ, Sâdeddin (1942). “Anadolu Ağızları Bibliyografyası”, Türkiyat Mecmuası, S VII-VIII/1, s. 327-333.
• BURAN, Ahmet (1999), “Anadolu (Türkiye Türkçesi) Ağızlarının Karşılaştırmalı İncelemesi ve Bu Konu ile İlgili Sorunlar”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni (9 Mayıs 1997). Ankara, s. 89-91.
• BURAN, Ahmet (2004), “Konuşma Dili - Yazı Dili İlişkileri ve Cumhuriyet Devrinde Yazı Dilinin Ağızlardan Aldığı Kelimeler Üzerine Bir Değerlendirme”, Zeynep Korkmaz Armağanı, s. 80-102.
• BURAN, Ahmet (2010), “Türkiye Türkçesi Ağız Atlasının Önündeki Sorunlar”, Diyalektolog, S 1, s. 15-20.
• DEMİR, Nurettin (2009), “Ağız Dokümantasyonu Niçin Gereklidir?”, Türkiye Türkçesi Ağızları Çalıştayı Bildirileri, s. 183-191.
• DEMİR, Nurettin (2012), “Türkçe Ağız Araştırmalarında Bazı Yöntem Sorunları”, Diyalektolog, S 4, s. 1-8.
• DEMİR, Nurettin (2013), Ankara Örneğinde Ağızların Belgelenmesi İnceleme, Metinler Sözlük, Ankara.
• DEMİR, Nurettin ve YILMAZ, Emine (2010), Türk Dili El Kitabı, Ankara.
• DEVELİ, Hayati (2004), Tursun Fakih Gazavâtnâmesinin Ağızbilimsel Özellikleri, İstanbul.
• ERİMER, Kayahan (1970), “Anadolu ve Rumeli Ağızları Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi”, TDAY Belleten, Ankara, s. 211-236.
• GEMALMAZ, Efrasiyap (1995), Erzurum İli Ağızları İnceleme Metinler - Sözlük ve Dizinler I-I-III, Ankara.
• GEMALMAZ, Efrasiyap (2010), “Ağız Bilimi Araştırmaları Üzerine Genellemeler”, Türkçenin Derin Yapısı, Ankara, s. 331-349, yay. haz. C. ALYILMAZ – O. MERT.
• GEMALMAZ, Efrasiyap (2010), Türkçenin Derin Yapısı. Ankara, yay. haz. C.ALYILMAZ - O. MERT.
• GÜLENSOY, Tuncer (1979), “Yirmi Dört Oğuz Boyunun Anadolu’daki İzleri”, Türk Halkbilim Araştırmaları Yıllığı, Ankara,s. 73-98.
• GÜLENSOY, Tuncer (1999), Ağız Araştırmalarının Bugünkü Durumu. Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni (9 Mayıs 1997). Ankara, s. 16-21.
• GÜLSEVİN, Gürer (2010), Yaşayan ve Tarihî Türkiye Türkçesi Ağızları, İstanbul.
• GÜNEŞ, Bahadır (2012), “Karşılaştırmalı Ağız Araştırmalarının Önemi ve Türkiye’deki Karşılaştırmalı Ağız İncelemeleri Üzerine Bir Deneme”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S 1(4), s. 20-44.
• GÜRSOY-NASKALİ, Emine (2000), “Ağız Araştırmalarının Diğer Disiplinlerle İlişkisi”, Türkçenin Ağız Araştırmaları Bildirileri, Ankara, s. 17-20, yay. haz. A. S. ÖZSOY – E. E. TAYLAN.
• KARAHAN, Leyla (1996), Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara.
• KARAHAN, Leyla (1999), “Ağız Araştırmaları Alanında Yapılması Gereken Çalışmalar”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni (9 Mayıs 1997). Ankara, s. 24-28.
• KARAHAN, Leyla (2000), “Ağız Araştırmalarında Sorunlar”, Türkçenin Ağız Araştırmaları Bildirileri, Ankara, s. 21-26, yay. haz. A. S. ÖZSOY - E. E. TAYLAN.
• KARAHAN, Leyla (2013), “Gramatikal Ölçütlerle Belirlenen Türkiye Türkçesi Ağız Gruplarında Leksik Verilerin Anlamlılığı Üzerine Bir Araştırma”, Diyalektolog, S 7, s. 1-9.
• KAYRA, Erol (1991), “Lehçe Bilimi ve Dil Haritaları”, Türk Dili, S 479, s. 299-306.
• KORKMAZ, Zeynep (1995), “Anadolu Ağızları Üzerindeki Araştırmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar II, Ankara, s. 199- 221.
• KORKMAZ, Zeynep (1995), “Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı İle İlişkisi Sorunu”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar II, Ankara, s. 179-187.
• KORKMAZ, Zeynep (1995), “Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Tarihî Devirlerle Bağlantısı Üzerine”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni (9 Mayıs 1997). Ankara, s. 62-69.
• KORKMAZ, Zeynep (2007), “Türk Dilinin Eski Kültür Mirasının Anadolu Ağızlarındaki Devamı”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar III, Ankara, s. 641-650.
• ÖÇALAN, Muharrem (2006), “Ağız Araştırmalarında Bilişim Teknolojilerinin Kullanılması ve Ağız Tezleri İçin Yenilik Önerileri”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 20, s. 169-188.
• ÖZKAN, Nevzat (1996), “Kayseri ve Yöresi Ağızları Üzerine Yapılan Çalışmalara Bir Bakış”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 7, s. 265-277.
• ÖZKAN, Nevzat (2014), “Kayseri’deki Uygur Türkleri Diasporası”, Diyalektolog, S 9, s. 1-12.
• PEKACAR, Çetin ve GÜNER DİLEK, Figen (2009), “Uluslararası Fonetik Alfabe ve Türkiye’de Ağız Araştırmaları”, Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı (25- 30 Mart 2008 Şanlıurfa), s. 575-589.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (2008), Beş Şehir, İstanbul.