KIRIM-TATAR SÖZ VARLIĞINDA BAZI EŞ ANLAMLI SIFATLARIN KULLANIMI ÜZERINE NOTLAR

Yıl 2018, Sayı: 45, 105 - 125, 31.05.2018

Seher Maşkaraoğlu

Öz

Bir dilde, birbirine eş anlamda birçok sözcüğün bulunması o dilin zenginliğini
gösteren özelliklerdendir. Kırım-Tatar Türkçesinin sözlük yapısı (sözlüğü), ölmekte
olan bir dil olmasına rağmen çok zengindir. Bu zenginlikler arasında da eş anlamlı
sıfatların gücü, çokluğu göze çarpmaktadır. Çalışmamızda Kırım-Tatar söz varlığında
sıfat olan sözler taranmış ve eş anlamlılık bakımından incelenerek bir söz hazinesi
biriktirilmiştir. Elde edilen bu sözlerde eş anlamlılığın nasıl oluştuğuna dair inceleme
yapılarak hangilerinin alıntı (ödünçleme) yoluyla, hangilerinin aynı kökenden morfolojik farkla oluştuğu açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırım-Tatar Türkçesi, tehlikedeki diller, sıfat, eş anlamlılık

Notes on the Usage of Some Synonymous Adjectives in the Vocabulary of Crimean Tatars

Öz

There are a lot of words in a language almost identical in meaning among the
properties showing the richness of the language. Crimean Tatars, although a dictionary of the Turkish language dying structure is very rich. This richness in the power
of synonyms title features plurality eye. In our study the Crimean Tatar a promise
treasure examining the scanned words and adjectives in the vocabulary of significance in terms of co-deposited. Which of these words quoted by optained by examining
how synonymy that occurs (through borrowing) through, which were explained by the
different morphological occurs from the same origin.

Anahtar Kelimeler

Crimean Tatar Turkish, endangered languages, adjectives, co-significance

Kaynakça

• Aksan, D. (2016), Anlambilim, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (2004), “Eşanlamlılık Sorunu ve Türk Yazı Dilinin Eskiliğinin Saptanmasında Eşanlamlılardan Yararlanma”, Dilbilim ve Türkçe Yazıları, İstanbul:Multilingual Yayınları, s. 157-168.
• Aksan, D. (2007), Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 439.
• Arat, R. R. (1979), Kutadgu Bilig III - İndeks, (Neşre hazırlayanlar: K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce), İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 47.
• Atıcı, A. (2008), Yıldız Dergisi Kırım Türkçesi Derlemeleri I (Giriş-Metin-Sözlük), Ege Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Baskakova, N. A.; Zayonçkovskogo, A.; Şapşala S. M. (1974), Karaimsko-Russko-Polskiy Slovar, Moskva: Russkiy Yazık.
• Çeneli, İ. (1997), Kırım Tatarcasında Yapım Ekleri (Çev. M. Argunşah), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 677.
• Doğan, N. (2011), “Türkiye Türkçesi Fiillerinde Eş Anlamlılık”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 19, s. 78-88.
• Eraslan, K. (2012), Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eren, H. (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Grönbech, K. (1942), Komanisches Wörterbuch, Türkischer wortindexzu Codex Cumanicus, Einar Munksgaard, Kopenhagen [Türkçe Çev. Aytaç K. (1992)
• Kuman Lehçesi Sözlüğü-Codex Cumanicus’un Türkçe Sözlük Dizini, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.]
• Gülensoy, T. (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hendem, E. (2008), Yıldız Dergisi Kırım Türkçesi Derlemeleri II (Giriş-Metin-Sözlük), Ege Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İmer, K., Kocaman A., Özsoy S. (2011), Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Karaağaç, G. (2013), Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. (2015), Türkçenin Alıntılar Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, S. O. (2011), Dobruca KırımTatar Ağzı Sözlüğü, Köstence.
• Kâşgarlı, M. (1999), Divanü Lûgat-it-Türk (Çev. B. Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 524.
• Korkmaz, Z. (2007), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kültür Bakanlığı (1999), Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatı Antolojisi, c:13, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Lyons, J. (1983), Kuramsal Dilbilime Giriş (Çev. A. Kocaman), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Memetov, A. M. (2006), Zemaneviy Kırımtatar Tili, Simferepol.
• Orkun, H. N. (2011), Eski Türk Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öner, M. (1998), Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 703.
• Öner, M. (2015), Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özden, H. İ. (2014), “Türkiye Türkçesinde Eş Anlamlılık ve Örtmece (Tabu) Kelimelerin Eş Anlamlılık İçindeki Yeri”, KMÜ Sosyal ve Ekonomı̇k Araştırmalar Dergı̇si 16 (Özel Sayı I): s. 160-165.
• Özönder, S. B. (1996), ‘Alá Şár Nevâyá Muĥâkemetü’l-Luġateyn İki Dilin Muhakemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 656, Alî-Şîr Nevayî Külliyatı: 15.
• Sarı, S. K. (2016a), “Tehlikedeki Dil Olgusunu Ortaya Çıkaran Etkenler ve Tehlikedeki Türk Dilleri”, Tehlikedeki Türk Dilleri I. Kuramsal ve Genel Yaklaşımlar, (Yayımcılar: S. Eker, Ü. Çelik Şavk), Ankara-Astana: Ahmet Yesevi Üniversitesi, s. 207-224.
• Sarı, S. K. (2016b), “Tehlikedeki Türk Dilleri: Genel Bir Bakış”, Tehlikedeki Türk Dilleri I. Kuramsal ve Genel Yaklaşımlar, (Yayımcılar: S. Eker, Ü. Çelik Şavk), Ankara-Astana: Ahmet Yesevi Üniversitesi, s. 227-291.
• Sevortyan, E. V. (2001), “Kırım Tatarcası” (Çev. M. Aliyeva), Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: X, s. 329-354.
• Sezgin, F. (2007), Kırım-Tatar Yazarı Ayder Osman’ın “Yıllar ve Dostlar” Adlı Eserinin Dil Özellikleri, Sakarya Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şirin, H. (2010), Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yayınları.
• Tavkul, U. (2000), Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 770.
• TDK (2005), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1997), “Eşanlamlılık ve Kullanılış (I-II)”, Türkoloji Eleştirileri, Ankara: Simurg, s. 113-123.
• Tekin, T. (2010), Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T., Ölmez, M. (2003), Türk Dilleri (Giriş), İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat 2.
• Toparlı, R., Vural, H., Karaatlı, R. (2007), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Turan, A. (2007), Kırım-Tatar Yazarı Uriye Edemova’nın “Ömürlik Yanımdasın” Romanının Dil Özellikleri, Sakarya Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Useinov, S. M. (2006), KırımTatarca-Rusça-Ukraince Lugat, Akmescit: Ocak Neşriyatı.
• Vardar, B. (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yiğit, P. (2008), Yıldız Dergisi Kırım Türkçesi Derlemeleri III (Giriş-Metin-Sözlük), Ege Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Sevortyan, E. V. (2001), “Kırım Tatarcası” (Çev. M. Aliyeva), Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: X, s. 329-354. Sezgin, F. (2007), Kırım-Tatar Yazarı Ayder Osman’ın “Yıllar ve Dostlar” Adlı Eserinin Dil Özellikleri, Sakarya Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Şirin, H. (2010), Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yayınları. Tavkul, U. (2000), Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 770. TDK (2005), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Tekin, T. (1997), “Eşanlamlılık ve Kullanılış (I-II)”, Türkoloji Eleştirileri, Ankara: Simurg, s. 113-123. Tekin, T. (2010), Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Tekin, T., Ölmez, M. (2003), Türk Dilleri (Giriş), İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat 2. Toparlı, R., Vural, H., Karaatlı, R. (2007), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Turan, A. (2007), Kırım-Tatar Yazarı Uriye Edemova’nın “Ömürlik Yanımdasın” Romanının Dil Özellikleri, Sakarya Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Useinov, S. M. (2006), KırımTatarca-Rusça-Ukraince Lugat, Akmescit: Ocak Neşriyatı. Vardar, B. (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yayınları. Yiğit, P. (2008), Yıldız Dergisi Kırım Türkçesi Derlemeleri III (Giriş-Metin-Sözlük), Ege Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• http://www.unesco.org/culture/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-342.html.