In Classical Poetry the Turkish Beauty

Yıl 2018, Sayı: 45, 137 - 158, 31.05.2018

Sıtkı Nazik

Öz

Subjects regarding to beauty of lover in the classical Turkish poetry are generally
explained by considering equal with similar things. Imitating of lover by connecting
physical or spiritual characteristics belongs to a specific human, community, even
being called as a word “Turkish” is occasional case. This word “Turkish”, name of
a nation, has meanings such as “strong, elegant, beautiful, lover.” The word “beautiful” among these meanings created through characteristics of Turkish people is used
as mostly related with eye in Arabic, Persian and Turkish poetry.

In this study, the approach of poets which include the word “Turkish” to describe
beauty or condition of lover is examined. In this study that aims to show how related
concept is handled in classical poetry, certain divans are examined from the poems
of passed of the concept are selected examples are evaluated by commentary method
based on meaning. In this study that is expected to contribute to learning of a subject
related with classical poem in detail, it is concluded that the meaning assigned to the
word “Turkish” or expression “Turkish beauty” by important names who have Turkish poems is shaped mostly within the context of eyes of lover.

Anahtar Kelimeler

classical poetry, divan, Turkish, lover, eyes

KLASIK ŞIIRDE TÜRK GÜZELI

Öz

Klasik Türk şiirinde sevgilinin güzelliğine dair hususlar, genelde o güzellik unsuruyla benzerlik gösteren varlıklara nispet edilerek anlatılmaktadır. Belirli bir insana,
topluluğa ait fiziksel yahut ruhsal niteliklerle bağ kurularak sevgilinin tasvir edilmesi,
hatta Türk kelimesiyle anılması az rastlanan bir durumdur. Bir millete isim olan bu
kelime “güçlü, zarif, güzel, sevgili” gibi anlamlara gelebilmektedir. Türk insanının
özellikleri doğrultusunda kelimeye yüklenen bu anlamlardan “güzel” tabiri, bilhassa
gözle irtibatlı olarak Arap, Fars ve Türk şiirinde kullanılmıştır.
Bu çalışmada sevgilinin güzelliğini veya durumunu anlatmak için Türk kelimesine yer veren şairlerin bu ifadeye yaklaşımları üzerinde durulmuştur. Klasik şiirde söz
konusu kavramın nasıl ele alındığını ortaya koymak maksadıyla yapılan bu çalışmada, belli başlı divanlar taranmış, kavramın geçtiği şiirlerden seçilen örnekler anlama
dayalı şerh yöntemiyle değerlendirilmiştir. Klasik şiirle ilgili bir konunun ayrıntılı
olarak öğrenilmesine katkı sağlayacağı umulan bu çalışmada, Türkçe şiirleri olan
önemli isimlerin “Türk” kelimesi veya “Türk güzeli” ifadesine yükledikleri anlamın,
çoğunlukla sevgilinin gözleri bağlamında şekillendiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

klasik şiir, divan, Türk, sevgili, gözler

Kaynakça

• AKDOĞAN, Yaşar, Ahmedî Dîvân, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78357/ahmedi-divani.html, 21/02/2018.
• AKKUŞ, Metin (1993), Nef‘î Dîvânı, Ankara, Akçağ Yayınları.
• AKÜN, Ömer Faruk (2013), Divan Edebiyatı, İstanbul, İSAM Yayınları.
• ARMUTLU, Sadık (2017), “Klasik Arap, Fars ve Türk Şiirinde Güzel/Sevgili Proto Tipleri”, Doğu Esintileri, C 7, s. 1-68. http://www.doguesintileri.com/sayi-7.html, 18/02/2018.
• ATEŞ, Ahmet ve Abdülvehhâb TARZÎ (1976), Farsça Grameri, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.
• AYAN, Hüseyin (1981), Cevrî (Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni), Erzurum, Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• AYAN, Hüseyin (2002), Nesîmî, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni I-II, Ankara, TDK Yayınları.
• AYKAN, Abdülkadir (1998), Türklerle İlgili Hadislerin Tedkiki, Ankara, Ankara Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• CİVELEK, Yakup, “Eski Arapça Kaynaklarda Türkler”, s. 1-24, http://www.altayli.net/ wp-content/uploads/2016/05/ESK%C4%B0-ARAP%C3%87A-KAYNAKLARDAT%C3%9CRKLER.pdf, 10/04/2017.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed ve M. Ali TANYERİ (1981), Hayretî Dîvan-Tenkidli Basım, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• DİLÇİN, Cem (2009), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara, TDK Yayınları.
• DOĞAN, Muhammet Nur (2014), Fâtih Dîvânı ve Şerhi, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (1980), Kadı Burhanettin Divanı, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ERSOYLU, İ. Halil (2013), Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Ankara, TDK Yayınları.
• GÜNAY, Umay (2010), Türklerin Tarihi -geçmişten geleceğe-, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Hamevî -Ebi Bekr b. Ali b. Abdillahi’l-Ma’rûf bi-İbn Hüccetü’l-Hamevî- (2005), Hizânetü’l-Edeb ve Ğâyetü’l-Ereb I-V, C III, Tahkik: Dr. Kevkeb Diyâb, Beyrut, Dar-ı Sâdır.
• İPEKTEN, Haluk (1974), Karamanlı Nizâmî (Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı), Erzurum, Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• İSEN, Mustafa (1990), Usûlî Divanı, Ankara, Akçağ Yayınları.
• İSEN, Mustafa ve Cemal KURNAZ (1990), Şeyhî Divanı, Ankara, Akçağ Yayınları.
• KALKIŞIM, Muhsin (2001), “Klasik Türk Şiirinde “Türk” Kavramı”, Millî Folklor, S 50, s. 58-69. http://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=50&Sayfa=55, 24.02.2018.
• KARAKÖSE, Saadet (1994), Nev‘î-zâde Atâyî Dîvânı -Kısmi Tahlil Metin-, Malatya, İnönü Üniversitesi, Basılmamış Doktora Tezi.
• Kaşgarlı Mahmûd (2015), Divânü Lugâti’t-Türk, Haz. Ahmet B. ERCİLASUN, Ziyat AKKOYUNLU, Ankara, TDK Yayınları.
• KAVRUK, Hasan (2001), Şeyhülislâm Yahyâ Divânı-Tenkitli Metin, Ankara, MEB Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim (2005), Kur’an-ı Kerim Meâli, Meal: Halil ALTUNTAŞ, Muzaffer ŞAHİN, Ankara, DİB Yayınları.
• KURNAZ, Cemâl (2012), Hayâlî Bey Divanın Tahlili, Ankara, Kurgan Edebiyat Yayınları.
• KÜÇÜK, Sabahattin (2011), Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım), Ankara, TDK Yayınları.
• KÜLEKÇİ, Numan (1985), Ganî-zâde Nâdirî Hayâtı, Edebî Kişiliği, Eserleri Dîvânı ve Şeh-nâme’sinin Tenkidli Metni, Erzurum, Atatürk Üniversitesi, Basılmamış Doktora Tezi.
• MACİT, Muhsin (2016), Nedîm Dîvânı, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• MACİT, Muhsin (2017), Hatâyî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım), İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Mahmûd el-Kaşgârî (1333), Kitâbu Divânı Lugâti’t-Türk, Dâru’l-hilâfeti’l-aliyye (İstanbul), Matbaa-i Âmire
• OKCU, Naci (2011), Şeyh Gâlib Dîvânı-Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlili, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ONAY, Ahmet Talât (2009), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, Haz. Cemal KURNAZ, İstanbul, H Yayınları.
• ÖZTÜRK, Mustafa ve Mehmet Suat MERTOĞLU (2013), “Zemahşerî”, İslam Ansiklopedisi, C 44, İstanbul, s. 235-238.
• PARLATIR, İsmail (2012), Fuzulî Türkçe Divan, Ankara, Akçağ Yayınları.
• STEINGASS, Francis Joseph (2005), A Comprehensive Persian-English Dictionary, İstanbul, Çağrı Yayınları.
• ŞEŞEN, Ramazan (1969), “Eski Arablar’a Göre Türkler”, Türkiyat Mecmuası, C 15, s. 11-36, http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuturkiyat/article/view/1023001294/pdf, 18/02/2018.
• Şiblî Nu‘mânî (1314), Edebiyyât-ı Manzum-i İrân, Trc. Muhammed Takî Fahr Dâî Gîlânî, Tahran, Matbaa-i Meclis.
• ŞÜKÛN, Ziya (1984), Farsça-Türkçe Lûgat, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi
• TARLAN, Ali Nihat (1992a), Ahmet Paşa Divanı, Ankara, Akçağ Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat (1992b), Hayâlî Divanı, Ankara, Akçağ Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat (2009), Fuzûlî Divanı Şerhi, Ankara, Akçağ Yayınları.
• TAŞAĞIL, Ahmet (1998), “Hoten”, İslam Ansiklopedisi, C 18, İstanbul, s. 251-253.
• TAŞAĞIL, Ahmet (2012), “Türk”, İslam Ansiklopedisi, C 41, İstanbul, s. 467-474.
• TULUM, Mertol ve M.Ali TANYERİ (1977), Nev‘î Divanı, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman (2005), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• ÜZGÖR, Tahir (1991), Fehîm-i Kadîm Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• YALTKAYA, Şerafettin (1936), “Türklere Dair Arapça Şiirler”, Türkiyat Mecmuası, C 5, s. 307-326, http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuturkiyat/article/view/1023000923/ pdf, 08/06/2017.
• YAVUZ, Kemal ve Orhan YAVUZ (2016), Muhibbî Dîvânı-Bütün Şiirleri (İncelemeTenkitli Metin), İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• YAZAR, İlyas (2010), Kânî Divanı-Tenkitli Metin ve Tahlil, İstanbul, Libra Yayıncılık.
• YAZICI, Tahsin (1994), “Deylem”, İslam Ansiklopedisi, C 9, İstanbul, s. 263-265.
• YILMAZ, Ozan (2015), Necâtî Bey Dîvânı, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• ZAVOTÇU, Gencay (2013), Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü, İstanbul, Kesit Yayınları.