ALTAY DESTAN KAHRAMANLARININ DOĞA ILE BÜTÜNLEŞME SÜRECI

Yıl 2018, Sayı: 45, 203 - 222, 31.05.2018

Fatih Şayhan

Öz

Mitik yaşam; insanın, bulunduğu çevre ve doğa unsurları ile arasında kurduğu
ilişkilerin tek taraflı ve yıkıcı/yok edici olmasının önüne geçerek karşılıklı ve koruyucu
nitelikleri vasıtasıyla ilişkiyi düzenler. Yaratılış sonrası süreçte içerisinde bulunduğu
doğanın neredeyse tüm ögeleri ile yaşama tutunma yolunda büyük bir çatışmaya giren
insan, kendisine giderek daha da genişleyen yaşamsal bir varlık alanı yaratmanın
yollarını aramıştır. Varlık alanlarının kurulumu yolunda, mitsel anlatı geleneğinin
dünyadaki ilk görüntü düzeyi, -anlama yetisi üzerine kurulu- insanın doğaya kendi
iradesini/arzusunu kabul ettirme çabasını içerir. Mitleri içeren destanlarda da kahramanların, doğa ile ilişkilerinde ilk olarak -çatışma merkezli- doğayı özümseme, daha
sonra ise doğaya hükmedebilme ve doğayı yönlendirebilme yolunda mitsel bir erginle(n)me sürecinden geçirildiği görülür. Karşılıklı saygı ekseninde özümsenen doğa
ve doğanın unsurları; insanoğlu için sonsuzluğa açılan bütüncül yaşam olanakları
ile var oluş gömüsü olur. Kahramanlar, doğanın erginleyici gücü ile eğitilir ve farkındalık düzeyleri yoğunlaştırılır. Bu aşama, kahramanların adlarını aldığı ve tinsel
doğuşlarını sağladığı toplumsal kimliğe geçiş aşamasıdır. Doğanın var eden güçleri
ve kendileri ile birlikte var olan “ötelerin eriştirici ve dönüştürücü gücü” “at”ları ile
sınavlar yolunda kozmik evrenin sınırlarını zorlar. Bütünleşilen doğa da -mitsel boyutu ile- anlatılarda kahramanları koruyan, kollayan, gözeten ve olgunlaştıran “yüce
ana” düzleminde sunulur. Bu çalışmada, Altay Türklerine ait destanlarda destan kahramanlarının doğanın var eden yaşam enerjisi ile bütünleşme süreci sistematik bir
düzlemde incelenmiştir.  

Anahtar Kelimeler

Mitsel evren algısı, doğa, destan kahramanı, erginlenme, tinsel doğuş/kimlik, bütünleşme süreci

Kaynakça

• BANG, W. – RAHMETİ G. R. Oğuz Kağan Destanı, İstanbul: Burhaneddin Basımevi, 1936.
• CAMPBELL, Joseph (2010), Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, Çev.: Sabri Gürses, 2. Baskı, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• DİLEK, İbrahim (2002), Altay Destanları I, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DİLEK, İbrahim (2007a), Altay Destanları II, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DİLEK, İbrahim (2007b), Altay Destanları III, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DİLEK, İbrahim (2014) Resimli Türk Mitoloji Sözlüğü, Altay/Yakut, Ankara, Grafiker Yayınları.
• ERGUN, Metin (1998), Altay Türklerinin Kahramanlık Destanı: Alıp Manaş, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ESİN, Emel (2001), Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• FISCHER, Ernst (2010), Sanatın Gerekliliği, Çev.: Cevat Çapan, 11. Baskı, İstanbul, Payel Yayınları.
• KORKMAZ, Ramazan (2000), “Fenomenolojik Açıdan Tepegöz Yorumu”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• KORKMAZ, Ramazan (2003) “Oğuz Yurdu Romanında Toplumsal Bilinçaltının Görüntü Düzeyleri”, Bilig, S. 27, s. 71-83.
• NASKALİ, Emine Gürsoy (1999), Altay Destanı Maaday Kara, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• REICH, Wilhelm (1995), İnsanın Doğadaki Yeri, 2. baskı. Çev.: Bertan Onaran, İstanbul, Payel Yayınları.
• TECİMER, Ömer (2005), Sinema Modern Mitoloji, İstanbul, Plan B Yayıncılık.