İZMİR İLİ ÖDEMİŞ-KİRAZ-BEYDAĞ İLÇESİ AĞIZLARININ TEMEL ÖZELLİKLERİ

Yıl 2019, Sayı: 47, 77 - 102, 29.03.2019

Aylin Çakır

Öz

Ağız; aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar
gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine veya sınıflara özgü olan konuşma dilidir. Ağızlar gelişigüzel kurallardan ibaret değildir. Her biri o dilin
gelişme ve değişme eğilimlerini gösterir. Bu bakımdan ağızlar geçmiş ile
günümüz arasında köprü görevini üstlenmiş birer kültür aktarıcısıdır.
Son dönemde yazılı ve görsel iletişim araçlarının en ücra köşelere
kadar girmesi, okuryazarlık oranındaki artışlar sebebiyle ağız özellikleri
kaybolmaktadır. Bu bakımdan Anadolu ağızlarının en kısa zamanda derlenmesi ve dil özelliklerinin incelenmesi gerekmektedir.
İzmir ili ağızları ile ilgili yapılan çalışmalar oldukça sınırlıdır. İnceleme alanımıza giren ilçeler ve köyleri ile ilgili çalışmaları taradığımızda
dil alanında ciddi çalışmaların yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu çalışmalarda da daha çok yerel araştırmacılar tarafından bölgenin tarihi, coğrafyası ve ekonomik durumu incelenmiştir.
Tezimizde, ağız araştırmalarına katkı sağlamak ve önemli ağız özellikleri taşıyan İzmir’in Ödemiş, Kiraz, Beydağ ilçeleri ağızlarını belirlemek amaçlanmıştır. Başlangıçta sadece Ödemiş ilçesi üzerine bir çalışma
yapmayı planladık. Ancak bölge ağzının konuşuru olmamız sebebiyle iç
içe geçmiş ağız özellikleri bizde bu üç ilçeyi birlikte ele almanın doğru
olacağı kanaatini oluşturdu. Bu çalışmamızda Ödemiş, Kiraz ve Beydağ ilçeleri ağızlarının temel özellikleri üzerinde durularak bu ağızların Türkiye Türkçesi ağızları
arasındaki yeri hakkında bilgi verilmiştir. Şimdiki zaman ekinin kullanımına göre tespit edilen dört ağız bölgesinin ayırt edici özellikleri ortaya
konulmuş, ağız bölgelerine ait birer metin örneği verilerek çalışma ağız
bölgesi haritası ile desteklenmiştir. Örneklerin yanında verilen numaralar tezimizdeki metin ve satır numaralarını göstermektedir. 

Anahtar Kelimeler

Batı Anadolu ağzı, İzmir ağzı, İzmir İli Ödemiş-Kiraz-Beydağ ağzı

Main Features of Dialects in Beydağ-Kiraz-Ödemiş Districts of Izmir Province

Öz

A Dialect is the spoken language that may show differences within
the same language in terms of sound, shape, syntax and meaning and also
unique to certain residential areas and classes. Dialects don’t consist of
random rules. Each of them demonstrates the development and change
tendencies of that language. In this regard, dialects are culture transmitters which take the task of acting as a bridge between the past and the
present.
The dialect of features have begun to disappear recently due to the
increase at literacy rates as well as written and print production tools
reaching out the back of the beyond. In respect to these Anatolian dialects
must be compiled and language features must be examined urgently.
The studies in relation to Izmir dialect are quite limited. It has been
determined that no serious studies have been done in the towns and their
villages of our area of interest after our investigation. With in the studies,
the researches mainly focus on the history, geography and economy of
the region.
In our thesis, it was aimed to contribute to dialect researches and
determine the dialectal features of Beydag, Kiraz, Odemis of Izmir province having significant features. In the beginning we planned to conduct
a study only about Odemis district. However, as we being speakers of
the dialect of this region, it gave us the opinion of dealing with all three
towns’ dialects interconnected to each other.
In this study, by emphasizing on the main features of dialects which
is used in Ödemiş, Kiraz and Beydağ, the place of these dailects among
Turkish dialects has been informed. According to the usage of present
continious tense suffix, distinctive features of four stated dialect areas are
revealed. This study has been supported by dialectal area maps by giving
examplary texts of texts for each examples. The numbers given along with
the examples represent the line and text numbers.

Anahtar Kelimeler

West Anatolian dialect, Izmir dialect, dialects in BeydağKiraz-Ödemiş Districts of Izmir Province.

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım (1945). Gaziantep Ağzı- I, İstanbul.
• Buran, Ahmet (1994). “-Ik Ekinin Anadolu Ağızlarında Kullanılışı”, TDAY-Belleten, 11-18.
• Caferoğlu, Ahmet (1963). “Muğla Ağzı”, TDAY-Belleten 1962, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 107-130.
• Demir, Nurettin (1992). “Güneybatı Anadolu Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Eki -ik gelir.” Uluslararası Türk Dili Kongresi (26 Eylül 1992 -1 Ekim 1992), Ankara: 43-56.
• Gülensoy, Tuncer (1998). Kütahya ve Yöresi Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, Gürer (2002). Uşak İli Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, Gürer (2008). “Türkiye TürkçesiAğızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine 1 (g > v değişmesi)” Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı, Türk Dil KurumuHarran Üniversitesi, Urfa 24-30 Mart 2008, TDK Ankara: 2009, 251-258.
• Günşen, Ahmet (2000). “Anadolu Ağızlarında Farklı Bir Gelecek Zaman Eki ve Çekimi: -ıcı /-ici ; -ucu /-ücü” 4. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Çeşme: 20-26 Ekim 2000.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (1971). Türk Dilinde Edatlar, MEB Yayınları, İstanbul.
• Karahan, Leyla (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, Leyla (2011). “Anadolu Ağızlarında Kullanılan Bazı Zarf-Fiil Ekleri”, Türk Dili Üzerine İncelemeler, Ankara: Akçağ Yayınları, 345-373.
• Karahan, Leyla (2015). Bir Hypercorrection (Aşırı Düzeltim) Örneği: Batı Anadolu Ağızlarında Ünlü Nöbetleşmesi, Alkış Bitiği-Kemal Eraslan Armağanı (Ed. Bülent Gül), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 59-66.
• Korkmaz, Zeynep (1953). “Batı Anadolu Ağızlarında Asli Vokal Uzunlukları Hakkında”. TDAY Belleten, 197-203.
• Korkmaz, Zeynep (1956), Güney-Batı Anadolu Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (1980), “Batı Anadolu Ağızlarında Yazı Dilinden Ayrılan İsim Çekim Ekleri ve Fonologie-Morphologie Bağlantısı”, Birinci Milli Türkoloji Kongresi 1978, İstanbul: Kervan Yayınları, 29-41.
• Korkmaz, Zeynep (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• İlker, Ayşe (2013), “Ağız Alanlarında Yükleme ve Yönelme Eklerinin Birbiriyle Değişme Sebepleri Üzerine Yeni Bir Bakış”, Prof. Dr. Leylâ Karahan Armağanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 633-649.
• Özmen, Mehmet (1998). “-IcI/-UcU Ekinin Gelecek Zaman Eki olarak Kullanılması Üzerine”, BİR, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 9-10, İstanbul: Yesevi Yayıncılık, 445-556.
• Tekin, Talat (1975). Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler. Ankara: HÜ Yay.