A Study on Jambyl's Aqyn Boldım Poem

Yıl 2019, Sayı: 48, 181 - 212, 18.10.2019

Soner Sağlam

https://doi.org/10.24155/tdk.2019.116

Öz

Jambyl, who is regarded as the greatest representative of Kazakh oral
literature, lived in the time period between 1846-1945. He was appreciated
and dignified by Suyunbai, the prominent poet of Zhetysu. After spending
a year with Suyunbai, he produced successful art pieces in the aytys, jir
and tolgav genres of Kazakh folk poetry. Jambyl, who achieved his real
fame with his poemsin aytis genre, is also a very successful epic singer. He
sang various epics such as Köroğlu, Girls Jibek, Oraq Mamay, Yedige and
Shora Batir etc. with his dombyra by adding his own style; and presented
them to public. The works of Jambyl are like a cultural encyclopedia of
Kazakh people. Many of the historical and social events that Kazakh
people experienced during the time period when the poet lived can be
followed from the poems of the poet. Again, his poems contain a lot of
information about the Kazakh daily life and social lives.
The poem Aqyn Boldım by Jambyl ("I became a poet") have the
characteristics of age epic genre. As is known, the genre age epic is one
of poetry types of minstrel literature, and in this kind of poems, the poetsinger evaluates every phase of human life gradually in parallel with their
feelings, thoughts and experiences. Age epics that are among the common
elements of the Turkish world literature are one of the poetry types
reflecting the traditional folk knowledge that the public has obtained for
ages and the common cultural memory of the society. In this study, a
general information about the concept of age epic and the life of Jambyl
was provided, and the poem Aqyn Boldım, which features as an age epic,
was introduced to the world of literature and Jambyl's poetry world was
tried to be studied through this work.

Anahtar Kelimeler

Kazakh literature, Jambıl, minstrel literature, age epic

JAMBIL’IN “AKIN BOLDIM” ADLI ŞİİRİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Kazak sözlü edebiyatının en büyük temsilcisi olarak kabul edilen
Jambıl, 1846-1945 yılları arasında yaşar. Jetisuv şairlerinin büyük ozanı Süyinbay’ın takdirini kazanarak, ondan dua alır. Süyinbay’ın yanında
yaklaşık bir yıl kaldıktan sonra Kazak halk şiirinin; aytıs, jır ve tolgav
türlerinde başarılı eserler verir. Esas şöhretini aytıs türünde söylediği
şiirlerle elde eden Jambıl, aynı zamanda oldukça başarılı bir destan söyleyicisidir. Köroğlu, Kız Jibek, Oraq Mamay, Yedige ve Şora Batır vb. gibi
birçok destanı dombıra eşliğinde söyleyip kendi yorumuyla halka ulaştırmıştır. Jambıl’ın eserleri, Kazak halkının kültürel bir ansiklopedisi gibidir. Şairin yaşadığı dönemde Kazakların başından geçen tarihi ve sosyal
olayların birçoğu ozanın şiirlerinden takip edilebilir. Yine onun şiirleri
Kazakların günlük hayatı ve sosyal yaşamları hakkında pek çok bilgiyi
ihtiva etmektedir.
Jambıl’ın “Akın Boldım” (Ozan/Şair Oldum) adlı şiiri yaşname türünün özelliklerini taşımaktadır. Bilindiği üzere yaşname, âşık edebiyatı
nazım türlerinden olup, bu tür şiirlerde âşıklar duygu, düşünce ve tecrübeleri paralelinde insan ömrünü safha safha değerlendirirler. Türk dünyası edebiyatının müşterek unsurları arasında yer alan yaşnameler, halkın
uzun yıllar sonucu elde ettiği geleneksel halk bilgisini ve toplumun ortak
kültürel belleğini aksettiren nazım türlerinden biridir. Çalışmada yaşname
kavramı ve Jambıl’ın hayatı hakkında genel bilgi verilip, ozanın yaşname özelliği taşıyan “Akın Boldım” adlı şiiri edebiyat dünyasına tanıtılmış ve
bu eser üzerinden Jambıl’ın şiir dünyası ele alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kazak edebiyatı, Jambıl, âşık edebiyatı, yaşname

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu. Ankara: Kurmay Yayınları.
• Alyılmaz, C. (2008). “Eski Türk Dönemine Ait Dağ Keçisi Damgalarının Tarihlendirilmesi veAnlamlandırılması Üzerine”. Atatürk Üni. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 37, 209-230.
• Arıkan, M. (2010). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Kazak Akın ve Jıravları. Uşak: Elik Yayınları.
• Arseven, V. (1953). “Yaş Çağları”. Türk Folklor Araştırmaları. 48.
• Atalay, B. (1988). Divanu Lûgat-it-Türk I-IV, (dördüncü baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayniyazov, A., Başkapan, V. ve Koç, K. (2003). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Biray, N. (2016). “Jambıl Jabayev, Eserleri ve Ötegen Batır Destanı Hakkında”. Kardeş Kalemler Jambıl Jabayev Özel Sayısı, 115, 52-59.
• Çelebioğlu, Â. (1998). “Türk EdebîyatındaYaşnâmeler”. Eski Türk Edebîyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2000), Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Durmuş, G. (2015). “Campbell’ın Monomit Kuramı Bağlamında Manas Destanı: Bir Kahramanın Sonsuz Yolculuğu”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 67-76.
• Duymaz, A. (2000): “Dede Korkut Kitabı’nda Alpların Eğitim ve Geçiş Törenleri”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Günay, U. (1995), “Ritüeller ve Hıdırellez”. Millî Folklor, 26, 2-3.
• Jabayev, J. (2008). Halık, Meniñ Şın Atım, Öleñ-Jırları men Aytıs, Dastanları. Almatı: Atamura.
• İsmail, Z. (1996). “Kazakların Büyük Ozanı Jambıl Jabayev”. Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi Jambıl Özel Sayısı, 8, Ankara Üni. Tömer Yayınları: 47-53.
• İsmail, Z. ve Güngör, A. (1996). Jambıl. Ankara: Ahmet Yesevi Vakfı Yayınları.
• İvgin, H. (1980). “Halk Şiirinde Yaş”. Çağrı. 267, 16.
• İvmaşulı, M. (1996). “Bizi Kanatlarından Şiirler”. Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi Jambıl Özel Sayısı, 8, Ankara Üni. Tömer Yayınları: 96-101.
• Kaya, D. (2004). Yaşnâmeler. Ankara: Akçağ.
• Kaya, D. (2012). Yetişkinlik ve Yaşlılık Gelişimi ve Psikolojisi (Editörler: Hasan Bacanlı, Şerife Işık Terzi). İstanbul: Açılım Kitap, 573-605.
• Kınacı, C. (2016). “Kazak Akını Cambıl ile Anadolu Ozanı Pir Sultan Abdal Arasında Bir Karşılaştırma”. Evraziya Bilimi, 7-8 (14), 34-38.
• Urakova, L. (2008). Kazak Halk Edebiyatında Aytıs Geleneği ve Bu Gelenek İçerisinde Jambıl’ın Yeri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Zakon, T. (1996). “Jambıl Jabayev, Hayatı ve Sanatı”. Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi Jambıl Özel Sayısı, 8, Ankara Üni. Tömer Yayınları: 54-59.