The Analysis of Mahtumkulu’s Poems in Terms of Critical Discourse Analysis

Yıl 2019, Sayı: 48, 235 - 244, 18.10.2019

Engin Yılmaz

https://doi.org/10.24155/tdk.2019.118

Öz

Mahtumkulu, who used the pseudonym “Firâkî”, is accepted as the
founder of the Turkmen written literature. Mahtumkulu is a common value
and a unifying person for the Turkic world as well as for the Turkmens.
Mahtumkulu lived in the 19th century, the Turkmens were subjected to
heavy pressure by the Iranian Shah and the Khanate of Iran. Mahtumkulu
wrote impressive poems, which praised the souls of the Turkmen and kept
their national feelings alive in order to keep their heads upright and to
ensure their self-confidence. In the study; in the face of the hegemonic
identity imposed by the Iranian Shahism and the Khanate of Khiwat, the
Turkmens were told that the 18th century, the paradox formed by the will
of authentic decision-making based on the right of self-representation
to develop. The poems of the poet have been studied in the context of
power and ideology, which are the main arguments of critical discourse
analysis. As it is known, critical discourse analysis is also closely related
to linguistic analysis and social theory. Critical discourse analyse, which
claims to take social theory as a starting point. In order to analyse the
relations between discourse and power relations, firstly we must resort
to specific forms of discourse or the source of power. Secondly, we need
to analysis the behavior controlled by our mind. As a result, Mahtumkulu
was not only a powerful poet who founded Turkmen written literature,
but also an ideologue and an activist with a discourse that influenced the
masses.

Anahtar Kelimeler

Social criticism, power and ideology, textual contexte, Mahtumkulu

MAHTUMKULU’NUN ŞİİRLERİNİN ELEŞTİREL SÖYLEM ÇÖZÜMLEMESİ BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Öz

“Firâkî” mahlasını kullanan Mahtumkulu, Türkmen yazılı edebiyatının kurucusu olarak kabul edilmektedir. Mahtumkulu, Türkmenler için
olduğu kadar Türk dünyası için de ortak bir değer ve birleştirici bir unsurdur. Mahtumkulu’nun yaşadığı XVIII. yüzyılda Türkmenler, İran Şahlığı
ve Hîve Hanlığı’nın ağır baskılarına maruz kalmıştır. Mahtumkulu, halkının başını dik tutmak ve öz güvenini sağlamak amacıyla Türkmenlerin ruhunu yücelten, millî hislerini canlı tutan etkileyici şiirler yazmıştır.
Araştırmada; İran Şahlığı’nın ve Hîve Hanlığı’nın dayattığı egemenliğe
dayalı kimlik karşısında, Türkmenlerin XVIII. yüzyılda geliştirmeye ve
canlı tutmaya çalıştıkları öz-temsil hakkına dayanan tabii karar verme iradesinin oluşturduğu zıtlık ele alınmıştır. Mahtumkulu’nun şairliğinin ve
bilge kişiliğinin bu direnişteki rolü irdelenmiş, şairin söz konusu şiirleri
eleştirel söylem çözümlemesinin (critical discourse analysis) temel unsurları olan güç ve ideoloji bağlamında incelenmiştir. Bilindiği gibi, eleştirel
söylem çözümlemesi, dil bilimsel analiz ve sosyal teori ile de yakından
ilgilidir. Sosyal teoriyi başlangıç noktası olarak almak iddiasında olan
eleştirel söylem çözümlemesi, sosyal teorideki güç ve ideoloji arasındaki
ilişkileri gösterir. Söylem ve güç ilişkileri arasındaki ilişkilerin analizi
için öncelikle söylemin özel formlarına ya da gücün kaynağına müracaat etmemiz gerekir. İkinci olarak da zihnimiz tarafından kontrol edilen davranışları analiz etmemiz gerekir. Araştırmanın sonucunda; Mahtumkulu’nun, yalnızca Türkmen yazılı edebiyatını kuran güçlü bir şair değil,
aynı zamanda kitleleri etkileyen söyleme sahip bir ideolog ve aksiyoner
olduğu kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal eleştiri, güç ve ideoloji, metinsel bağlam

Kaynakça

• Biray, H. (1992). Mahtumkulu Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bloammert, J. (2005). Discourse A Critical Introduction. UK: Cambridge University Press. De Fina, A., Schiffrin, D., Bamberg, M. (2013). Discourse and Identity. Cambridge University Press.
• Dinç, A., Çakır, R. (2010). “18. Asır Şair-Düşünür Mahtumkulu’nun Toplumsal Düzen Eleştirileri ve Edebi Şahsiyeti”. Kirkuk University Journal-Humanity Studies, 5/2
• Duran, H. ve Biray, N. (2014). “Mahtumkulu Bibliyografyası”. Doğumunun 290. Yılı Münasebetiyle Türkmen Millî Şairi Mahtumkulu Anı Kitabı (Editör: Abdurrahman Güzel). Ankara: TİKA.
• Erdoğan, K. (2011). “Erzurumlu İbrahim Hakkı ve Mahtumkulu Divanlarında Hz. Peygamber”. AÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Erzurum.
• Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis: The critical study of language, First Published, London and New York: Longman.
• Fairclough, N. (1992a). Discourse and Social Change. London: Polity Press.
• Fairclough, N. (1992b). Discourse and Social Change. London: Polity Press.
• Fairclough, N. (1989). Language and Power. London: Longman.
• Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis. London: Longman.
• Graesser, A. C., Gernsbacher, M. A., Goldman Susan R. (2003). Handbook of Discourse Process, Mahwah. New Jersey, London: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Gumperz, J. J. (1982). Discourse Strategies. London: Cambridge University Press.
• Güzel, A. (editör) (2014). Doğumunun 290. Yılı Münasebetiyle Türkmen Millî Şairi Mahtumkulu Anı Kitabı. Ankara.
• Herman, L., Vervaeck, B. (2001-2005). Handbook of Narrative Analysis, Lincoln and London: University of Nebraska Press.
• Machin, D., Mayir, A. (2012). How to Do Critical Discourse Analysis: A Multimodal Introduction. California: SAGE Publications.
• Thompson, J. (2002). Discourse and Knowledge. London and New York: Routledge. Van Dijk, Teun A. (2003). “Cricital Discourse Analysis”. The Handbook of Discourse Analysis (Ed. D. Schiffrin ve diğerleri), Oxford: Blakwell Publishing.
• Wodak, R., Meyer, M. (2009). Methods for Critical Discourse Analysis. New Delhi: SAGE Publications.
• Yılmaz, E. (2019). Uygulamalı Metin Bilgisi. 2. baskı, Ankara: Pegem Akademi Yayınları.