The Lakai and Their Language

Yıl 2019, Sayı: 48, 269 - 288, 18.10.2019

Nasriddin Nazarov Ercan Petek Serdar Dağıstan

https://doi.org/10.24155/tdk.2019.120

Öz

The Lakai are a Turkish community living in the central and southern
regions of the Republic of Tajikistan and in the northern regions of
Afghanistan. In addition, Lakais exist in some parts of Pakistan and Iran.
In the 18th and 19th centuries, the Lakais, who were given large plateaus,
engaged in husbandry in the Transoxiana region. Until the rebellion, the
Lakais were attached to the Emirate of Bukhara. In the 1920’s, the Lakais
joined into the independence movements. However, like other ethnic
groups, Lakais were exiled. These independence movements, including
the one with Enver Pasha, were unsuccessful. According to Laqay Åvåzi
journal published in Koktash near Dushanbe city of Tajikistan, the number
of Lakais today is more than 500 thousand people, and their language
is in danger of extinction. To date, some studies have been done about
the origin and language of the Lakai. In these studies, hypotheses have
been asserted relating the Lakai are descended from Turkish communities
such as Kyrgyz, Kazakh, Karakalpak and Uzbek, and sometimes they are
affiliated to theTurkish communitiesin South Siberia.In these hypotheses,
the names of the tribes, places and water, and the seals on the horses were
compared and various inferences have been made. In some studies, it is
stated that the Lakai language has characteristics peculiar to Kazakh, and
in others it is indicated that the language is influenced by Uzbek. As a
result of the research on vocabulary, it was influenced by Persian and
Tajik. However, there is no extensive study on the Lakai language. In this
article, phonetic and morphological characteristics of the Lakai dialect
are emphasized and a new language classification is proposed.

Anahtar Kelimeler

Lakai, Lakai dialect, Kazakh, Uzbek

LAKAYLAR VE DİLLERİ

Öz

Lakaylar, Tacikistan Cumhuriyeti’nin merkezi ve güney bölgeleri ile
Afganistan’ın kuzey bölgelerinde yaşayan bir Türk topluluğudur. Bunun
dışında Pakistan ve İran’ın bazı bölglerinde de Lakay varlığından söz
edilebilir. XVIII-XIX. asırlarda kendilerine büyük yaylalar tahsis edilen
Lakaylar Maveraünnehir bölgesinde hayvancılıkla uğraşmışlardır. İsyana kadar Lakaylar Buhara Emirliğine bağlı olmuşlardır. 1920’li yıllarda
Lakaylar da bağımsızlık hareketlerine katılmışlardır. Fakat diğer etnik
gruplar gibi Lakaylar da sürgüne uğramışlardır. Enver Paşa’nın da içinde
bulunduğu bu bağımsızlık hareketleri başarısızlıkla sonuçlanmıştır. 1991
yılında Tacikistan’ın Duşanbe şehri sınırına yakın Köktaş’ta Özbekçe
yayımlanan Laqay Åvåzi isimli mecmuada verilen bilgilere göre günümüzde bu etnik grubun sayısı 500 bin kişiden fazladır ve dilleri yok olma
tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bugüne kadar Lakayların kökeni ve dilleri
hakkında bazı çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalarda Lakayların bazen
Kırgız, Kazak, Karakalpak ve Özbek gibi Türk topluluklarıyla bazen de
Güney Sibirya’daki Türk topluluklarıyla akraba oldukları tezleri ile sürülmüştür. Bu tezlerde boy isimleri, yer ve su isimleri, atlar üzerindeki damgalar karşılaştırılarak çeşitli çıkarımlarda bulunulmuştur. Bazı araştırmalarda dillerinin Kazakçaya özgü özellikler taşıdığı bazı araştırmalarda ise
Özbekçenin etkisinde olduğu belirtilmiştir. Söz varlığı üzerinde yapılan
inceleme neticesinde Farsça ve Tacikçenin de etkisini görmek mümkündür. Ancak Lakayların dilleri üzerine ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır.
Bu makalede Lakay diyalektinin karakteristik fonetik ve morfolojik özellikleri üzerinde durulmuş ve Lakay diyalektinin de içinde bulunduğu yeni
bir dil tasnifi önerisinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Lakaylar, Lakay diyalekti, Kazakça, Özbekçe

Kaynakça

• Alimov, A., Coraqulov, A. (1991). “Biz – Özbekmiz!”. Laqay Åvåzi, 2, 4, Köktaş/Duşanbe. A. Kanlıdere vd. (2013). Orta Asya Türk Tarihi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1285.
• Çağatay, S. (1972). Türk Lehçeleri Örnekleri II. Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi. Januzaqov, T. (2008). Qazaq Tiliniñ Tüsindirme Sözdigi. Almatı: Dayk-Press.
• Karatayev, O. (2016). “Kırgızlar ve Laqayların Etnik İlişkileri”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7, 104-117.
• Karmışeva, B. H. (1952). “K Voprosu o Proyishojdenii Lokaytsev”. Sovetskaya Etnografiya, 4, 11-19.
• Karmışeva, B. H. (1976). Oçerki Etniçeskoy İstorii Yujnıh Rayonov Tadjikistana i Uzbekistana. Moskova: Akademi Nauk.
• K. Koç vd. (2004). Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Lyutko, F. İ. (1929). Basmaçestvo v Lokaye. Moskova-Leningrad.
• Mallitskiy, N. G. (1929). Uçebnoye posobiye po geografii Tadjikistana. Taşkent.
• Nazarov, N. (2010). Laqaylar: Diyalektologiya va Frazeologiya. Taşkent.
• Pankov, A. V. (1929). K İstorii Torgovli Sredney Azii s Rossiyey v 1675-1725 gg. Torgovliya s Buharoy. Taşkent: İzvestiya Sredytaziyatskogo Geografiçeskogo obşestva.
• S. Eker vd. (2016). Tehlikedeki Türk Dilleri. 4 Cilt, Ankara-Astana, Uluslararası Türk Akademisi-Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
• S. F. Akåbirov vd. (1981). Uzbek Tilining İzåhli Lugati. 2 Cilt, Moskova: Rus Tili Naşriyoti. Şafaqov, X. (2012). Ajdådlar Xåtirasi. Duşanbe.
• T. Tekin vd. (2003). Türk Dilleri -Giriş-. İstanbul: Yıldız.
• Togan, Z. V. (1942-1947). Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi. Cilt I Batı ve Kuzey Türkistan. İstanbul, Arkadaş, İbrahim Horoz ve Güven Basımevleri.
• http://n.ziyouz.com/books/publitsistika/Nabijon%20Boqiy.%20Laqaylar.pdf erişim tarihi: 01.06.2019.
• https://egemen.kz/article/113213-laqaylar-degen-kimder erişim tarihi: 01.06.2019.
• https://hayratuz.wordpress.com/2016/09/29/лақайлар-тўғрисида erişimtarihi: 01.06.2019.