Taygalı Avcıları, Balıkçıları ve Toplayıcılarının Destanlarında Süt Beyaz Atlar

Yıl 2020, Sayı: 49, 223 - 236, 16.03.2020

Dmitri Anatoliyeviç Funk Çevirmen: Atilla Bağcı

https://doi.org/10.24155/tdk.2020.136

Öz

Yazara göre, Sibirya kültürünün, bu kültürün araştırmacılarına sunduğu
çok sayıdaki gizemlerin en ilginçlerinden bir tanesi, altın saraylarda
yaşayan, sayısız hayvan sürülerine ve çok fazla insana sahip olan bozkır
savaşçılarıyla ilgili olarak anlattıkları muazzam destanları, tayga avcıları,
balıkçıları ve bitki toplayıcılarının oluşturma şeklidir.
Saha çalışmaları ve tayga Şor halkının düzinelerce destanlarının analizi
temelinde, yazar, atların renklerinin sınıflandırılmasının yollarını tarif
etmektedir. Şor dilinde atların tüy renginin belirlenmesine hizmet eden
kelimelerin Baçat Teleütleri ve bozkırda yaşayan göçebe oymaklarında
atların tüy rengini belirleyen kelimeler ile benzer olduklarını tespit etmektedir.
Destani ve etnoğrafik dünya görüşünün kıyaslandığı ve bu iki dünya
görüşünün arasında var olan çelişkilere bakıldığında yazar, Şor dilinin
atçılık ve hayvancılık terminolojisinin araştırılmasına önem vermekte,
destanların gerçekliği ve bu destanların yazıya geçirildikleri etnoğrafik
dönem arasındaki bin yıllık zaman aralığını vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Destan, kahraman, atların renkleri, Türk, Şor, Teleüt, Sibirya, Altay

Milk-White Horses in the Epics of Taiga Hunters, Fishermen and Gatherers

Öz

One of the most interesting of the numerous riddles that Siberian
native cultures present for researchers is according to the author, the way
in which Taiga hunters, fisherman and wild plant gatherers created their
magnificent epics, describing warriors of the steppe, who lived in golden
palaces and owned great numbers of people and countless herds of sheep
and cattle.
On the basis of field data and analysis of dozens of epic narratives of
the Taiga Shor people, the author describes the types of horses, coats and
their lay classifications. He finds that the Shor language provides as many
terms for horse coat color designation as the Teleuts of Bachat and other
descendants of the steppe nomadic cattle herders might give.
Pondering upon the considerable contradictions between the epic
and ethnographic worldviews, the author highlights the importance of the
Shor horse breeding and cattle raising terminology research, underscoring
a thousand year gap between the epic reality and the ethnographic period
when these epic narratives were put down in writing.
Keywords: Epic, hero, colors of horses, Turk, Shor, Teleut, Siberia,
Altay.

Anahtar Kelimeler

Epic, hero, colors of horses, Turk, Shor, Teleut, Siberia, Altay

Kaynakça

• Baskakov, N. A. – Toşakova, T. M. (1947). Oyrotsko-Russkiy Slovar. Moskova: Gosudarstvennoe İzdatelstvo İnostrannıh i Natsionalnıh Slovarey.
• Butanayev, V. Ya. (1999). Hakassko-Russkiy İstoriko-Etnografiçeskiy Slovar. Abakan.
• Çudoyakov, A. İ. (1995). Etüdı Şorskogo Eposa. Кеmerovo.
• Çudoyakov, A. İ. (1998). Şorskiye Geroiçeskiye Skazaniya. Moskova-Novosibirsk, Nauka.
• Döerfer, G. (1995). “Türkische Farbbezeichnungenund Pferdezucht.” // Central Asiatic Journal, Vol. 39.
• Funk, D. A. (1993). Baçatskie Teleutı v XVIII – Pervoy Çetverti XX Veka: İstoriko- Etnografiçeskoe İssledovaniye // Materialı k Ser. “Narodı i Kulturı”, vıp. XVII. Teleutı, kn. 2. Moskova.
• Funk D. A. (1999). Zametki Na Polyah Şorsko-Ruskogo Slovarya // Narodı Rossiyskogo Severa i Sibiri. (Sibirskiy Etnografiçeskiy Sbornik), vıp. 9, Moskova.
• Kandarakova, Y. P. (1988). Аltayskiy Folklor. Gorno-Altaysk.
• Kimeyev, V. M. (1989). Şortsı. Kto Oni?. Kemerovo: Etnografiçeskiye Oçerki.
• Kurpeşko-Tannagaşeva N. N. - Aponkin F. Ya. (1993) Şor-Kazak Pazok Kazak-Şor Ürgedit Söstük: Şorsko-Ruskiy i Russko-Şorskiy Slovar. Kemerovo.
• Potanin, G. N. (1883). Oçerki Severo-Zapadnoy Mongolii. vıp.IV. Sankt-Peterburg.
• Radlov, V. V. (1865). Reise durch den Altainach dem Telezker Seeund dem Fluß Abakan // Archivfürwissenschaftliche Kundevon Russlands. Leipzig.
• Sadalova, T. M. (1995). Аltay Folklor. Gorno-Altaysk.
• Şerbak, A. M. (1961). Nazvaniya Domaşnih i Dikih Jivotnıh v Tyurkskih Yazıkah // İstoriçeskkoe Razvitiye Leksiki Tyurkskih Yazıkov, Moskova, 82-172.
• Tsirtautas, I. L. (1961). Der Gebrauch der Farbbezeichnungen in den Türkdialekten. Wiesbaden.
• Tsirtautas, I. L. (1965). “Die Lieblingspferdefarben der Türken” // Central Asiatic Journal, Vol. 10, Wiesbaden. 157-160.
• Verbitskiy V. (1884). Slovar Altayskogo i Aladagskogo Nareçiy Tyurkskogo Yazıka. Kazan.
• Yaimova N. A. (2002). Naimenovaniya Loşadi v Altayskom Yazıke// Teoretiçeskie Voprosı Altayskoy Grammatiki. Gorno-Altaysk. 225-229.
• Yesipova, A. V. - Arbaçakova, L. N. (2001). Ustravşaya Leksika v Şorskih Geroiçeskih Skazaniyah, Abakan.