Eski Türkçeden Günümüze Seş- ve Çöz- Fiilleri

Yıl 2021, Sayı: 52, 95 - 132, 27.10.2021

Aybüke Betül Doğan

Öz

Bu makalede, seş- fiili ve türevleri ile çöz- fiilinin tarihî Türk dillerinden günümüze kadar, yazılı metinlerdeki kullanım alanı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla; Eski Türkçe, Orta Türkçe, Yeni Türkçe ve
Çağdaş Türk dillerinde ilgili fiillerin kullanımı incelenmiştir. Çalışmada,
seş- fiilinin türevi olarak şeş-, şiş-, çeş-, çiş-, çiç-, yeş-, yiş-, yiz-, eş- fiillerinin kullanım alanları üzerinde tek tek durulmuştur. Metinlerin zaman
aralığı geniş tutularak, bu fiil türevlerinin Türkçenin yazı diline ne zaman
katıldığı, tarihsel açıdan nasıl bir değişkenlik gösterdiği araştırılmıştır. Bu
fiilin türevleri dışında çöz- fiilinin de Eski Türkçeden günümüze kadarki
durumuna ayrıntılı bakılmıştır. Makalenin temel hedefi; seş- ve çöz- fiillerinin eş zamanlı kullanılan aynı anlamı veren iki farklı fiil mi yoksa
çöz- fiilinin seş- fiilinden kimi ses olaylarıyla değişen bir fiil mi olduğunu
ayırt etmektir. Buna göre ses bilgisel düzlemde gerekli örneklerine ulaşılamayan söz başı s->ç- değişimi tespit edilemediği için bu iki fiilin (seşve çöz- fiillerinin), işlevleri bakımından benzerlik gösteren birbirinden
farklı fiil oldukları görülmüştür. Bununla birlikte Eski Türkçede “çöz-,
ayır-” anlamlarına gelen başka fiillerin varlığı da bilinmektedir: adır- fiili gibi. Fakat bu çalışmanın odaklandığı nokta, birbirleriyle ses bilgisel
ve anlam bilimsel düzlemde ilişki kuran ve birbirinin türevi niteliğinde
olan “çöz-” anlamlı fiillerin kullanım alanını incelemektir. Ayrıca asıl fiil
olarak belirlenen seş- fiilinden türeyen diğer fiil formlarının hangi ses değişikliklerine uğradığı ortaya konmuştur. Neticede, Türk yazı dillerinde
“çöz-” anlamlı, anlaşılabilir ses bilgisi farklılıkları olan fiil ve türevleri ile
Türkçenin fiil çeşitliliği örneklendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

seş- fiili, çöz- fiili, söz varlığı, ses bilgisi, tarihi ve çağdaş Türk dilleri.

Verbs of seş- and çöz- from Old Turkic to Present

Öz

In this article, it has been tried to determine the usage area of the seşverb and its derivatives and çöz- verb in written texts from the historical Turkic languages to the present day. For this purpose; The use of related
verbs in Old Turkic, Middle Turkic, New Turkic and Modern Turkic
languages were examined. In this study, the usage areas of the verbs şeş-,
şiş-, çeş-, çiş-, çiç-, yeş-, yiş-, yiz-, eş- as a derivative of the verb seş- are
emphasized one by one. By keeping the time interval of the texts wide, it
was investigated when these verb derivatives joined the written language
of Turkic and how they changed historically. Apart from the derivatives
of this seş- verb, the situation of the çöz- verb from the Old Turkic to the
present has been examined in detail. The main goal of the article is; it
is to distinguish whether the verbs seş- and çöz- are two different verbs
that are used simultaneously giving the same meaning, or whether the
verb of çöz- is a verb that changes with some sound events from the verb
seş-. Accordingly, it was seen that these two verbs (verbs seş- and çöz-)
are different verbs that are similar in terms of their functions, since the
initial change of s->ç- could not be detected. However, in Old Turkic it is
known that there are other verbs that mean “to solve, to separate”: such as
the verb adır-. However, the focus of this study is to examine the usage
area of “to solve” meaning verbs that are derivatives of each other and
that establish a relationship with each other on a phonetic and semantic
level. In addition, the sound changes of other verb forms derived from the
seş- verb determined as the main verb were revealed. As a result, verbs
and their derivatives, which mean “to solve” in Turkic written languages
and have understandable phonetic differences, and the variety of verbs in
Turkic are exemplified.

Anahtar Kelimeler

seş- verb, çöz- verb, vocabulary, phonetic, historical and contemporary Turkic dialects.

Kaynakça

• Alibekiroğlu, S. (2013). “Türkçede Ön Seste Y”. Turkish Studies. Volume 8/1, 685-710.
• Akdoğan, Y. (?). Ahmedî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Akkuş. M. (2018). Nef’i Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Arat, R. R. (2006). Atabetü’l-Hakayık. Ankara: TDK Yayınları.
• Argunşah, M., Güner, G.(2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Arslan, M. (2018). Şeref Hanım Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Arslan, M. (2018). Leyla Hanım Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Aslan, Ü. (2017). Nehcî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Ata, A. (1998). Nehcü’l-Feradis III Dizin-Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, B. (1970). Abüşka Lugati veya Çağatay Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, B. (1972). Dîvânü Lugati’t Türk Dizini. Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, B. (1998). Dîvânü Lugat-it-Türk Tercümesi. C I-II. 4. baskı. Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, B. (1999). Dîvânü Lugat-it-Türk Tercümesi. C III. 4. baskı. Ankara: TDK Yayınları.
• Avşar, Z. (2017). Revânî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Ayazlı, Ö. (2016). Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
• Aydın, E. (2011). Uygur Kağanlığı Yazıtları. Konya: Kömen Yayınları.
• Aydemir, Y. (2017). Ravzi Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Bayak, C. (2017). Sehâbî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Bayram, Y. (2018). Adlî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Bazin, L. (1979). Türk Dillerinin Müşterek Tarafları ve Temâyülleri, Târîhî Türk Şiveleri. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Berta, Á. (2010). Sözlerimi İyi Dinleyin. Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını. çev. Emine YILMAZ. Ankara: TDK Yayınları.
• Berbercan, M. T. (2011). Çağatayca Gülistan Tercümesi (Gramer-Metin-Dizin). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi.
• Biltekin, H. (2018). Şeyhî (Hekim Sinan) Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb. gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Boltabayev, S. (2017). Çağatayca Mevahib-i Aliyye (Tefsir-i Hüseynî) Tercümesi (Giriş-Gramer-Metin-Dizin). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi.
• Budagov, L. (1869-1871). Sravnitelnıy Slovar Turetsko-Tatarskih Nareçiy. S. Peterburg: Tipografiya Imperatorskoy Akademii Nauk. (1820). Calcuttaer Wörterbuch der Dschagataischen Sprache. Calcutta.
• Canpolat, M. - Önler, Z. (2007). İshâk bin Murâd Edviye-i Müfrede. Ankara: TDK Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford.
• Courteille, P. de (1870). Dictionaire Turc Oriental. Paris: A L’imprimerie İmpériale.
• Çelebi, H. (2019). Çağatayca Yazılmış Bir Seyfü’l-Mülūk Mesnevisi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Çelik, Ü. (1993). Ali Şîr Nevâyî - Leylî vü Mecnûn. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Çeltik, H. (2017). Ahmed-i Rıdvan Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb. gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Demirci, Ü. Ö.- Korkmaz Ş. (2008). Yūsuf u Zelihā. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Demirci, Ü. Ö. (2014). Kutb’un Husrav ü Şîrîn’i İndeks. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Demirci, Ü. Ö. (2016). Eski Türkçede Fiiller. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Derleme Sözlüğü (2009). Cilt II, C-D. Ankara: TDK Yayınları.
• Desmaison, Le B. (1871). Historie Des Mogols Et Des Tatares par Aboul-Ghàzi Béhàdour Khan. St. Petersbourg: Traduite et Annotée.
• Dilçin, C. (1991). Mesûd bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr, İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayını.
• Durak, M. (2019). Çağatayca Taberî Tarihi (Tarih-nâme) (243a – 302b) İncelemeMetin-Sözlük. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Durgut, H. (1995). Şeyh Süleyman Efendi-i Buharî Lügat-i Çağatay ve Türkî-i Osmânî (Cild-i Evvel) Adlı Eserin Transkripsiyonu. Edirne: Trakya Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Erbay, F. (2003). Muḥammed bin Aḥmedü’-z-Zâhid’e ait Çağatayca Bir Fıkıh Kitabı (İnceleme-Metin-Sözlük). Konya: Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Erbay, F. (2008). W. Radloff’un “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” Adlı Eseri ve Eserde Geçen Çağatay Türkçesine Ait Kelimelerin İncelenmesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Doktora Tezi.
• Ercilasun, A. B. – Akkoyunlu, Z. (2015). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Ergin, M. (1980). Kadı Burhaneddin Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (2009a). Dede Korkut Kitabı II İndeks-Gramer. Ankara: TDK Yayınları. von Gabain, A. (2007). Eski Türkçenin Grameri. (Haz. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
• Gedikoğlu, F. (2017). Çağatayca Taberî Tarihi (Tarihnâme) Tercümesi (182a-242b) İnceleme-Metin-Dizin. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Göbekli, B. (2016). Çağatayca Taberî Tarihi (Tarihnâme) Tercümesi (120a-181b) İnceleme-Metin-Dizin. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi. C 1-2 Ankara: TDK Yayınları.
• Güneş, M. S. (2015). 16. yy. Ahmed bin Mustafa bin Abdulganî Kitāb-ı Kânûn-ı Türki: Giriş-İnceleme-Metin-Dizin-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Hacıeminoğlu, N. (1997). Harezm Türkçesi ve Grameri. Ankara: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (2000). Kutb’un Hüsrev ü Şîrin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Hamilton, J. R. (2011). İyi ve Kötü Prens Öyküsü. (Çev. Vedat Köken). Ankara: TDK Yayınları.
• Harmancı, M. E. (2017). Süheylî Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020)
• Herkmen, D. (2009). Dîvânü Lugati’t-Türk’te Fiil Yapımı. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Horata, O. (2019). Esrar Dede Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• İpekten, H. (2019). Nâ’ilî-i Kadim Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb. gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• İsen, M., Canım, R. (2019). Hamâmizâde İhsan Efendi Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020)
• Kaçalin, M. S. (?). Ahî Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020)
• Kaplan, M. (2019). Neşâtî Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020)
• Karahan, L. (1985). Erzurumlu Mustafa Darir Kıssa-i Yusuf; Yusuf u Züleyha. Ankara: Gazi Üniversitesi, Doktora Tezi.
• Karaköse, S. (2017). Nev’î-zâde Atâyî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb. gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Karasoy, Y. (2017). Satıraltı Tercümeli Fıkıh Kitabı. Ankara: TDK Yayınları.
• Kaşgarlı, M. (1990). Dîvânü Lūgati’t-Türk, Tıpkıbasım. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Kavruk, H. (?). Şeyhülislam Yahya Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb. gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I - II (DİZİN) (1991). Ed. Ahmet Bican Ercilasun. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020)
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Kurtoğlu, O. (2017). Zâtî Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020)
• Kurtoğlu, O. (2019). Diyarbakırlı Lebîb Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.htm (erişim tarihi: 10.09.2020)
• Küçük, M. (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi. Ankara: TDK Yayınları.
• Küçük, S. (?). Bâkî Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020)
• Macit, M. (2017). Nedîm Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020)
• Macit, M. (2018). Erzurumlu Zihnî Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020)
• Nadalyaev, V, M. (1969). Drevnetyursky Slovar. Leningrad.
• Okçu, N. (?). Şeyh Galip Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020)
• Ölmez, M. (2012). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Özyıldırım, A. E. (?). Hamdullah Hamdi Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb. gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Radloff, W. (1900). Das Kutadku Bilik des Jusuf Chass-Hadschib aus Bãlasagun. Theil II Text und Übersetzung nach den Handschriften von Wien und Kairo herausgegeben.
• Räsanen, M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Turksprachen. Helsinki: Suomalaıs-Ugrilainen Seura.
• Sami, Ş. (2010). Kamus-ı Türkî. (Haz. Paşa Yavuzarslan). Ankara: TDK Yayınları.
• Serbest, K. (2018). Çağatayca Yazılmış Yusuf Beg - Ahmed Beg Destanı (İncelemeMetin). Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Shafi, A. S. (2016). Muḳaddimetü’l-Edeb’in Moğolca-Çağatayca Kısmının Dil İncelemesi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Starostin, S., Dybo A., Mudrak, O. (2003). An Etymological Dictionary of the Altaic Languages. Leiden-Boston: Brill.
• Şeyh Süleyman Efendî-yi Buhârî (1882). Luġat-ı Çaġatay ve Türkî-yi ‘Osmānī. İstanbul.
• Şen, S. (2017). Eski Türkçenin Deyim Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
• TDK (2009). Tarama Sözlüğü. Cilt 5, O-T. Ankara, TDK Yayınları.
• TDK (2009). Tarama Sözlüğü. İndeks. Ankara: TDK Yayınları.
• Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati (Cilt 1 A-E). İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tietze, A. (2019). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, Yedinci Cilt S-Ş. (Ed. Semih Tezcan, Emine Yılmaz, Nurettin Demir). Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Toker, M. (2010). “Dîvânü Lugati’t Türk’teki Tek Heceli Fiillerin Oğuz ve Kıpçak Grubu Türk Lehçelerindeki Durumuna İstatiksel Bir Bakış”. Turkish Studies, Volume 5/2 Spring.
• Topaloğlu, A. (2018). XIV. Yüzyılın Ortalarında Yapılmış Satırarası Kur’an Tercümesi 1 Metin. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tülütaş, T. (2017). Hüsrev ü Şîrin (Metin-Dil Özellikleri-Gramatikal Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Ünlü, S. (2002). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Ünlü, S. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 235v/3-450r7) (Giriş-Metin-İnceleme-Analitik Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Vámbéry, Á. (1867); Cagataische Sprach Studien, Leipzig: Philo Press.
• Yamada, N. (1993). Sammlung Uigurischer Kontrakte Band 2. Herausgegeben von Juten Oda, Peter Zieme, Hiroshi Umemura, Takao Moriyasu. Osaka University Press.
• Yazar, İ. (2017). Kânî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Yılmaz, E. (2016). “Karşılaştırmalı Türk Dilbilimi Çalışmalarında Çuvaşçanın Yeri I Sesbilgisi”. Turkish Studies, 5/4, 728-741.
• Yılmaz, E., Demir, N. ve Küçük, M. (2013). Kısasü’l-Enbiya. Ankara: TDK Yayınları.
• Yılmaz, K. (2017). Tırsî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).
• Yüce, N. (1993). Mukaddimetü’l-Edeb Giriş-Dil Özellikleri-Metin-İndeks. Ankara: TDK Yayınları.
• Zieme, P. (1986). “Mängi Bulzun!” Ein Weiterer Neujahrssegen”. Türk Kültürü Araştırmaları (24:1). Emel Esin’e Armağan.131-139.
• Zülfe, Ö. (2010). Hecrî Dîvânı. Ankara: T.C. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78354/divanlar.html (erişim tarihi: 10.09.2020).