Re-Reading aġ and aġ ban ėv in Dede Korkut - Is There aġ ‘high’ in Turkish?-

Yıl 2023, Sayı: 55, 9 - 22, 30.03.2023

Sadettin Özçelik

https://doi.org/10.24155/tdk.2023.215

Öz

Trying to read a text like Dede Korkut, which has historical depth and is integrated with a wide geography, is like trying to explore the depths of an ocean. It is very difficult to predict where you will encounter, which cultural element and which geography’s vocabulary in this ocean filled with an endless accumulation of history and geography. The subject is about the borrowed words as well as the material of the language itself. While tracing the words, syntax and context in the text, you can come across unpredictably misleading and just as surprising examples of the tangle of problems. Some of these problems may be related to phonetics, morphology, syntax, borrowed words, idioms and phrases. Some problems are related to meaning and context. In addition, a structure in the text you are reading may not be seen in another old text or may not be used in the meaning of the text you read in another text. Context is the only key to correctly reading and understanding a language structure that is not
mentioned in another text. The old texts, which are the source of Turkish, are few in number and limited in width. They do not bear witness to all the words, language structures and all meanings of the language used at the time they were written. Also, sometimes you may encounter more than one of the above-mentioned problems for the same item. In such a text, the problems become the unknown of the unknown and follow each other. This article focuses on aġ and aġ ban ėv in Dede Korkut manuscripts as examples of the subject.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, manuscripts, aġ, aġ ban ėv and meaning

DEDE KORKUT’TA AĠ VE AĠ BAN ĖV’İ YENİDEN OKUMAK-TÜRKÇEDE AĠ ‘YÜKSEK’ VAR MIDIR?-

Öz

Dede Korkut gibi tarihsel derinliği olan ve geniş bir coğrafya ile bütünleşmiş bir metni okumaya çalışmak, bir okyanusun derinliklerini keşfetmeye çalışmak gibidir. Bu uçsuz bucaksız tarih ve coğrafya birikimi ile dolu okyanusun neresinde hangi kültürel öge ile neresinde hangi coğrafyanın söz varlığı ile karşılaşacağınızı tahmin etmek oldukça güçtür. Konu, dilin kendi malzemesi ile ilgili olduğu kadar alınma kelimeler ile de ilgilidir. Metindeki kelimelerin, söz diziminin ve bağlamın izini sürerken karşınıza sorunlar yumağının tahmin edilemez derecede yanıltıcı ve bir o kadar şaşırtıcı örnekleri çıkabilir. Bu sorunlar yumağının bir kısmı ses bilgisi, şekil bilgisi, söz dizimi, alınma kelimeler, deyimler, söz kalıpları ile ilgili olabilir. Bir kısım sorunlar ise anlam ve bağlam ile ilgilidir. Ayrıca okuduğunuz metindeki bir yapı, başka bir eski metinde görülmemiş
veya başka bir metinde okuduğunuz metindeki anlamda kullanılmamış olabilir. Başka bir metinde geçmeyen bir dil yapısını doğru okuyup anlamak için eldeki tek anahtar bağlamdır. Türkçeye kaynaklık eden eski metinler, sayıca az ve sınırlı genişliktedir. Eski metinler, yazılmış oldukları dönemde kullanılan dilin bütün sözcüklerine, dil yapılarına ve bunların bütün anlamlarına tanıklık etmez. Ayrıca bazen aynı öge ile ilgili olarak karşınıza yukarıda sayılmış olan sorunların birden fazlası çıkabilir. Böyle bir metinde sorunlar bilinmezin bilinmezi olur ve birbirini izler gider. Bu makalede konunun bir örneği olarak Dede Korkut yazmalarında geçen aġ ve aġ ban ėv üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, yazmalar, aġ, aġ ban ėv ve anlam.

Kaynakça

• Altaylı, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I-II. İstanbul: TDK Yayınları.
• Devellioğlu, F. (1993). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Ergin, M. (1958). Dede Korkut Kitabı I (Giriş-Metin-Faksimile). Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (1963). Dede Korkut Kitabı II (İndeks-Gramer). Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (1971). Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Firuzabadî (2007). Kamusu’l-Muhit (Yayınlayan: Halil Me’mun Şiha). Beyrut: Daru’l-Ma‘rife.
• Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Gökyay, O. Ş. (1995). Dede Korkut Hikâyeleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Hasan Amid (1355). Ferheng-i Amid. Tahran.
• Kaçalin, M. S. (2017). Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı. Ankara: TDK Yayınları.
• Ögel, B. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş. Cilt 6. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özçelik, S. (2016a). Dede Korkut -Dresden Nüshası- Giriş, Notlar (1. Cilt). Ankara: TDK Yayınları.
• Özçelik, S. (2016b). Dede Korkut -Dresden Nüshası- Metin, Dizin (2. Cilt). Ankara: TDK Yayınları.
• Özçelik, S. (2018). “Dede Korkut Oğuznâmelerinde Geçen Ban, Banu, Bambam, Bamsı Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 66/2, 265-280, Ankara: TDK Yayınları.
• Özçelik, S. (2021). Dede Korkut -Günbed Yazması- Kazan Bey Oğuznamesi Ankara: TDK Yayınları.
• Özçelik, S. (2022). Dede Korkut Oğuz Beylerinin Destanlaşmış Hikâyeleri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Özön, M. N. (1973). Osmanlıca/Türkçe Sözlük. İstanbul: İnkilâp ve Aka.
• Steingass, F. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London.
• Şemseddin Sami. (2015). Kamus-ı Türkî. (Hazırlayan: Paşa Yavuzarslan), Ankara: TDK Yayınları.
• Şükûn, Z. (1984). Farsça-Türkçe Lûgat Gencine-i Güftar Ferhengi Ziya (3 Cilt). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Basımevi.
• TDK (1977). Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• TDK (1974). Tarama Sözlüğü Ekler. Ankara: TDK Yayınları.
• Tezcan, S. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tulum, M. (2011). Meninski’nin Thesaurus’u ve XVII. Yüzyıl İstanbul Türkçesi. Ankara: TDK Yayınları.
• TDK (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Uçar, E. (2019). “Dede Korkut Anlatmalarındaki ban Üzerine”. Anasay, 10, 21-42.