Öz
A Chinese - Turkish (Kök)türk letter Uigur language) inscription that prepared on behalf of Ötüken - Uigur khanate period princes Karı Çor Tigin found in the old capital Chang’an (Xi’an) of People’s Republic of China. According to reports from the inscription, Karı Çor Tigin is from Uigurs Yarlakan dynasty, Çabış Tigin’s son, Kan Tutuk’s nephew, Bögü Bilge Tengri Kan’s younger brother. He, come to in order to quell riots which began in the country to Chang’an / Xi’an participates as the imperial army “left forces commander” in T’ang Emperor Tai Tsung (Dài Zong) time (in the fifth month of 794 year). Karı Çor Tigin, when he was 20 years old got sick and dies in Xi’an, in 20 May 795. T’ang Emperor Tai Tsung / Dài Zong made a mausoleum for him in Zhang Du Yuan region where today located in 10 km south-west of Xi’an and take an inscription that consist from Chinese and Turkish text on it. There are 17 lines in (Kök)türk letter Uigur part of inscription that consist from two part. In this part, it is provides information about Karı Çor Tigin ancestry root and who is he and state which T’ang / Chinese Emperor made a mausoleum on behalf of him and held death ceremony in 7 June 795. In the Chinese part of inscription, they are given place to inscription of (Kök)türk letter in parallel of sentences is mentioned that T’ang Emperor Tai Tsung (Dài Zong) regret as death of Uigur Prince Karı Çor Tigin who staff commander at his command. Currently, Karı Çor Tigin inscription which exhibited at T’ang West Market Museum, Xi’an, be critically importance in terms of reflecting Chinese and Turks (Uigurs) between historical friendship relationship and being a bilingual inscription. In this article, before status of Turk-China relationship attention served in (Kök)türk Khanate and Ötüken Uigur Khanate periods; after it is examined (Kök)türk letter part of Karı Çor Tigin inscription all its aspects.
Öz
Çin Halk Cumhuriyeti’nin eski başkenti Chang’an’da (Xi’an’da) Ötüken Uygur Kağanlığı Dönemi prenslerinden Karı Çor Tigin adına hazırlanmış Çince - Türkçe ((Kök)türk harfli Uygurca) bir yazıt bulundu. Yazıttan edinilen bilgilere göre Karı Çor Tigin Uygurların Yaglakar sülalesinden, Çabış Tigin’in oğlu, Kan Tutuk’un yeğeni, Bögü Bilge Tengri Kan’ın küçük kardeşidir. O, T’ang İmparatoru Tai Tsung (Dài Zong) zamanında (794 yılının beşinci ayında) ülke içinde baş gösteren isyanları bastırmak amacıyla Chang’an’a / Xi’an’a gelip imparatorluk ordusuna “sol kuvvetler komutanı” olarak katılır. Karı Çor Tigin, henüz 20 yaşında iken 20 Mayıs 795 tarihinde Xi’an’da hastalanıp ölür. T’ang İmparatoru Tai Tsung / Dài Zong onun adına bugün Xi’an’ın 10 km güneybatısında bulunan Zhang Du Yuan Bölgesi’nde bir anıt mezar yaptırır ve üzerine Çince ve Türkçe metinlerden oluşan bir yazıt koydurur. İki bölümden oluşan yazıtın (Kök)türk harfli Uygurca bölümünde 17 satır bulunmaktadır. Bu bölümde Karı Çor Tigin’in soy kökü ve kim olduğu hakkında bilgi verilir ve onun adına T’ang / Çin imparatorunun anıt mezar yaptırdığı ve 7 Haziran 795 tarihinde ölüm töreni düzenlettiği belirtilir. Yazıtın Çince bölümünde ise (Kök)türk harfli bölümdeki bilgilerin paralelinde cümlelere yer verilerek T’ang İmparatoru Dài Zong’un kendi emrinde komutan olarak görev yapan Uygur Prensi Karı Çor Tigin’in ölümünden duyduğu üzüntü dile getirilir. Hâlen Xi’an’daki “T’ang West Market Museum”da sergilenen Karı Çor Tigin yazıtı, Çinlilerle Türkler (Uygurlar) arasındaki tarihî dostluk ilişkisini yansıtması ve çift dilli bir yazıt olması bakımından büyük önem taşır. Bu makalede önce (Kök)türk Kağanlığı ve Ötüken Uygur Kağanlığı dönemlerinde Türk - Çin ilişkilerinin durumu dikkatlere sunulmakta; sonra da Karı Çor Tigin yazıtının (Kök)türk harfli bölümü bütün yönleriyle ele alınıp incelenmektedir.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Haziran 2013 |
| Gönderilme Tarihi | 13 Nisan 2014 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2013 Cilt: 2 Sayı: 2 |
