Türkiye’de Lisansüstü Tezlere Açık Erişim

Yıl 2019, Cilt: 33 Sayı: 4, 219 - 248, 27.12.2019

Yaşar Tonta , Müge Akbulut

https://doi.org/10.24146/tk.620508

Cited By: 4

Öz

Lisansüstü tezler üniversitelerin
en önemli araştırma çıktılarından birisidir. Fakat lisansüstü tezleri bulmak ve
bu tezlere erişim sağlamak genellikle zordur. Son zamanlarda tezlerin tam
metinlerine Internet aracılığıyla erişim sağlamak mümkün hale gelmiş olmasına
karşın, erişimle ilgili sorunlar halen devam etmektedir. Bu araştırmada
Türkiye’de lisansüstü tezlere açık erişim sorunu irdelenmektedir. Bu amaçla
Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi tez dermesinde bulunan tezlerin tam
metin erişime açık olup olmadıkları incelenmiş, uygulanan bir anket
aracılığıyla tezlerini geçici olarak erişime kapatmayı tercih eden tez yazarlarının
konuyla ilgili görüşlerine başvurulmuştur. Lisansüstü tezlerin yaklaşık üçte
biri tam metin erişime kapalıdır. Erişime kapalı olan tezlerin büyük bir
çoğunluğu 2006 yılından önce yapılan ve erişime açmak için izin almak üzere
yazarlarına ulaşılamayan tezlerdir. Tez yazarlarının büyük bir çoğunluğu (%94)
teze dayanan yayın yapmak istedikleri, yaklaşık üçte ikisi (%63) tezlerinin
kopyalanmasından korktukları için tezlerini geçici olarak erişime
kapattıklarını belirtmişlerdir. Ancak tez yazarlarının çoğu (%81) genelde tezlerin
tam metin erişime açılmasını desteklemektedirler. Bulgular lisansüstü tezlere
açık erişim sorununun daha geniş bir bakış açısıyla ele alınması gerektiğini
göstermektedir. Bulgular doğrultusunda lisansüstü tezlere erişimle ilgili
çeşitli sorunlar tartışılmış ve bazı çözüm önerileri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Açık erişim, lisansüstü tezler, açık arşivler, YÖK Ulusal Tez Merkezi

Open Access to Graduate Theses and Dissertations in Turkey

Öz

Graduate theses and
dissertations are one of the most important research outputs of universities.
Yet, it is often difficult to find and provide access to them. Although it is
now possible to get access to full-texts of theses and dissertations through the
Internet, access problems still persist. In this paper, we investigate the issues
of open access to graduate theses and dissertations in Turkey. We first
reviewed the collection of the Higher Education Council Theses Center to find
out what percentage of theses is accessible full-text. We then, through a
questionnaire survey, collected the views of the authors of theses who opted to
restrict access to their theses temporarily. Access to about one third of
theses is restricted. As it was difficult to reach the authors of older theses
and get their consent to make their theses available online, most of the
restricted theses belong to pre-2006 period. An overwhelming majority (94%) of
the authors restricted access to their theses because they wanted to publish
papers based on their theses while two thirds (63%) did so because they feared
of their theses being plagiarized. Yet, 81% of them said they support open
access to theses and dissertations in general. Findings suggest that the issue
of open access to theses needs to be dealt with from a broader perspective. We
discuss the various access issues on the basis of our findings and offer some
suggestions to solve them.

Anahtar Kelimeler

open access, graduate theses and dissertations, open archives, Higher Education Council Theses Center

Kaynakça

• Akbayrak, E., Bayram, Ö., Coşkun, C., Holt, İ., Karasözen, B. ve Tonta, Y. (2006). Institutional repository movement in Turkey (poster). In Proceedings Open Scholarship 2006: New Challenges for Open Access Repositories, Glasgow (UK). http://eprints.rclis.org/8325/1/Institutional_Repository_Movement_in_Turkey-_Poster.pdf.
• American Historical Association. (2013, Temmuz). Statement on Policies regarding the Embargoing of Completed History PhD Dissertations. https://www.historians.org/publications-and-directories/perspectives-on-history/summer-2013/american-historical-association-statement-on-policies-regarding-the-embargoing-of-completed-history-phd-dissertations.
• Bayındır, S. (2014, Temmuz/Ağustos). Eser sahibinin izni olmaksızın eseri umuma iletim suçu. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 27(113): 308-338. http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2014-113-1404.
• Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities. (2003, 22 Ekim). https://openaccess.mpg.de/Berlin-Declaration.
• Bennett, L. ve Flanagan, D. (2016). Measuring the impact of digitized theses: A case study from the London School of Economics. Insights, 29(2): 111-119. https://insights.uksg.org/articles/10.1629/uksg.300/.
• Boz, M. (2001). İnternet üzerinden tezlere tam metin erişim: Türk üniversiteleri için kavramsal bir model. (Yayımlanmamış Bilim Uzmanlığı tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Ertürk, K.L. (2008). Türkiye'de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. Yayımlanmamış Doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara. http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/130.pdf.
• Ferreras-Fernández, T., García-Peñalvo, F., Merlo-Vega, J.A:. ve Martín-Rodero, H. (2016). Providing open access to PhD theses: visibility and citation benefits. Program: Electronic Library and Information Systems, 50(4): 399-416.
• Fineman, Y. (2003). Electronic theses and dissertations. portal: Libraries and the Academy, 3(2): 219-227.
• Hafızoğulları, Z. (1999). Fikir ve sanat eserlerinin cezai himayesi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 48(1-4): 1-14. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/293/2672.pdf.
• Hawkins, A.R., Kimball, M.A. ve Ives, M. (2013). Mandatory open aLibrarianship, ccess publishing for electronic theses and dissertations: Ethics and enthusiasm. The Journal of Academic Librarianship, 39(1): 32-60.
• Karasözen, B., Zan, B.U. ve Atılgan, D. (2010). Türkiye’de açık erişim ve bazı ülkelerle karşılaştırma, Türk Kütüphaneciliği, 24(2): 235-257.
• Library of Congress Collections Policy Statements: Diseertations and Theses. (2008, Kasım). https://www.loc.gov/acq/devpol/theses.pdf.
• Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge. (2018, 18 Haziran). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezTeslimKilavuz.jsp.
• Lowry, C.B. (2006). ETDs and digital repositories – a disciplinary challenge to open access (editorial). portal: Libraries and the Academy, 6(4): 387-393.
• Moxley, J.M. (2001), “Universities should require electronic theses and dissertations”, Educause Quarterly, (3): 61-3. https://scholarcommons.usf.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1112&context=eng_facpub
• Owen, T.M., Hackman, T. Ve Harrod, T. (2009). ETDs in Lock-Down: Trends, Analyses and Faculty Perspectives on ETD Embargoes. In ETD 2009: 12th International Symposium on Electronic Theses and Dissertations. June 10-13, 2009, Pittsburgh, Pennsylvania. https://drum.lib.umd.edu/bitstream/handle/1903/9087/OwenHackmanHarrodETD2009.pdf?sequence=4&isAllowed=y.
• Polat, C. (2006). Bilimsel bilgiye açık erişim ve kurumsal açık erişim arşivleri. Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(37): 53-80. http://eprints.rclis.org/9029/1/%28Microsoft_Word_-_Bilimsel_Bilgiye_A.pdf.
• Prost, H. ve Schöpfel, J. (2014, Temmuz/Ağustos). Degrees of opennes: Access restrictions in institutional repositories. D-Lib Magazine, 20(7/8), doi:10.1045/july2014-prost.
• Ramirez, M.L., Dalton, J.T., McMillan, G., Read, M. ve Seamans, N.H. (2013). Do open access electronic theses and dissertations diminish publishing opportunities in the social sciences and humanities? Findings from a 2011 survey of academic publishers. College & Research Libraries, 74(4): 368-380. DOI: https://doi.org/10.5860/crl-356.
• Ramirez, M.L., McMillan, G., Dalton, J.T., Hanlon, A., Smith, H.S. ve Kern, C. (2014). Do open access electronic theses and dissertations diminish publishing opportunities in the sciences? College & Research Libraries, 75(6): 808-821. DOI:10.5860/crl.75.6.808.
• Schöpfel, J. (2013). ANRT Lille: the French national centre for the reproduction of PhD theses. Interlending & Document Supply, 41(1): 3-6.
• Schöpfel, J. ve Prost, H. (2013a). Degrees of secrecy in an open environment. The case of electronic theses and dissertations". ESSACHESS — Journal for Communication Studies 6, 2(12): 65-86. http://www.essachess.com/index.php/jcs/article/view/214/240.
• Schöpfel, J. ve Prost, H. (2013b). Back to grey. Disclosure and concealment of electronic theses and dissertations. In GL15 Fifteenth International Conference on Grey Literature. The Grey Audit: A Field Assessment in Grey Literature. CVTI SR, Bratislava, Slovak Republic, 2 - 3 December 2013. https://archivesic.ccsd.cnrs.fr/sic_00944662/document.
• Schopfel, J. ve Rasuli, B. (2018). Are electronic theses and dissertations (still) grey literature in the digital age? A FAIR debate. The Electronic Library, 36(2): 208-219.
• Schopfel, J., Chaudiron, S., Jacquemin, B., Prost, H., Severo, M. ve Thiault, F. (2014). Open access to research data in electronic theses and dissertations: an overview. Library Hi Tech, 32(4): 612-627.
• Schopfel, J., Prost, H., Piotrowski, M., Hilf, E.R., Severiens, T. ve Grabbe, P. (2015 March/April). A French-German survey of electronic theses and dissertations: Access and restrictions. D-Lib Magazine, 21(3/4). DOI: 10.1045/march2015-schopfel.
• Stanton, K.V. ve Liew, C.L. (2011). Risks, benefits and revelations: An exploratory study of doctoral students’ perceptions of open Access theses in institutional repositories. In: Xing, C., Crestani, F. ve Rauber, A. (ed.). ICADL 2011. Lecture Notes in Computer Science, vol. 7008 (s. 182-191). Berlin: Springer.
• Suber, P. (2012). Open Access. Cambridge, MA: MIT Press. https://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/10752204/9780262517638_Open_Access.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
• Şenyurt Topçu, Ö., Çakmak, T. ve Doğan, G. (2014). Data standardization in digital libraries: An ETD case in Turkey. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 147: 223 – 228. http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/data-standardization-in-digital-libraries-an-etd-case-in-turkey.pdf.
• Tonta, Y. (2000). Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler. Bilgi Dünyası, 1(1): 89-132. http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/89-132--24.pdf.
• Tonta, Y. (2003). Elektronik kaynaklarda yasal sorunlar. Bilgi Toplumuna Doğru Halk Kütüphaneleri: PULMAN-XT Türkiye Ulusal Toplantıs Sonuç Raporu, 16-19 Kasım 2002, Milli Kütüphane, Ankara içinde (s. 81-88). Ed. Bülent Yılmaz. Ankara: ANKOS ve TKD, 2003. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/pulman-telif-haklari.pdf.
• Tonta, Y. (2005). Internet and electronic information management, Information Services & Use, 25(1), 3-12. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/Tonta.pdf.
• Tonta, Y. (2008). Open access and institutional repositories: The Turkish landscape. Didar Bayır (Ed.). Turkish Libraries in Transition: New Opportunities and Challenges içinde (s. 27-47). İstanbul: Turkish Librarians’ Association. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta_open_access_and_institutional_repositories_the_Turkish_landscape.pdf.
• Tonta, Y. (2018, Ekim-Aralık). Açık bilim-Açık erişim. Yüksek Öğretim Dergisi, (10): 23-28. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/Yayinlar/tonta-acik-bilim-2018-v2.pdf.
• Tonta, Y. ve Gürdal, G. (2014). 3. Ulusal Açık Erişim Çalıştayı Sonuç Bildirgesi (21 Ekim 2014). Türk Kütüphaneciliği, 28(4): 645-648.
• Tonta, Y. ve diğerleri. (2006). Hacettepe Üniversitesi Elektronik Tez Projesi: Yüksek lisans, doktora ve sanatta yeterlik tezlerinin dijitalleştirilmesi ve tam metinlerinin Internet aracılığıyla erişime açılması. (TÜBİTAK Projesi Raporu No 02 G 064). http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/RPR--4.pdf.
• Tuncer, N. (1988). Belge sağlayan kuruluşlar: YÖK Dokümantasyon Merkezi ve BLDSC. Türk Kütüphaneciliği, 2(2): 51-60.
• Wang, X.L, Bulick, N. ve Muyumba, V. (2014). Publishing student scholarship: exploring the ETD initiative at a medium-sized institution. OCLC Systems & Services: International Digital Library Perspectives, 30(4): 232-248.
• Wolverton Jr., R., Hoover, L. ve Fowler, R. (2008). ETDs from the beginning. Electronic Theses and Dissertations: Developing Standards and Changing Practices for Libraries and Universities içinde (s. 1-10). Philadelphia, PA: Haworth Information Press.
• Yılmaz, E. (2002). Yükseköğretim Kurulu Dokümantasyon Merkezi’nden Ulusal Tez Merkezi’ne Doğru, Türk Kütüphaneciliği, 16(1): 41-60. http://tk.org.tr/index.php/TK/article/view/196/191.
• Yiotis, K. (2008). Electronic theses and dissertation (ETD) repositories: What are they? Where do they come from? How do they work? OCLC Systems & Services: International Digital Library Perspectives, 24(2): 101-115.
• Yükseköğretim Kurumlarında Hazırlanan Yüksek Lisans, Doktora, Tıpta Uzmanlık, Sanatta Yeterlik Tezlerinin YÖK Tez Merkezine Teslim Edilmesine İlişkin Kılavuz. (2006).