İLİYA RAŞKOV BLISKOV’UN DYADO DOBRİ HİKÂYESİ VE BULGARİSTAN YENİPAZAR (NOVİ PAZAR) TEKKE KOZLUCA (İZBUL) KÖYÜ MUSA BABA TEKKESİ

Yıl 2022, Sayı: 103, 87 - 120, 20.09.2022

Memish Syuleyman Merdan

Öz

Bu çalışmada Bulgar Uyanış Dönemi (Vızrajdane) yazarı ve aydını İliya Raşkov Blıskov’un Dyado
Dobri (Dobri Büyükbaba / Dede) adlı edebi eserine odaklanıyoruz. Bu esere olan ilgimiz, Kuzeydoğu
Bulgaristan’daki Müslüman ibadet yerlerinin (tekkeler, türbeler) ve özellikle Yenipazar’ın Tekke
Kozluca (İzbul) köyündeki Musa Baba Tekkesinin tarihi ve günümüzdeki durumuna adanmış ve
konusu daha geniş kapsamlı bir araştırmamızla bağlantılı olarak ortaya çıktı. İliya Blıskov’un
Dyado Dobri hikâyesi 1886’da Rusçuk (Ruse)’ta yayınlanır. Bu edebi eser, Tekke Kozluca köyü
yakınlarında bulunan Musa Baba Tekkesini anlatan Bulgarca yayınlanmış en eski metinlerden
biri olduğu için ilgimizi çekti. Bundan başka Bulgaristan’daki Türk (Müslüman) nüfusun tarihini
ve kültürünü dolaylı olarak ya da doğrudan inceleyen bazı bilimsel çalışmalarda İliya Blıskov’un
edebi eserleri (hikâyeleri) kaynak olarak gösterilmektedir. Burada amacımız Blıskov tarafından
yazılanları aktarmak fakat bunu yaparken bu yazılanları arşiv belgeleriyle ve çeşitli çalışmalarla
karşılaştırmaktır. Bu şekilde konuya ek olarak ışık tutacağımıza inanıyoruz. Çeşitli tarihi, coğrafi,
etnolojik, yerel tarih ve kültürü vs. konulu araştırmalardan elde edilen bilgiler bazen birbiriyle
çelişmekte, bu ise malzemenin sentezini ve genelleştirmesini zorlaştırmaktadır. Bunu bir yere kadar
çeşitli kaynaklara başvurarak elimizden geldiğince gidermeye çalıştık. Tabii, konuyu tam tamına
kapsadığımızı ve detayına kadar incelediğimizi iddia etmiyoruz.

Anahtar Kelimeler

İliya Raşkov Blıskov, Dyado Dobri Hikâyesi, Musa Baba Tekkesi, Ahlatlı Baba Türbesi, Kurt Baba, Tekke Kozluca (İzbul) Köyü, Yenipazar (Novi Pazar), Bulgaristan.

“DIADO DOBRI” SHORT STORY OF ILIYA RASHKOV BLASKOV AND MUSA BABA LODGE OF YENIPAZAR (NOVI PAZAR) IN TEKKE KOZLUCA (IZBUL) VILLAGE, BULGARIA

Öz

In this study we focus on the “Diado Dobri” short story of Iliya Rashkov Blaskov who is a writer
and social activist of Bulgarian Revitalization (Vazrazhdane) period. Our interest in this study arose
in connection with our broader research devoted to the history and present situation of Muslim
worship places (monarchies, mausoleums) in Northkte eastern Bulgaria, and specifically the Musa
Baba lodge in Tekke Kozluca (Izbul) village of Yenipazar (Novi Pazar). The story of Iliya Blaskov’s
“Diado Dobri” was published in Rusçuk (Ruse) in 1886. This literary work intrigued us because it is
one of the oldest published texts in Bulgarian describing the “Musa Baba” lodge located near Tekke
Kozluca village. Moreover, in some scientific studies that directly or indirectly examine the history
and culture of the Turkish (Muslim) population in Bulgaria, the works (short stories) of Iliya Blaskov
are cited as sources. Our aim here is to convey what was written by Bliskov, while doing this, we
compare these writings with archival documents and various studies. In this way, we believe that
we will contribute on the subject. The information obtained from various historical, geographical,
ethnological, and local history and culture studies etc. sometimes contradicts each other, which
makes the synthesis and generalization of the material difficult. We tried to resolve this as much as
we could by referring to various sources. Of course, we do not claim to have covered the subject fully
and examined it in detail.

Anahtar Kelimeler

Iliya Rashkov Blaskov, “Diado Dobri” Short Story, Musa Baba Lodge, Ahlatlı Baba Shrine, Kurt Baba, Tekke Kozluca (Izbul) Village, Yenipazar (Novi Pazar), Bulgaria.

Kaynakça

• BOA C.EV/328-16657
• BOA AE. SABH. I/289-19441
• BOA HAT/1500-86
• BOA C.EV/74-3660
• BOA C.EV/656-33061
• Fond (fon) 642k, opis (belge listesi) 1, arhivna edinitsa (arşiv birimi) 52, 53, 55, 56, 57.
• Fond(f.) 383, opis (op.) 3, arhivna edinitsa (a. e.) 18.
• Bılgarsko knyajestvo. Statistiçesko byuro (BK.SB). Okonçatelni rezultati ot prebroyavane na naselenieto na 1-iy Yanuariy 1881 godina. Severna Bılgariya. Sofiya: Peçatnitsa B. Zilber, 1890.
• Boşkoviç, Rucer.Dnevnik na edno pıtuvane. Sofiya: İzdatelstvo na OF, 1975. Dırjaven vestnik (Resmi Gazete), 7 Aralık 1934, Sayı 2952.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zilli. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 8. Kitap. Hazırlayanlar: Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı. Yapı Kredi Yayınları (Transkript).
• Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Sekizinci Cilt.Türk Tarih Encümeni Külliyatı, 13, İstanbul: Orhaniye Matbaası, 1928.
• Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 8. Kitap. Haz. S. A. Kahraman, M. Dağlı, R. Dankoff, 2003. Evliya Çelebi. Pıtepis. Prevod ot osmanoturski, sıstavitelstvo i redaktsiya na Straşimir Dimitrov. Sofiya: İzdatelstvo na OF, 1972.
• Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 8. Kitap, 1. Cilt, Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman, 1. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2011.
• Kocour, W. - Mach, O. 45° 43° Šumen (Šumla) (Şumnu Bölgesi Haritası). K.u.k. Militärgeographisches Institut, 1913.
• Regionalen istoriçeski muzey – Şumen. Spomeni na şumentsi za edna otminala epoha. İntervyuta i belejki na Georgi Cumaliev – çast II. Sıstavitel Dimitır Stoykov, Varna: Slavena, 2016.
• Şumen i Şumensko XV-XIX vek (Dokumenti i materiali). Sıst. Doroteya Georgieva i Minko Penkov, Şumen, 1996.
• Tsarstvo Bılgariya – Glavna direktsiya na statistikata (Ts.B. GDS). Spisık na naselenite mesta v Tsarstvo Bılgariya ot Osvobojdenieto (1879) do 1910 godina. Sofiya: Dırjavna peçatnitsa, 1921.
• Tsarstvo Bılgariya – Glavna direktsiya na statistikata (Ts.B. GDS). Spisık na naselenite mesta v Tsarstvo Bılgariya spored prebroyavaneto na 31 dekemvri 1920 g.Sofiya: Dırjavna peçatnitsa, 1924.
• Acar (Sezer), Damla. Bulgaristan’da Deliorman Bölgesi’ndeki Babai ve Bektaşi Tekkeleri. İstanbul Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Aretov, Nikolay. Bılgarskoto vızrajdane i Evropa. Sofiya: İzdatelstvo “Kralitsa Mab”, 1995. Ayverdi, Ekrem Hakkı. Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, IV (4., 5., 6. kitap), 2. Basım, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 2000.
• Bılgarska akademiya na naukite. İstoriya na Bılgariya. Bılgarsko Vızrajdane 1856- 1878, Tom 6. Sofiya, 1987.
• Blıskov, İliya Raşkov. İzbrani proizvedeniya. Tom 1-2. Sıst. İvan Bogdanov. Sofiya: Hemus, 1940. Blıskov, İliya Raşkov. Povestvovaniya za vızrojdenskoto vreme. İzbrani tvorbi. Sofiya: İzdatelstvo na BZNS, 1985.
• Boev, Emil. “Turskata ezikova praktika v Omurtag i rayona”. Grad Omurtag i Omurtagskiyat kray. İstoriya i kultura, Tom 3(2004). Sıst. Miroslav Toşev, Veliko Tırnovo, 326-376.
• Boneva, Vera. Pıtevoditel v problematikata i literaturata po istoriya na Bılgarskoto vızrajdane, Şumen: Helion, 1999.
• Değerli, Ayşe – Küçükdağ, Yusuf. “Vesaik-ı Bektaşiyan’da Yer Almayan Rumeli’deki Bektaşi Yapıları (1400-1826)”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, 13 (2017), 105-135.
• Dimitrov, Straşimir. “Çiflişkoto stopanstvo prez 50–70-te godini na XIX vek”, İstoriçeski pregled, 2 (1955), 3-34.
• Dimitrov, Straşimir. “Evliya Çelebi i negoviyat pıtepis”, Evliya Çelebi. Pıtepis. Prevod ot osmanoturski, sıstavitelstvo i redaktsiya na Straşimir Dimitrov, Sofiya: İzdatelstvo na OF, 1972, 5-20.
• Dimitrov, Straşimir. “Skritoto hristiyanstvo i islyamizatsionnite protsesi v osmanskata dırjava”, İsitoriçeski pregled, 3 (1987), 18-33.
• Dimitrov, Straşimir. “Kım istoriyata na dobrucanskite dvuobredni svetilişta”, Dobruca, 11 (1994), 76-97.
• Dimkov, Nikolay. “Pogled vırhu tvorçestvoto na İliya Blıskov”, Sbornik s dokladi ot nauçna konferentsiya “Dvamata Blıskovtsi” (Raşko i İliya) (Yer belirtilmemiştir), 2013, 96-116.
• Dimkov, Nikolay. Vızrajdane. Literaturni studii i portreti, Gabrovo, 2003.
• Dinekov, Petır. İstoriya na bılgarskata literatura, T. 2, Sofiya: İzdatelstvo na BAN, 1966.
• Geleneğin İcadı. Derleyenler: Eric Hobsbawm ve Terence Ranger, Türkçesi: Mehmet Murat Şahin, 2. Basım, İstanbul: Mesele Kitapçısı, 2013.
• Georgieva, Gergana –Sıbev, Orlin. “Myusyulmanski mistiçni bratstva v Şumen XVII – XIX vek”, İstoriya na myusyulmanskata kultura po bılgarskite zemi. İzsledvaniya. Sıdbata na myusyulmanskite obştnosti na Balkanite – 7. Sıstavitel i otgovoren redaktor Rositsa Gradeva. Sofiya: IMIR, 2001, 300-323.
• Gramatikova, Nevena. “İslyamski neortodoksalni teçeniya v bılgarskite zemi”. İstoriya na myusyulmanskata kultura po bılgarskite zemi. İzsledvaniya. Sıdbata na myusyulmanskite obştnosti na Balkanite – 7. Sıstavitel i otgovoren redaktor Rositsa Gradeva. Sofiya: IMIR, 2001, 192-284.
• Gramatikova, Nevena. Neortodoksalniyat islam v bılgarskite zemi. Minalo i sıvremennost. Sofiya: İK “Gutenberg”, 2011.
• Grozdev, Georgi - Zlatkov, Georgi. Novi pazar. Sofiya: İzdatelstvo na OF, 1983. Hasluck, Frederick William. Bektaşiliğin Coğrafi Dağılımı. Çeviri ve düzenleme: Turgut Koca – A. Nezihi Erginsoy, İstanbul, 1991.
• Igov, Svetlozar. Kratka istoriya na bılgarskata literatura, Sofiya: Prosveta, 1996.
• Jeçev, Tonço. “İliya R. Blıskov – otnovo sred nas”. Blıskov, İliya Raşkov. Povestvovaniya za vızrojdenskoto vreme. İzbrani tvorbi. Sofiya: İzdatelstvo na BZNS,1985, 7-11.
• Karahanova, Emiliya. Ludogorskite aliani. Opit za harakteristikata im kato etnokulturna obştnost, Sofiya, 2000.
• Kolev, Nikolay. “Sıborite”. Ateistiçna tribuna, 6 (1987), 43-52.
• Kiel, Machiel. “The Heart of Bulgaria. Population and settlement history of the districts of Provadia, Novi Pazar and Shoumen from the Late-Middle Ages till the end of Ottoman Period”, Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk-Bulgar İlişkileri Sempozyumu 11-13 Mayıs 2005. Bildiriler Kitabı. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, 2005, 15-38.
• Kiel, Machiel. “Yenipazar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 43/471-473, İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Kiyl, Mahiel. Bılgariya pod osmanska vlast. Sıbrani sıçineniya. Sıstaviteli: Mariya Barımova, Grigor Boykov, Mariya Kiprovska. Sofiya: İzdatelska kışta “Tendril”, 2017.
• Konev, İliya. İliya Blıskov. Jivot i nauçno delo. Sofiya, 1969.
• Kökel, Coşkun. “Bulgaristan’da Yaşayan Alevilik ve Bektaşilik Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 43 (2007), 9-27.
• Lekov, Doço. Bılgarska vızrojdenska literatura. Problemi, janrove, tvortsi. Tom 1. Sofiya: Nauka i izkustvo, 1988.
• Maden, Fahri. Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşiliğin Yasaklı Yılları. Ankara: TTK Yay., 2013.
• Marinov, Dimitır. Religiozni narodni obiçai. İzbrani proizvedeniya v 5 toma. Tom I (2). Sofiya: “İztok-Zapad”, 2003.
• Marinov, Vasil. Pliskovsko (Abobsko) pole. Poseliştno – geografsko izuçavane. Sofiya: Peçatnitsa S. M. Staykov, 1943.
• Mevsim, Hüseyin. “Bulgar Öykücülüğü Tarihine Genel Bir Bakış”. Eşik Cini, 7 (2007), İstanbul: 62–64.
• Mevsim, Hüseyin. “19. Yüzyıl Bulgar Uyanış Çağı ve Bulgar Kitapları Dergisi (1858- 1862)”, Tanzimat ve Edebiyat: Osmanlı İstanbulu’nda Modern Edebi Kültür, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014, 251-266.
• Mevsim, Hüseyin. “Uyanış Çağı Bulgar Edebiyatında Romantik Bir Eser: Georgi Rakovski’nin Orman Yolcusu [“Gorski Pıtnik”] Poeması”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Batı Kültür ve Edebiyatlarında Romantizm. Ankara Üniversitesi Yayınları, No: 442, Ankara, 2014, 171–180.
• Mevsim, Hüseyin. “Bulgar Türkolog Dimitır Gacanov’un Hayatı ve Faaliyetleri”, Gacanov, Dimitır. Birinci Dünya Savaşı’nda Makedonya Müslümanları (1916). Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2020, 10-13.
• Miçev, Nikolay - Koledarov, Petır. Reçnik na seliştata i seliştnite imena v Bılgariya 1878-1987. Sofiya: Nauka i izkustvo, 1989.
• Mikov, Lyubomir. “Kısna kultova arhitektura na heterodoksnite myusyulmani v Bılgariya (Jenski i smesni tyurbeta ot XIX-XX vek)”. İslyam i kultura. İzsledvaniya. Sadbatana myusyulmanskite obştnosti na Balkanite – 4. Sıstaviteli i otgovorni redaktori Galina Lozanova i Lyubomir Mikov. Sofiya: İMİR, 1999, 52-91.
• Mikov, Lyubomir - Aleksiev, Bojidar. “Sveştena topografiya na selo Yablanovo, Kotlensko”, Bılgarski folklor, kn. 2-3 (2003), Sofiya, 70-87.
• Mikov, Lyubomir. İzkustvoto na heterodoksnite myusyulmani v Bılgariya (XVI-XX vek). Bektaşi i kızılbaşi/alevii. Sofiya: Akademiçno izdatelstvo “Marin Drinov”, 2005.
• Mikov, Lyubomir. Barokovi camii v Bılgariya. Sofiya: Myusyulmansko izpovedanie. Glavno myuftiystvo, 2022.
• Miletiç, Lyubomir. “Stari pıtuvaniya po Bılgariya. II. Rudjier İosif Boşkoviç (1762)”, Sbornik za narodni umotvoreniya, nauka i knijnina, VI, Sofiya: Dırjavna peçatnitsa, 1891, 138-167. Miletiç, Lyubomir. Staroto bılgarsko naselenie v Severoiztoçna Bılgariya. İzdava Bılgarskoto knijovno drujestvo v Sofiya ot fonda “Napredık”, Sofiya: Dırjavna peçatnitsa, 1902.
• Minev, İvan. İzbulski istorii. Varna: Slavena, 1997.
• Miziyska, Emiliya. Bit, kultura i dialekt na turskoto naselenie v selo Voyvoda, Novopazarsko. Diplomna rabota. Şumen: Şumenski universitet “Episkop Konstantin Preslavski” Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Mutafova, Krasimira. “Kultıt kım svetsite v narodniya islyam i utrakvistiçnite svetilişta”. Etnologiyata na granitsata na dva veka. İzsledvaniya i materiali, posveteni na 60-godişniya yubiley na dots. d-r Nikolay Kolev. Veliko Tırnovo: Uİ “Sv. Sv. Kiril iMetodiy”, 2000, 249–266.
• Mutafova, Krasimira. “Kultıt kım svetsite v alianskite sela Yablanovo, Malko selo i Mogilets”, Grad Omurtag i Omurtagskiyat kray. İstoriya i kultura. T. 2, Veliko Tırnovo, 2003, 324-355.
• Mutafova, Krasimira. “Utrakvistiçnite svetilişta, posveteni na Sarı Saltık na Balkanite i kodıt na konfesionalnoto sıjitelstvo”. Balkanite – ezik, istoriya, kultura. Materiali ot mejdunarodnata nauçna konferentsiya (2007), Veliko Tırnovo, 2008, 280-290.
• Ocak, Ahmet Yaşar – Faruki, Sureya. “Zaviye”. İslam Ansiklopedisi, 13/468-476, Birinci Basılış, Eskişehir: M.E.B. Devlet Kitapları, 1997.
• Ojegov, Sergey. Slovary russkovo yazyka, Moskva: İzdatelystvo “Russkiy yazyk”, 1977. Özsaray, Mustafa. Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı’da Devlet-Tekke İlişkileri (XIX. Yüzyıl). İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Doktora Tezi, 2018.
• Penev, Boyan. İstoriya na novata bılgarska literatura. T. 4. Sofiya, 1978.
• Popov, Atanas. Praznitsi po mestojiveene, Sofiya, 1983.
• Radev, İvan. İstoriya na bılgarskata literatura prez Vızrajdaneto, Veliko Tırnovo: Abagar, 2012.
• Radev, İvan vd. Entsiklopediya na bılgarskata vızrojdenska literatura. Otgovoren redaktor: İvan Radev. Veliko Tırnovo: İzdatelstvo Abagar, 1996.
• Radionova, Diana. “Teketo Ak Yazılı baba pri selo Obroçişte, Balçişko”, Dobruca 11 (1994), 61-75.
• Saygı, Hakkı. Türklerin Balkanlara Geçişi ve Alevi – Bektaşi Zümreler, 2. Basım. İstanbul: Cem Vakfı Yayınları No 16, 2013.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmani. Cilt 4. Yayına Hazırlayan: N. Akbayar. Eski Yazıdan Aktaran: S. A. Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları No 30, 1996.
• Şkorpil, Karel. “Geografiçeskiy obzor: Abobskaya ravnina i gorıy eyo okrujayuştiya. Starıya poseleniya na Abobskoy ravninıy”. İRAİK. Tom. X (1905). Sofiya: Dırjavna peçatnitsa, 16-29.
• Şkorpil, Karel. “Postroyki v Abobskom ukreplenii”. İRAİK. Tom. X (1905a). Sofiya: Dırjanva peçatnitsa, 62-152.
• Taşğın, Ahmet. Dobruca Müslümanları Arasında Kızılbaşlar, Babalılar, Bektaşiler İsimli Risale Üzerine, Ruse: Avangard print, 2016.
• Todev, İliya (Ed.) Koy koy e sred bılgarite XV-XIX v.Red. İliya Todev. Sofiya: İzdatelska kışta “Anubis”, 2000.
• Todorova, Mariya. “Rucer Yosip Boşkoviç i negoviyat dnevinik”. Boşkoviç, Rucer. Dnevnik na edno pıtuvane, Sofiya: İzdatelstvo na OF, 1975, 5-11.
• Tsanev, Georgi (Ed.). Reçnik na bılgarskata literatura. Tom 1. Glaven redaktor: Georgi Tsanev, Sofiya: İzdatelstvo na BAN, 1975.
• Venedikova, Katerina. “Nyakolko nadpisa ot selo Sini Vir”, Bılgariya v svetovnoto kulturno nasledstvo. Materiali ot tretata natsionalna konferentsiya po istoriya, arheologiya I kulturen turizım Pıtuvane kım Bılgariya – Şumen, 17-19.05.2012 g. Şumen: Uİ “Episkop Konstantin Preslavski”, 2014, 825-846.
• Yankova, Veneta. Toposi, pamet, identiçnosti (Kım folklora na myusyulmanite i hristiyanite v Şumensko). Veliko Tırnovo: Faber, 2007.
• Yankova, Veneta. “Utrakvistiçnite svetilişta kato obşti mesta na pametta”, Religii: Kulturi i politiki, Sıst. i red. Tsv. Georgieva. Sofiya: An-Di, 2015, 61-73.
• Yordanova, Milena (2014). “Dimitır Gacanov-pırviyat dılgogodişen lektor po turski ezik v Sofiyskiya universitet “Sv. Kliment Ohridski””, Çujdoezikovo obuçenie, 41, No. 5 (2014), 566-573.