ALEVİLİĞİN MEDYAYA YANSIMASI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Sayı: 112, 279 - 294, 15.12.2024

İpek Semah Elçi

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1567761

Öz

Türkiye’de medya ve Alevilik ilişkisi, Aleviliğin tarihsel olarak nasıl algılandığı ve
topluma nasıl yansıtıldığıyla yakından ilişkilidir. Aynı zamanda medyanın Aleviliği nasıl
ele aldığı konusu, hem Türkiye’nin sosyo-politik yapısı hem de medyanın tarihsel rolü ile
doğrudan bağlantılıdır. Türkiye’de Alevilik, siyasi ve toplumsal boyutta gerçek yapısının
dışında bir inanç topluluğu olarak algılanmıştır. Bu durum medyanın da Aleviliği nasıl ele
aldığına yansımıştır. Osmanlı döneminde Alevilik gerçek anlamıyla algılanmamış ve devlet
ile tezatlık oluşturan bir yapı olarak görülmüştür. Bu durum Cumhuriyet dönemine kadar
uzanan bir süreci kapsar. 1950’lerden itibaren medyada Alevilik konusuna daha fazla yer
verilse de çoğu zaman Alevilik belli bir siyasi çerçeve içerisinde değerlendirilmiştir. Özellikle
20. yüzyılın ilk yarısında medyanın, Alevileri ya görünmez kıldığı ya da yanlış ve eksik
bilgilerle temsil ettiği gözlemlenmiştir. 1980 itibariyle medya hareketlerinde Alevilik kendini
ifade etmeye başlamıştır. 1980 darbesi sonrası dönemde medya, Alevileri çoğunlukla “öteki”
olarak konumlandırmış ve Alevilere yönelik önyargıları pekiştirmiştir. Alevilikle ilgili medya
hareketlerinde genellikle Aleviliğin dinî boyutu yerine siyasi bir hareket olarak algılanması
sağlanmıştır. Alevi kimliği, genellikle sol eğilimli politik hareketlerle özdeşleştirilmiş ve bu
da medyada Alevilere yönelik daha çok siyasi bir bakış açısının yer almasına neden olmuştur.
Bu çalışmada Alevilik ve medya ilişkisi; Aleviliğin televizyon, gazete, sosyal medya, belgesel,
film gibi medyada temsili üzerinde genel bir çerçeve oluşturularak medyanın Alevi toplumuna
etkisi ve gelecek perspektifleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Medya, Alevilik-Medya İlişkisi

A GLANCE ON THE REFLECTION OF ALEVISM ON THE MEDIA

Öz

The relationship between media and Alevism in Turkey is closely related to how Alevism
has been perceived historically and how it is reflected to society. At the same time, how Alevism
is treated by the media is directly related to both the socio-political structure of Turkey and the
historical role of the media. In Turkey, Alevism has been perceived as a community of faith
besides its true nature in political and social dimensions. This situation is also reflected in
how Alevism is treated by the media. During the Ottoman period, Alevism was not perceived
in its true sense and was seen as an organism that was in opposition to the state. This attitude
also covers a period extending to the Republic era. Although Alevism has been given more
media coverage since the 1950s, Alevism has often been evaluated within a certain political
framework. It has been observed that the media, especially in the first half of the 20th century,
either rendered Alevis invisible or represented them with incorrect and incomplete information As of 1980, Alevis have begun to express themselves and their faith in media movements. In
the period following the 1980 coup, the media has generally positioned Alevis as the “other”
and reinforced prejudices against Alevis. In media movements regarding Alevism, Alevism has
generally been portrayed as a political movement rather than for its religious dimension. The
Alevi identity has generally been identified with left-leaning political movements, which has
led to a more political perspective towards Alevis in the media. In this study, the relationship
between Alevism and the media, the media’s impact on the Alevi community, and future
perspectives have been examined through building a general framework on the representation
of Alevism in media such as television, newspapers, social media, documentaries, and movies

Anahtar Kelimeler

ALEVISM, Media, Alevism-Media Relationship

Kaynakça

• Adorján, Imre. ‘Mum Söndürme’ İftirasının Kökeni Ve Tarihsel Süreçte Gelişimiyle İlgili Bir Değerlendirme’, İçinde İ. Engin-H. Engin, (Der.), Alevilik. İstanbul: Kitap, 2004. ss. 123- 136.
• Akyıldız, Kaya. “‘Why So Sunni?’: Günümüz Türkiye’sinin Mütehakkim Ve Muzaffer Sünniliği Hakkında Bir Taslak (I)’, Birikim, 369-370 (2020): 14-21.
• Alev. Ertan, M. Aleviliğin Politikleşme Süreci. İstanbul: İletişim, 2017.
• Aslan, Seçil. The Ambivalence of Alevi Politic(s): A Comparative Analysis of Cem Vakfı and Pir Sultan Abdal Kültür Derneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Atabek, Ümit. Yeni Medya ve Yeni İletişim Düzeni. Mülkiye Dergisi, 37(3), (2013): 175-182
• Buz, Engin. Alevi Yazınında Osmanlı İmgesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Çağlar, Bayram. Topluluk Televizyonlarının Anaakıma Karşı Alternatif Yayın Oluşturma Potansiyeli: Alevi Televizyonları Örneği. Doktora Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Çaha, Ömer. “The Role of the Media in the Revival of Alevi Identity in Turkey”. Social Identities 10/3 (2004), 325-338. https://doi. org/10.1080/1350463042000230827 Çakmak, Yalçın. “Nur Baba’dan Bektaşi Kız’a Edebiyatta Bektaşî ve Kızılbaş/Alevîlere Yönelik Olumsuz Algı (1913-1945)”, Folklor Edebiyat, 27(1), 2021. ss. 245-263.
• Çetin, Emre – Berfin Kumru. “Communicative Ethnocide and Alevi Television in the Turkish Context”. Media, Culture & Society 40/7 (2018), 1008-1023. https:// doi. org/10.1177/0163443718754651
• Cetin, Emre – Berfin Kumru. “Transnational Resistance to Communicative Ethnocide: Alevi Television during the State of Emergency in Turkey (2016–18)”. The Sage Handbook of Media and Migration. ed. Kevin Smets vd. Sage. 2019.
• Çetin, Emre – Berfin Kumru. “Mediatised Culturalisation Through Television: Second- Generation Alevi Kurds in London”. Television in Turkey. ed. Y. Kaptan vd. Palgrave Macmillan, Cham. 2020. https://doi.org/10.1007/978-3- 030-46051-8_11.
• Çetin, Emre – Berfin Kumru. “Television and the Making of a Transnational Alevi Identity”. National Identities 20/1 (2017), 91–103. https://doi.org/10.1080/1 4608944.2016.1247260 Çetin, Emre – Berfin Kumru. Media, Religion, Citizenship: Transnational Alevi Media and Its Audience. Oxford University Press, 2023.
• Çetin, Emre–Berfin Kumru. “Televizyon Kurmacasında Alevilik: Zülfikar’lar Zülfü Yâre Dokunurken”. Sosyal Bilimler Perspektifinden Aleviler ve Alevilik 1. ed. Şükrü Aslan vd, 342-365. Ütopya Yayınevi, 2023.
• Demirel, Ayşe. Yazılı ve Görsel Medya ile İnternette Alevilik Meselesinin Din Eğitimi Açısından İncelenmesi (2000 Sonrası). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Medet, Dilek. Sinemada Alevilik, https://bianet.org/yazi/sinemada-alevilik-293599#google_ vignette)(Erişim:28 Ekim 2024.
• Elmacıoğlu, Gülistan. Alevi Medyası Üzerine Betimleyici Bir Analiz. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• Engin, İsmail. “1990-1998 Yılları Arasında Türkiye Üniversitelerinde Aleviliği-Bektaşiliği Konu Edinen Akademik Çalışmalar: Bir Bibliyografya Denemesi”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 14 (Yaz 2000), 51-58.
• Erman, Tahire-Göker, Emrah. “Alevi Politicsin Contemporary Turkey”. Middle Eastern Studies 36/1 (2000), 99-118. https://doi.org/10.1080/00263200008701334 Erseven, İlhan Cem. Çağdaş Türk Romanı ve Öyküsünde Aleviler. İstanbul: Alev Yayınevi. 2005.
• Esen, Nüket. The Power of the Dedes in Alevi Society in South Western Anatolia. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1983.
• Karakaya-Stump, A. “Alevifobi ve Yüzleş(eme)mek”, http://alevienstitusu.- blog-spot. com/2013/01/alevifobi-ve-yuzlesememek.html (erişim: 08.11.2022). 2013.
• Katıtaş, Sevda, vd. “Medya Etiği Ve Medya Okuryazarlığı Eğitimi Üzerine Bir İnceleme” Alanyazın Eğitim Bilimleri Eleştirel İnceleme Dergisi, 153 (2022).
• Kenix, L.J. Alternative and Mainstream Media: The Converging Spectrum. Londra: Bloomsbury. 2011.
• Koluaçık, İhsan. (2021) 2000 Sonrası Türk Sineması’nda Aleviliğin Görünürlüğüne Dair Temsiller. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi. Koluaçık, İhsan. “Yeşilçam Sinemasinda Aleviliğin Ve Alevilerin Örtük Temsilleri”. Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Köln, Almanya. 2023.
• Kosnick, K. ‘“To Whom Honor Is Due”: Mediated Crime-Scenes and Minority Stigmatization in a Border-Crossing Context’, New Perspectives on Turkey, 45, ss. 101-121. 2011.
• Kumru, Berfin Emre. “Transnational Resistance To Communicative Ethnocide: Alevi Television During The State Of Emergency İn Turkey’, İçinde K. Smets, K. Leurs, M. Georgiou Vd. (Der.), The Sage Handbook Of Media And Migration”. Londra: Sage, 2020. ss. 563-73.
• Kumru, Berfin Emre. Media, Religion, Citizenship: Transnational Alevi Media and Its Audience. Oxford: Oxford University. 2023.
• Kutlu, Tezcan Özkan; Bekiroğlu, Onur. “Türkiye Yazılı Basınında Alevilerin Temsili: 7. Alevi Çalıştayı Haberlerinin Söylemi”, e-Journal of New World Sciences Academy, Cilt:6, Sayı: 4, ss: 916-942. 2011
• Parlak, İsmet; Tunçer, Çağla Pınar. “Söylemsel Hapishane’de Damgalı Bir Kimlik: Yazılı Basında Aleviler’”, Ötekinin Var Olma Sancısı, (2015), 367-437
• Poyraz, Bedriye. Direnişle Piyasa Arasında: Alevilik ve Alevi Müziği. Ankara: Ütopya. 2007.
• Şanlı, Karaaslan Halise. “Alevi Medyasi Üzerine Akademik Araştırmalar: Bir Sistematik Alanyazın Taraması” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Kış- Aralık 2023, Sayı 108, 203-222.
• Yalçınkaya, Ayhan. Alevilikte Toplumsal Kurumlar ve İktidar. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı. 1996.