SÜLEYMAN ÇELEBİ’S MEVLİD AS MÎRÎ MALI OR BEYTÜLMÂL

Yıl 2024, Sayı: 112, 323 - 338, 15.12.2024

İbrahim Sona

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1572227

Öz

Mîrî malı, which is nearly synonymous with beytülmâl, is the name given to the state treasury and all the monetary, movable and immovable assets belonging to the state. In literature, the term is used for works belonging to the nation, or the nation’s literary property. Yunus Emre’s poems, Yazıcıoglu’s Muhammediye and Fuzûlî’s ghazals can be considered as mîrî malı. The first of these works is Süleyman Çelebi’s Mevlid, which has preserved its importance since the 15th century, when it was first introduced. Known as Mevlid in the literary world and referred to as Mevlüt in oral and folkloric culture, Vesîletü’n-Necât holds an important place in the Turkish Islamic world. Written in Bursa during the Fetret Era, the work played an important role in ensuring social unity. With his religious and spiritual sensibilities, Süleyman Çelebi succeeded in bringing forth a unique work in Turkish literature by sincerely describing the Prophet Muhammed. An example of sehl-i mümteni, the Mevlid is known as an independent work in Turkish literature which began to take precedence over the genre of verse. The work has been copied and imitated by many poets writing in this genre. In this study, Süleyman Çelebi’s Mevlid is discussed within the framework of written and oral culture. The work is evaluated as beytülmâl. In this context, it is emphasized that Vesîletü’n-Necât should be considered as mîrî malı.

Anahtar Kelimeler

Mevlid, Süleyman Çelebi, Vesîletü’n-Necât, State Treasury, Beytülmâl.

MÎRÎ MALI VEYA BEYTÜLMÂL OLARAK SÜLEYMAN ÇELEBİ’NİN MEVLİD’İ

Öz

Beytülmâlle yakın anlamlı olan mîrî malı, devlet hazinesine, devlete ait ayni nakdî, taşınır taşınmaz tüm mallara verilen addır. Edebiyatta ise millete mal olmuş, millete ait eserler için kullanılabilir. Yunus Emre’nin şiirleri, Yazıcıoğlu’nun Muhammediye’si, Fuzûlî’nin gazelleri mîrî malı kabul edilebilecek eserlerdir. Bu eserlerin ilk sırasında ortaya konulduğu 15. yüzyıldan günümüze varlığını koruyan Süleyman Çelebi’nin Mevlid’i yer alır. Yazılı kültürde Mevlid, sözlü kültürde Mevlüt şeklinde yaşayan Vesîletü’n-Necât, Türk-İslam dünyasında önemli bir yerdedir. Fetret Devri Bursa’sında kaleme alınan eser, toplumsal birliğin sağlanmasında önemli bir rol üstlenmiştir. İlmî ve irfani yönü olan Süleyman Çelebi, Hz. Muhammed’i içtenlikle anlatarak Türk edebiyatına eşsiz bir eser kazandırmıştır. Sehl-i mümteni örneği olan Mevlid, Türk edebiyatında nazım türünü unutturmuştur. Eser, bu türde yazan birçok şair tarafından taklit ve tanzir edilmiştir. Bu çalışmada Süleyman Çelebi’nin Mevlid’i yazılı ve sözlü kültür çerçevesinde ele alınmıştır. Mevlid, millete mal olmuş eserler içerisinde değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Vesîletü’n-Necât’ın mîrî malı olarak da ele alınabileceği üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Beytülmal, Mevlid, Mîrî Malı, Süleyman Çelebi, Vesîletü’n-Necât

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1. İstanbul: İnkılap, 1988.
• Aydemir, Yaşar. Abdülkadir Hayber, Makedonya Kütüphaneleri Türkçe Yazma Eserler Kataloğu. Ankara: Tika Yayınları, 2007.
• Bahaeddin, M. Yeni Türkçe Lugat. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Benlioğlu, Selman. “Mevlid Nasıl Okunurdu? Yazma Nüshalarda Makam Kayıtları Üzerine Bir Değerlendirme” Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/1 (2022), 191-211.
• Beyzadeoğlu, Süreyya A. Lutfiyye Metin Tespiti Sünbülzâde Vehbî, Ankara: MEB Yayınları, 2.Basım, 2016.
• Canım, Rıdvan. Divan Edebiyatında Türler, Ankara: Grafiker Yayınları, 5. Basım, 2016.
• Canım, Rıdvan. Latîfî Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratu’n-Nuzemâ (İnceleme-Metin). Ankara: AKM Yayınları, 2000.
• Cevdet, Ahmet. Târîh-i Cevdet, 1.C. haz. Mehmet İpşirli. Ankara: TTK Yay. 2. Basım, 2022.
• Coşkun, Vildan S. “Edebî Türler”. Klasik Türk Edebiyatı Temel Bilgiler, 173-246. İstanbul: Kesit Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Çavuşoğlu, Mehmed. Yahyâ Bey, Dîvan, Tenkitli Basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1977.
• Çelebioğlu, Amil. “Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, 349-365. İstanbul: MEB Yayınları, 1998.
• Çelebioğlu, Âmil. Muhammediye I, İstanbul: MEB Yayınları, 1996.
• Demirayak, Kenan. “Kasîdetü’l-Bürde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 566-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Direkci, Bekir. Muhammed bin Abdullah en-Nahif, Tûtî-nâme. Konya: Aybil Yayınları, 2013.
• Durmuş, Tûba Işınsu. Tutsan Elini Ben Fakîrin, Osmanlı Edebiyatında Hamilik Geleneği. İstanbul: Doğan Kitap, 2009.
• Edib, Eşref. Mehmed Âkif Hayatı- Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları, C. I, İstanbul: Sebilürreşad Neşriyatı, 1962.
• Erkal, Mehmet. “Beytülmâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/ 90-94. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Eroğlu, Süleyman. “Edebî Bir Türk Olarak Mevlitler – Şekil Özelliklerine Dair Bazı Değerlendirmeler” Uludağ Üniv. Fen Edebiyat Fak. Sosyal Bilimler Dergisi 18/1 (2010): 125-141.
• Eroğlu, Süleyman. Bursalı Lamiî Çelebi Mevlidü’r-Resûl. Bursa: Bursa Kültür A.Ş. Yayınları, 2011.
• Eyüboğlu, E. Kemal. Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık, 1973.
• Gökalp, Haluk. “Edebi Türler”. Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. 291-467. İstanbul: Kesit Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu I, Ankara: TTK Basımevi, 1967.
• Gövsa İbrahim Alâettin vd. Resimli Yeni Lûgat ve Ansiklopedi. 4. C, Tan Matbaası, 1867.
• Güleç, İsmail. Şiir, Şair ve Peygamber’e Dair. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2018.
• Hızlı, Mefail. “Mevlid’e Dair Bazı Belgeler ve Bilgiler”, Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şaheseri Uluslararası Mevlid Sempozyumu 43-50. Ankara: TDV Yay., 2010.
• Hökelekli, Hayati. “Mevlidle İlgili İnanç ve Tutumlar” Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şaheseri Uluslararası Mevlid Sempozyumu 358-398. Ankara: TDV Yay., 2010.
• İnalcık, Halil. Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları. 5. Basım, İstanbul: İSAM Yay. 2016.
• İsen, Mustafa. “Türler”, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, 255-274. Ankara: Grafiker Yayınları, 8. Basım, 2014.
• Kaçalin, Mustafa S. Hüdâyî (Salâ Muslısı) Dîvân. Ankara: TDK Yayınları, 2016.
• Kaplan, Orhan. “Son Dönem Osmanlı Müelliflerinden Roma Sefareti İmamı Hâşim Veli’nin Mevlid Şerhi: ‘Esrâr-ı Mevlidü’n-Nebî” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 9 (2012), 111-138.
• Karaduman, Şefika. “Ziya Paşa’nın Harâbât’ının 1. Cildi, (İnceleme-Metin-Dizin)” Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, 2011.
• Karaman Hayrettin. vd. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: TDV Yayınları, 7. Basım, 2016.
• Karatay, Fehmi Edhem. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. C. 2, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi, 1961.
• Kemikli, Bilal. “Bir Kurucu Metin: Vesîletü’n-Necât’ın Etkileri Üzerine Bazı Mülahazalar” Vefatının 600. Yılında Süleyman Çelebi ve Mevlid Kültürü 49-60. Ankara: Tüba Yayınları, 2023.
• Keskin, Neslihan Koç. “Eski Türk Edebiyatında Edebî Türler”. Eski Türk Edebiyatına Giriş, 259-462. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
• Kılıç, Filiz. Âşık Çelebi Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları, 2017. erişim tarihi: 19.09.2024https://ekitap.ktb.gov.tr /Eklenti/55975.asik-celebi-divanipdf.pdf?0.
• Kılıç, Filiz. Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ İnceleme- Metin. C.1, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2010.
• Koç, Hamza. “Eski Türk Edebiyatında Edebî Türler”. Eski Türk Edebiyatı Teorik Bilgiler. 81- 185. Çorum: Kut Yayınları, 2. Basım, 2022.
• Köksal, M. Fatih ve Mücahit Kaçar ve Mevlüt İlhan. Prof. Dr Mehmet Fatih Köksal Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Kesit Yayınları, 2018.
• Köksal, M. Fatih. “Mevlid Edebiyatımızın ‘en’leri ‘ilk’leri ve ‘tek’leri” Yâ Kebîkeç Mecmualar Arasında 147-156. İstanbul: Kesit Yayınları, 2016.
• Köksal, M. Fatih. Mevlid-nâme. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Köksal, M. Fatih. Sana Benzer Bir Güzel Olmaz, Divan Şiirinde Nazire. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
• Köksal, M. Fatih. Süleyman Çelebi ve Vesîletü’n-Necât (İnceleme-Tenkitli Metin-Dil İçi Çeviri- Açıklamalı Dizin). Ankara: TDK Yayınları, 2022.
• Köksal, M. Fatih. Süleyman Çelebi, Mevlid-i Şerîf Hattatlar Şeyhi Hamdullah Hattıyla. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2023.
• Kurnaz, Cemal. “Çizgi Dışı Güzeller”, Türküden Gazele, Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine, 457-470. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Kut Günay vd. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yazma Eserler Kataloğu, 1. C. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2014.
• Kütük, Rıfat. “Fetih Öncesinde Yazılmış Bir Mevlid: Ayasofya Müezzini Kemâl’in Mevlidü’n- Nebî’si”, Cumhuriyet Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, 40/1 (2016), 27-95.
• Kütük, Rıfat. Türk Edebiyatında Mevlid ve Muslihî’nin Gül-Efşân İsimli Mevlidi. Erzurum: Ertual Akademi Yay. 2018.
• Levend Agâh Sırrı, “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, C. II, 395-446. (haz. Hakan Yaşar vd.). Ankara: TTK Yay. 2016.
• Levend, Agâh Sırrı. Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi, 4. Basım, 1984.
• Mardin, Ebul’ulâ. “Beytülmâl”. MEB İslam Ansiklopedisi, C. 2, 591-593. İstanbul: MEB Yayınları, 1979.
• Mazıoğlu, Hasibe. “Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şairler” Eski Türk Edebiyatı Makaleleri 333-374. Ankara: TDK Yayınları, 2009.
• Mazıoğlu, Hasibe. Fuzûlî Hâfız, İki Şair Arasında Bir Karşılaştırma. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1956.
• Mengi, Mine. “Sehl-i Mümteni’, Divan Şiiri Yazıları, 62-71. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• Musalı, Vüsale. “Bağımsızlık Dönemi Azerbaycan Edebiyatında Klasik Geleneğin Devamı”, DTCF Dergisi, 63-1 (2023), 771-826.
• Okay, Orhan ve Hüseyin Ayan, Şeyh Galip Hüsn ü Aşk, İstanbul: Dergâh Yayınları, 7. Basım, 2012.
• Okiç M. Tayyip. “Çeşitli Dillere Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinin Tercümeleri” Atatürk Üniv. İslami İlimler Dergisi 1/1 (1976), 17-78.
• Özcan, Nuri “Klasik Mevlid Okuyuşları ve Tevşih İlahileri” Süleyman Çelebi ve Mevlid Yazılışı, Yayılışı, Etkileri, 487-498. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları 2. Basım, 2008.
• Özege, M. Seyfettin. Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu, C. 3. İstanbul: 1975. Özel, Ahmet. “Mevlid: Tarihi ve Dinî Hükmü” Divan 1 (2002), 235-246.
• Özyıldırım, Ali Emre. Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi Yazmaları Kataloğu 1, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 C., İstanbul: MEB Yay., 1983.
• Parlatır, İsmail ve György Hazai, Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesi’ndeki Türkçe El Yazmaları Kataloğu. Ankara: TÜBA Yayınları, 2007.
• Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2007.
• Selçuk, Bahir. “Edebî Türler ve Tarzlar”. Osmanlı Edebî Metinlerini Anlama Kılavuzu, 67-158. İstanbul: Kesit Yayınları, 2015.
• Sona, İbrahim. “Türk Edebiyatında Tûtînâme Hikâyeleri (İnceleme-Tenkitli Metin)” Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2012.Sona, İbrahim. “Yazılı Kaynaklarda Kültürel Hafıza Cönkler”, Milli Folklor, 111 (2016), 64-75.
• Şeker, Mehmet. “Osmanlılar’da Mevlid Törenleri” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, 489-480. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Tâhir-ül Mevlevî. Edebiyat Lügati. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1973. Tatçı, Mustafa. Yûnus Emre Dîvânı I. İstanbul: MEB Yay. 1997. https://www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/mevlidin-en-eski-nushasi-abdde-tespit-edildidetaylar- trt-haberde-700220.html [erişim tarihi:22.10.2024]. Türkmen, Nihal Çağman. Kurtuluşa Dâvet Süleyman Çelebi, İstanbul: Hiperyayın, 2. Basım, 2024. Vassâf, Hüseyin. Mevlid Şerhi Gülzâr-ı Aşk, haz. Mustafa Tatcı, Musa Yıldız, Kaplan Üstüner, İstanbul: H Yayınları, 3. Basım, 2022. Yeniterzi, Emine. “Süleyman Çelebi Mevlid’inde Na’t Muhtevası”. Süleyman Çelebi ve Mevlid, Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri (Editörler: Mustafa Kara, Bilal Kemikli), 143-155. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2. Basım, 2008. Yılmaz, Ozan. “Türk Edebiyatında Mevlid Şerhleri” Süleyman Çelebi ve Mevlid Geleneğimiz 142-154. İstanbul: KTB Yayınları, 2022. Ziya Paşa, Harâbât. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1291