UZBEKISTAN’S VISIONARY LEADER SHAVKAT MIRZIOYEV’S LANGUAGE POLICY

Yıl 2025, Sayı: 114, 253 - 272, 22.06.2025

Emrah Yılmaz , Zokir Baynazarov

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1632545

Öz

Under the leadership of Uzbekistan President Shavkat Mirziyoyev, who took office in 2016, significant development initiatives have been realized in many areas, from agriculture to economy, tourism to transportation infrastructure, education to health services, arts to sports, and foreign policy to language policy. The strong will that governs the government; by following an open-door policy, exhibiting a constructive attitude towards border disputes with neighboring countries, and by taking the initiative to ensure the stability of the region and joining the Organization of Turkic States, is important in terms of showing that, unlike the previous period, it continues to have an effective and visionary management approach in foreign policy. This understanding has also been the most fundamental factor determining the country's language strategy, taking into account the emotional bond established with Turkish in a wide geography. Indeed, thanks to the principled stance that Mirziyoyev put forward with the concept of “language vision for the year 2030” that he announced in 2019; draft laws were prepared for the protection of the language, decisions were made, language committees were formed, academics were assigned, and a series of measures were taken in the public sector. Therefore, in order to strengthen the influence of the mother tongue, the use of Uzbek in education, public administration, media and legal fields has been encouraged.
Uzbek was suppressed during the Soviet Union period, and Russian was at the forefront. In this process, the language was seen only as a cultural element, and it was emphasized that Russian was the metalanguage in official and scientific fields. In this study; The language policy of the Soviet Union in Turkestan, which was also seen as "an effort to initiate social change" based on the “Nationality Principle”, the approaches of the Uzbek authorities to protect the language within the scope of the status and corpus planning of Uzbek, the institutional steps taken to revitalize the language, the process of building a new identity based on the nation model, alphabet reforms, action strategies, and the positive impact of the 2030-2040 vision documents were mentioned.

Anahtar Kelimeler

Language policy , status , corpus , alphabet reform , language vision for 2030.

ÖZBEKİSTAN’IN VİZYONER LİDERİ ŞEVKET MİRZİYOYEV’İN DİL POLİTİKASI

Öz

2016 yılında göreve gelen Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in liderliğinde tarımdan ekonomiye, turizmden ulaşım altyapısına, eğitimden sağlık hizmetlerine, sanattan spora ve dış politikadan dil politikasına kadar pek çok alanda önemli kalkınma hamleleri gerçekleşmiştir. Hükümeti yöneten güçlü iradenin; açık kapılar siyaseti izleyerek komşu ülkelerle sınır anlaşmazlıkları konusunda yapıcı tutum sergilemesi ve bölgenin istikrarı noktasında inisiyatif alarak Türk Devletleri Teşkilatı’na katılması önceki dönemin aksine dış politikada etkin, vizyoner bir yönetim anlayışını sürdürdüğünü göstermesi bakımından mühimdir. Bu anlayış, geniş bir coğrafyada Türkçe ile kurulan gönül bağını dikkate alarak ülkenin dil stratejisini de belirleyen en temel faktör olmuştur. Nitekim Mirziyoyev’in 2019’da ilan ettiği “2030 yılı dil vizyonu” konsepti ile ortaya koyduğu ilkeli tutum sayesinde; dilin korunmasına yönelik yasa tasarıları hazırlanmış, kararlar çıkartılmış, dil komiteleri oluşturulmuş, akademisyenler görevlendirilmiş, kamuda bir dizi önlemler alınmıştır. Dolayısıyla ana dilin etki gücünü pekiştirmek amacına yönelik eğitim, kamu yönetimi, medya ve hukuki alanlarda Özbekçenin kullanımı teşvik edilmiştir.
Özbekçe, Sovyetler Birliği döneminde baskı altında tutulmuş, Rusça ön planda olmuştur. Söz konusu süreçte dil, sadece kültürel bir unsur olarak görülmüş, resmi ve bilimsel alanlarda Rusçanın üst dil olduğu vurgulanmıştır. Bu çalışmada; Sovyetler Birliği’nin Türkistan’da “Milliyetler Prensibi” temelinde “sosyal değişimi başlatan bir çaba” olarak da görülen dil politikasına, Özbekçenin statü ve korpus planlamaları kapsamında Özbek makamlarının lisanı korumaya yönelik yaklaşımlarına, dili canlandırma yolunda atılan kurumsal adımlara, ulus modeline dayanan yeni bir kimlik inşa etme sürecine, alfabe reformlarına, eylemler stratejisine, 2030-2040 vizyon belgelerinin olumlu etkisine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dil politikası , statü , korpus , alfabe reformu , 2030 yılı dil vizyonu.

Etik Beyan

Etik kurallara riayet ettiğimi beyan ederim.

Kaynakça

• Abdumajidov, L. O‘zbekiston Respublikasining Davlat Tili Haqidagi Qonuniga Sharhlar. Toshkent: Adolat, 1999.
• Açık, Fatma. “Dil Politikaları ve Arnavutluk’ta Türkçe: Osmanlı İmparatorluğu Döneminde”, U.D.E.K Uluslararası Dil ve Edebiyat Çalışmaları Konferansı “Balkanlarda Türkçe” Hëna e Plotë “Beder” Üniversitesi Bildiri Kitabı 2. Cilt, Tiran: Arnavutluk, 2013.
• Aliyeva, Gönül. “SSCB Döneminde Azerbaycan’da Dil Plânlaması”, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2005.
• Arslan, Betül. “Sovyet Rusya Hâkimiyetinde Yaşayan Türklerin Ortak ‘Birleştirilmiş Türk Alfabesi’nden ‘Rus Kiril’ Alfabesine Geçirilmesi”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 40, 2009, 357-374.
• Baldauf, Jr, R. B. “Rearticulating the Case for Micro Language Planning in a Language Ecology Context”, Current Issues in Language Planning. 2006, 7 (2), 147-170.
• Bamgbose, Ayo. “Language Planning and Language Policies: Issues and Prospects”, Linguistics Today: Facing a Greater Challenge. Ed., Piet van Sterkenburg, Amsterdam: John Benjamin, 2004, pp. 61-88.
• Bosnalı, Sonel. “Dil Planlaması ve Standartlaşma Kapsamında Yeni Lisan Hareketine Toplumdilbilimsel Bir Yaklaşım,” 100. Yılında Yeni Lisan Hareketi ve Milli Edebiyat Sempozyumu Bildirileri. (Haz.: Argunşah, Hülya, Karaburgu, O.), İstanbul: Türk Edebiyatı. Vakfı Yay., 2011, 26-41.Louis-Jean. La Sociolinguistuqe. France: Presses Universitaires de France (PUF), 1993.
• Christian, Donna. “Language Planning: the view from linguistics”, in Frederick J. Newmeyer, Language: the socio-cultural context, Cambridge University Press, 1988, pp 193-211.
• Cobarrubias, Juan. “Ethical İssues in Status Planning”, Juan. Cobarrubias; Joshua A. Fishman (Eds.), Progress in Language Planning: International Perspective. New York: Mouton Publishers, 1983, 41-85.
• Cooper, Robert. Language Planning and Social Change. New York: Cambridge University Press, 1989. Cooper, Robert. Status Planning, Language Planning and Social Change. New York: Cambridge University Press, 1990.
• Coulmas, Florian. Sociolinguistics. The Study of Speakers’ Choice. Cambridge University Press, 2005.
• Crystal, David. Cambridge Encyclopaedia of Language. Cambridge: Cambridge University Press, 1987.
• Çalışkan, Burak. “Özbekistan’da Resmî Dil Tartışmaları ve Rusya Faktörü”. İNSAMER, 2020.
• Eltazarov, Juliboy. O’zbekistanda 20-Asrda Amalga Oshirilgan Yazuv va Imlo Islohotlari Tarixindan (Sotsionlingvistik Tahlil). Samarqand: Samdu Nashri, 2017.
• Ercilasun, Ahmet Bican. Türk Dünyası Üzerine İncelemeler. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• Erşahin, Seyfettin. Türkistan’da İslam ve Müslümanlar. Ankara: İlahiyat Vakfı Yayınları, 1999.
• Ferguson, Charles. “Language Development”. In Joshua Fishman, Charles Ferguson, and Jyotirindra Das Gupta (Eds.), Language Problems of Developing Nations. New York: John Wiley and Sons, 1968, pp. 27-36.
• Ferguson, Gibson. Language Planning and Education. Edinburgh: Edinburgh University Pres, 2006.
• Fierman, William. Language Planning and National Development: The Uzbek Experience. The Hague: Mouton Press, 1991.
• Fishman, Joshua A. Language Loyalty in the United States: The Maintenance and Perpduation of Non-English Mother Tongues by American Ethnic and Religious Groups. Ed., (and others with the writers). The Hague: Mouton Press, 1978.
• Garmadi Juliette. La Sociolinguistuqe. France: Presses Universitaires de France, 1981.
• Giles, Howard, Patricia, Johnson. Ethnolinguistic İdentity Theory: A Social Psychological Approach to Language Maintenance. Amsterdam: Elsevier, 1987.
• Giles, Howard, Richard, Y. Bourhis, D.M. Taylor. “Towards a Theory of Language in Ethnic Group Relations”. In Howard Giles (ed.) Language, Ethnicity and Intergroup Relations. New York: Academic Press, 1977.
• Gökdayı, Hürriyet. “Yeni Lisan Hareketi ve Dil Planlaması”, Kesit Akademi Dergisi, 3 (11), 2017, 48-73.
• Haugen, Einar. “Instrumentalism in Language Planning”. İn Joan Rubin and Björn H. Jernudd (eds.), Can be Language Be Planning? Sociolinguistic Theory and Practice for Developing Nations. Honolulu: The University Press of Hawaii, 1971, 281-289.
• Heath, S.B. and Mandabach, F. “Language Status Decisions and The Law in The United States”. In J. Cobarrubias and J.A. Fishman (eds.) Progress in Language Planning: International Perspectives. Berlin: Mouton de Gruyter, 1983, 87–105.
• Hill, Lioyd. “Language and Status: On The Limits of Language Planning”, Stellenbosch Papers in Linguistics, Vol. 39, 2010, 41-58.
• İmer, Kâmile. Türkiye’de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi. Ankara: KB Yayınları, 1998. İmer, Kâmile; Kocaman, Ahmet; Özsoy, Sumru. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Kaplan, Robert; Richard, Baldauf Jr. Language Planning from Practice to Theory. Clevedon: Multilingual Matters ltd., 1997. Kloss, Heinz “Notes Concerning a Language–Nation Typology”. In Language Problems of Developing Nations. (Edited by Joshua A. Fishman, Charles A Ferguson, and Jyotirinda Das Gupta), New York: Wiley, 1968, 69–85.
• Kloss, Heinz. “Language Rights of Immigrant Groups”. International Migration Review, 5, 1971, pp. 250–268.
• Korkmaz, Zeynep. “Cumhuriyet Devrinde Yazı ve Dil İnkılabı”, Millî Kültür, 3 (6), 1981, 2-3. Laruelle, Marlene. “The Nation Narrated: Uzbekistan’s Political and Cultural Nationalism.”, Constructing the Uzbek State Narratives of Post-Soviet Years. Editorial: Marlene Laruelle. London: Lexington Books, 2017, 261-288.
• Meyeroff, Miriam. Introducing Sociolinguistics. New York: Routledge, 2006. Mirziyoyev, Shavkat. “Ilm-fanni 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash toʻgʻrisida”, 29-oktyabr 2019.
• Mirziyoyev, Shavkat. “O‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilganining o‘ttiz yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqi”, 10-oktyabr 2019.
• Mirziyoyev, Shavkat. “O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF-5847-son Farmoni, 8-oktyabr 2019.
• Nekvapil, Jiri. “From Language Planning to Language Management: J. V. Neustupný’s Heritage” Sociolinguistica. 20, 2006, 92-104.
• Purtaş, Fırat. “Yeni Özbekistan ve Türk Dünyası.” Kriter, Kasım 2021, vol. 6, no. 62, https:// kriterdergi.com/dosya-turk-dunyasi/yeniozbekistan-ve-turk-dunyasi. Purtaş, Fırat. ed. Şevket Mirziyoyev Yeni Özbekistan Geleceği Büyük Devlet. KB Yayınları, No: 624, 2020.
• Rakhimov, Mirzokhid. “Post-Soviet Transformations and the Contemporary History of Uzbekistan”, Uzbekistan: Political Order, Societal Changes, And Cultural Transformations. Ed. Marlene Laruelle. Washington: Central Asia Program Institute for European, 2017, pp. 10-14.
• Richard P, Appelbaum. Toplumsal Değişim Kuramları (Theories of Social Change). Çeviren: Türker Alkan, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 1988.
• Rubin, Joan. Evaluation of Language Planing. Honolulu: University of Hawaii Press, 1971.
• Rubin, Joan; Bjrn, Jernudd. Can Language be Planned? Sociolinguistic Theory and Practice for Developing Nations. Honolulu: The University of Hawaii Press, 1971.
• Stewart, William A. “Sociolinguistic Typology of Multilingualism”. Readings in the Sociology of Language. Ed. Joshua Fishman. The Hague: Mouton Publishers, 1968, pp. 531-545.
• Tollefson, James William. Planning Language, Planning Inequality. New York: Longman, 1991. Yılmaz, Ayhan Nuri. “Bağımsızlıklarının 30. Yılında Türkistan Coğrafyasındaki Türk Cumhuriyetlerinin Durumu ve Değerlendirilmesi.” Türk Dünyası Araştırmaları, Volume, 129, No: 255, 2021, 253-314.
• Elektronik Kaynaklar
• https://lex.uz/ru/docs/-4545884
• https://www.gazeta.uz/oz/2024/01/27/demographics/
• https://www.gazeta.uz/oz/2021/08/19/population