Doğal Afetlerde Sunulan Sağlık Hizmetlerinin Sağlık İletişimi Perspektifinden Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 1, 53 - 69, 27.12.2024

Mesut Can Türkoğlu

Öz

Doğal afetler; aniden gelişen, toplumun cevap verme kapasitesinin yeterli olmadığı, yıkıcı etkileri bulunan, can ve mal kayıpları yaratan ve sağlık sistemlerine ani bir yük oluşturan doğa olaylarıdır. Doğal afetler sonucunda, afetten etkilenen toplum bazında bölgedeki sağlık hizmetlerine olan ihtiyaç orantısız bir şekilde artmaktadır. Doğal afetlerin yıkıcılık özelliğine göre değişkenlik göstermekle birlikte, çok sayıda birey fiziksel yaralanma ve sakatlıkların dışında ruhsal ve psikolojik desteğe de ihtiyaç duymaktadır. Söz konusu durum ise bütüncül bir sağlık anlayışı ile sağlık hizmet sunumunun yönetilmesi gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Sağlık kurumları bu doğrultuda olası afet durumlarıyla etkili şekilde baş edebilmek için afet yönetimine önem vermekte ve Hastane Afet Planlarının (HAP) ilkeleri çerçevesinde hareket etmektedir. Doğal afetler meydana geldikten sonraki sağlık hizmetlerinin kesintisiz olarak yürütülmesi için ise hem sağlık çalışanlarının kendi aralarındaki koordinasyonu, hem de afetzedelere verilecek hizmetlerin iyileştirilmesi açısından sağlık iletişimi kavramı ön plana çıkmaktadır. Sağlık iletişimi, bireylerin ve toplumların sağlık durumlarını iyileştirmeye yönelik kişilerarası veya kitlesel iletişim faaliyetleridir. Doğal afet durumlarında etkili bir iletişim ağının kurulması, afet yönetiminin daha şeffaf ve etkili bir şekilde yürütülmesine yardımcı olmakta, hasar azaltma çalışmalarının daha sistematik bir düzende sürdürülmesine katkı sağlamaktadır. Bu bağlamda araştırmada, doğal afetlerde sunulan sağlık hizmetlerinin sağlık iletişimi bakış açısıyla literatüre bağlı olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Doğal afetler, afet yönetimi prensipleri, doğal afetlerden kaynaklı sağlık etkileri ve sunulan hizmetlerde sağlık iletişiminin rolü araştırmanın kapsamını oluşturmaktadır. Sonuç olarak doğal afetlerin yönetiminde etkili sağlık iletişimi stratejilerinin, paydaşlar arası iş birliğinin ve toplum ihtiyaçlarının dikkate alınmasının önemi vurgulanmaktadır. Bu sayede gelecek dönemlerde meydana gelecek olan doğal afetlerden vatandaşların en az zararla kurtulmalarına olanak sağlayacak ve toplum sağlığını daha iyi bir noktaya taşıyacak ortamların oluşturulabileceği ifade edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Afet Yönetimi, Doğal Afet, Sağlık İletişimi

Evaluation of Health Services Provided in Natural Disasters from the Perspective of Health Communication

Öz

Natural disasters are natural events that occur suddenly, have devastating effects, cause loss of life and property, and create a sudden burden on health systems. As a result of natural disasters, the need for health services in the affected community increases disproportionately. Although it varies according to the destructive nature of natural disasters, many individuals need mental and psychological support in addition to physical injuries and disabilities. This situation reveals the necessity of managing health service delivery with a holistic health approach. In this direction, health institutions attach importance to disaster management to effectively cope with possible disaster situations and act within Hospital Disaster Plans (HAP) principles. To provide uninterrupted health services after natural disasters occur, the concept of health communication comes to the forefront in terms of both the coordination of health workers among themselves and the improvement of the services provided to disaster victims. Health communication is interpersonal, or mass communication activities aimed at improving the health status of individuals and societies. Establishing an effective communication network in natural disaster situations helps disaster management to be carried out more transparently and effectively and contributes to the continuation of damage reduction activities in a more systematic order. In this context, this study aims to examine the health services provided in natural disasters from the perspective of health communication depending on the literature. Natural disasters, disaster management principles, health effects caused by natural disasters and the role of health communication in the services provided constitute the scope of the research. As a result, the importance of effective health communication strategies in managing natural disasters, cooperation between stakeholders and considering community needs is emphasized. In this way, it is stated that environments can be created that will enable citizens to survive the natural disasters that will occur in the future with the least damage and carry public health to a better point.

Anahtar Kelimeler

Disaster Management, Natural Disaster, Health Communication

Kaynakça

• AFAD. (t. y.a). Açıklamalı afet yönetimi terimleri sözlüğü. Erişim Tarihi: 25.03.2024, Erişim Adresi: https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu
• AFAD. (t. y.b). İnsan kaynaklı afetler. Erişim Tarihi: 28.03.2024, Erişim Adresi: https://www.afad.gov.tr/afadem/insan-kaynakli-afetler
• AFAD. (t. y.c). Doğal afetler. Erişim Tarihi: 28.03.2024, Erişim Adresi: https://www.afad.gov.tr/afadem/dogal-afetler
• Akdur, R. (t. y.). Afetlere karşı sağlık hizmeti senaryoları yazma “deprem örneği”. Erişim Tarihi: 30.03.2024, Erişim Adresi: https://www.recepakdur.com/media/1306/04-akdur-r-afetlere-kars-i-sag-lik-hizmetleri-senaryolari-yazma-deprem-o-rneg-i.pdf
• Akpınar, N. B., & Ceran, M. (2020). Afetlerle ilgili güncel yaklaşımlar ve afet hemşiresinin rol ve sorumlulukları. Paramedik ve Acil Sağlık Hizmetleri Dergisi, 1(1), 28-40.
• Al Gasseer, N., Dresden, E., Keeney, G. B., & Warren, N. (2004). Status of women and infants in complex humanitarian emergencies. Journal of Midwifery & Women's Health, 49(4), 7-13.
• Alkan, R., & Tandoğan, Ö. (2023). Türkiye’deki doğal afetlerin kadın sağlığı üzerine etkileri. Balkan Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(3), 121-130.
• Altun, F. (2018). Afetlerin ekonomik ve sosyal etkileri: Türkiye örneği üzerinden bir değerlendirme. Sosyal Çalışma Dergisi, 2(1), 1-15.
• Arslan, Ü., Şahinöz, T., & Kaya, M. (2007). “Afetlerde sağlık organizasyonu çalışmaları”. TMMOB Afet Sempozyumu, 5-7 Aralık 2007 Ankara, 467-471.
• Avcı, K., & Avşar, Z. (2014). Sağlık iletişimi ve yeni medya. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (39), 181-190.
• Baechler, N. C. (2018). “Afet risk ve zarar azaltmada iletişim stratejisinin rolü”. 2nd International Symposium on Natural Hazards and Disaster Management, 4-6 May 2018 Sakarya, 809-817.
• Balçık, P. Y., Demir, İ. B., & Ürek, D. (2014). Ankara’da seçilen bazı hastanelerde afet yönetimine ilişkin mevcut durum değerlendirilmesi, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 17(1), 45-58.
• Bayraktar, H., & Sahtiyancı, E. (2020). 17-18 Temmuz 2019 Akçakoca ve Cumayeri (Düzce) sel afeti sonuçları ve müdahale çalışmaları. Resilience, 4(2), 239-255.
• Bıçakçı, N., & Karakayalı, O. (2022). Depremler ve medikal etkileri. Anatolian Journal of Emergency Medicine, 5(4), 203-208.
• Bor, O., & Avşar, Z. (2023). Afetzedeler ile yüz yüze iletişim. İletişim ve Diplomasi, (10), 23-46.
• Canatan, H. (2020). Afetlerde sürdürülebilir sağlık hizmetleri için güvenli hastane kavramının önemi üzerine bir araştırma. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 7(1), 55-60.
• Canatan, H., Erdoğan, A., & Yılmaz, S. (2015). Hastane afet planlarının önemi üzerine literatür taraması ve İstanbul ilinde bir devlet hastanesinde gerçekleştirilen Deprem-Yangın-KBRN tahliye tatbikatı. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 2(4), 190-193.
• Çakmak, H., Ocaktan, M. E., & Akdur, R. (2018). Doğal afetler, eşitsizlikler ve sağlık sonuçları (Editör: Akın, A.), Eşitsizlikler ve sağlık sonuçları (1. Baskı) içinde (s. 88-94): Türkiye Klinikleri.
• Çalışkan, C., & Özcebe, H. (2013). Afetlerde enfeksiyon hastalıkları salgınları ve kontrol önlemleri. TAF Preventive Medicine Bulletin, 12(5), 583-588.
• Çebi, E., & Çöl, M. (2023). Acil durumlar ve afetlerde halk sağlığı hizmetleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Çelik, İ. H., Usta, G., Yılmaz, G., & Yakupoğlu, M. (2020). Türkiye’de yaşanan teknolojik afetler (2000-2020) üzerine bir değerlendirme. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 49-57.
• Dinçer, S., & Kumru, S. (2021). Afet ve acil durumlar için sağlık personelinin hazırlıklı olma durumu. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(1), 32-43.
• Elliott, J. R. (2020). Earth observation for the assessment of earthquake hazard, risk and disaster management. Surveys in Geophysics, 41(6), 1323-1354.
• Erden, Z., & Yıldız, N. T. (2023). Afet yönetiminde ve afete bağlı yaralanmalarda fizyoterapistlerin rol ve görevleri. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 8(2), 835-843.
• Erkal, T., & Değerliyurt, M. (2009). Türkiye’de afet yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 14(22), 147-164.
• Felix, E., Kaniasty, K., You, S., & Canino, G. (2016). Parent–child relationship quality and gender as moderators of the influence of hurricane exposure on physical health among children and youth. Journal of Pediatric Psychology, 41(1), 73-85.
• Göçmen, G., Ekşioğlu, A., & Yücel, U. (2024). Afetlerde yenidoğan ve çocuk sağlığı hizmetleri. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 32(5), 415-421.
• Gözübüyük, A., Duras, E., Dağ, H. ve Arıca, V. (2015). Olağan üstü durumlarda çocuk sağlığı. Journal of Clinical and Experimental Investigations, 6(3), 324-330.
• Güden, R. A. ve Borlu, A. (2023). Afetlerde toplum beslenmesi ve hassas gruplara yönelik beslenme planı. Food and Health, 9(1), 61-68.
• Hisar, K. M., & Yurdakul, A. (2015). Bir üniversitenin hemşirelik öğrencilerinin afetlerde sağlık hizmetleri ile ilgili bilgilerinin değerlendirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(2), 54-65.
• Hülür, A. B. (2016). Sağlık iletişimi, medya ve etik: Bir sağlık haberinin analizi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(01), 155-178.
• Işık, Ö., Aydınlıoğlu, H. M., Koç, S., Gündoğdu, O., Korkmaz, G., & Ay, A. (2012). Afet yönetimi ve afet odaklı sağlık hizmetleri. Okmeydanı Tıp Dergisi, 28(2), 82-123.
• İstanbullu, H., & Özoğlu, E. T. (2023). Afetlerde eczacılık hizmetleri. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 8(2), 735-739.
• Karaağaç, H. (2023). Hastane afet yönetim sürecinde tıbbi sosyal hizmet uygulamaları: Kahramanmaraş depremleri üzerine bir değerlendirme. Afet ve Risk Dergisi, 6(3), 1168-1180.
• Kars, F. (2000). Yangın riskine karşı can güvenliği açısından kaçış yollarının planlama ilkeleri. Mimarlık Dergisi, 291, 53-57.
• Kaya, E., & Özcebe, H. (2013). Afetlerin çocuk sağlığı üzerindeki etkileri. TAF Preventive Medicine Bulletin, 12(4), 455-464.
• Lettieri, E., Masella, C., & Radaelli, G. (2009). Disaster management: Findings from a systematic review. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 18(2), 117-136.
• Lök, U., Yıldırım, C., Al, B., Zengin, S., & Çavdar, M. (2009). Şahinbey araştırma ve uygulama hastanesi hastane afet planı. Akademik Acil Tıp Dergisi, 8(3), 38-46.
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü. (t. y.). Meteorolojik karakterli doğal afetler. Erişim Tarihi: 20.03.2024, Erişim Adresi: https://mgm.gov.tr/arastirma/dogal-afetler.aspx?s=cigozet
• Miller, A. C., & Arquilla, B. (2008). Chronic diseases and natural hazards: Impact of disasters on diabetic, renal, and cardiac patients. Prehospital and Disaster Medicine, 23(2), 185-194.
• Morganstein, J. C., & Ursano, R. J. (2020). Ecological disasters and mental health: Causes, consequences, and interventions. Frontiers in Psychiatry, 11, 489158.
• Nutbeam, D., & Kickbusch, I. (1998). Health promotion glossary. Health Promotion International, 13(4), 349-364.
• OECD. (1994). Guidelines on disaster mitigation. Erişim Tarihi: 27.03.2024, Erişim Adresi: https://web-archive.oecd.org/2014-07-31/154452-1887740.pdf
• Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (t. y.). Sel nedir, nasıl korunuruz, neler yapmalıyız?. Erişim Tarihi: 20.03.2024, Erişim Adresi: https://orgm.meb.gov.tr/psikososyaldijitaldestek/pdf/sel.pdf
• Sonuvar, E. T., Yapar, D., Avcı, Y. D., & Erdoğan, K. (2023). Deprem sonrası sağlık hizmetleri yönetiminde ve sağlık personelinin koordinasyonunda veri analizinin önemi (Editör: Öztürk, M., & Kırca, M.), Kahramanmaraş merkezli depremler sonrası için akademik öneriler içinde (s. 529-538): Özgür Yayınları.
• Şahin, Ş. (2019). Türkiye’de afet yönetimi ve 2023 hedefleri. Türk Deprem Araştırma Dergisi, 1(2), 180-196.
• Şahin, Ş., & Üçgül, İ. (2019). Türkiye’de afet yönetimi ve iş sağlığı güvenliği. Afet ve Risk Dergisi, 2(1), 43-63.
• Şen, G. ve Ersoy, G. (2017). Hastane afet ekibinin afete hazırlık konusundaki bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(4), 122-130.
• Şengün, H., & Küçükşen, M. (2019). Afet yönetimi eğitimi niçin gerekli?. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33(46), 193-211.
• Şimşek, P., & Gündüz, A. (2021). Türkiye’de afet hemşireliği. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 47(3), 469-476.
• Taşkıran, H. B. (2023). Afet iletişimi nedir, ne değildir?. Yeni Medya, (14), 359-363.
• Tochimoto, E. (2022). Environmental controls on tornadoes and tornado outbreaks. Atmosphere-Ocean, 60(3-4), 399-421.
• United Nations. (t. y.). Sendai framework terminology on disaster risk reduction. Erişim Tarihi: 23.03.2024, Erişim Adresi: https://www.undrr.org/terminology/disaster
• Ünsal, H., & Atabey, S. E. (2016). Türkiye’de acil durum ve doğal afetlerde sunulan sağlık hizmetlerinin finansmanı. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(4), 1127-1138.
• World Bank. (t. y.). World development indicators. Erişim Tarihi: 28.03.2024, Erişim Adresi: https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators#
• World Health Organization. (1948). Constitution of the World Health Organization. Erişim Tarihi: 28.03.2024, Erişim Adresi: https://apps.who.int/gb/bd/PDF/bd47/EN/constitution-en.pdf
• Yavuz, A., & Dikmen, S. (2015). Doğal afetlerin zararlarının finansmanında kullanılan afet öncesi finansal araçlar. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 3(2), 303-322.
• Yıldırım, A. (2024). Afet yönetiminde kriz iletişimi: Afet ve acil durum yönetim başkanlığı (AFAD) tarafından 2023 Kahramanmaraş depremlerinde yayınlanan basın bültenlerinin analizi. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), 1-23.
• Yıldız, M. İ., Başterzi, A. D., Yıldırım, E. A., Yüksel, Ş., Aker, A. T., Semerci, B., ... & Yıldırım, M. H. (2023). Deprem sonrası erken dönemde koruyucu ve tedavi edici ruh sağlığı hizmeti-Türkiye psikiyatri derneği uzman görüşü. Turkish Journal of Psychiatry, 34(1), 39-49.