Geçmişten Bugüne Eleştirel Bir Orta Sınıf Değerlendirmesi

Yıl 2012, Cilt: 6 Sayı: 13, 55 - 92, 25.07.2016

Zerrin Arslan

Öz

Bu çalışmada, son yıllarda toplumsal tabakalaşma tartışmalarının merkezindeki orta sınıf meselesi ele alınmaktadır. Bu tartışmalar, orta sınıfın kimlerden oluştuğu, kimleri içerdiği ve dışladığı, neler yapıp ettiği ve nasıl düşündüğü vb. etrafında yoğunlaşmaktadır. Bu bağlamda, toplumsal sınıflar ve dolayısıyla orta sınıflar, magazinleştirilen yaşam tarzları, boş zaman ver tüketim alışkanlıkları aracılığıyla tanımlanmaya çalışılmaktadır. Oysa toplumsal tabakaları, basit gözlemlerle ve kulaktan dolma bilgilerle, magazin basınından elde edilen verilerle tanımlamak mümkün değildir. Bu tanımlamaları yapanlar ve tartışmalara müdahil olanlar, orta sınıfları eski-yeni, geleneksel-modern, dindar-laik ikiliğinde ele almakta ve bu ikiliklerin gerilimli bir toplumsal konumu işaret ettiğini vurgulamaktadırlar. Türkiye'de 2007’deki Cumhuriyet Mitingleri ile başlayan orta sınıf ve yeni orta sınıf tartışmaları, özellikle Haziran 2013’deki Gezi Direnişi sonrasında yeniden gündeme gelmiştir. Bu çalışmada, toplumsal tabakalaşma ve sınıf yazını; üretim araçları sahipliği ve mülkiyet ilişkileri, artı değer üretimini merkeze alan Markist yaklaşım; meslek, iş ve istihdam biçimi, gelir ve tüketim, toplumsal statü ve saygınlık gibi unsurlar merkeze alan Weberci yaklaşım; ve bunları bir arada kullanan yaklaşımlar kategorileştirilmiştir. Son olarak, Türkiye’deki toplumsal yapı ve sınıf tartışmalarından da yararlanarak, günümüz orta sınıfı tanımlanmıştır. Bu çalışmada, orta sınıf, kuramsal ve kavramsal düzeyde tartışılmış, toplumsal ve kültürel değişim ve dönüşüm dinamiklerinin yanı sıra ekonomik ve politik dinamikleri de dikkate alarak belli tarihsellik içinde konumlandırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal tabakalaşma ve sınıflar, orta sınıf, Türkiye’de orta sınıflar, kentli orta sınıflar

A Critical Appraisal of the Middle Class from Past to the Present

Öz

This study explores the topic of middle class, which occupies a central place in the recent debates on social stratification. These debates focus on questions regarding who the middle class consists of, who are included and excluded, how its members act and think, and so on. In this context, social classes, including the middle class are defined on the basis of popularized life styles, leisure and consumption habits. Social strata, however, cannot be defined through simple observations or hearsay, or data obtained from tabloid press. Those making such definitions and intervene in these debates tend to explore the middle classes on the basis of such dualities as old-new, traditional-modern, or religious-secular; and they emphasize that these dualities reflect a tense social situation. The debates on the middle class in Turkey started particularly with the Cumhuriyet (Republic) Meetings in 2007, and resurfaced in the wake of the June 2013 Gezi Park Resistance. This study classifies the literature on social stratification and class in terms of the Marxist approach, which places the ownership of means of production, relations of property and surplus production; the Weberian approach that emphasizes the elements of occupations, forms of work and employment, income and consumption, social status and prestige; and those approaches combining these two. A definition of the contemporary middle class is produced, finally, relying on the debates on social structure and class in Turkey. In this study, middle class in discussed at the theoretical and conceptual level, attempting to situate in a particular historicity, taking into account the dynamics of social and cultural change and transformation, as well as the economic and political dynamics.

Anahtar Kelimeler

Social stratification and classes, the middle class, the middle classes in Turkey, urban middle classes

Kaynakça

• Acar, F., & Ayata, A. 2002, “Discipline, Success and Stability: The Reproduction of Gender and Class in Turkish Secondary Education”, içinde Fragments of culture: The Everyday of Modern Turkey, der. D. Kandiyoti & A. Saktanber, s. 90-111, New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.
• Ahmad, F. 2008, Modern Türkiye’nin Oluşumu, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akçaoğlu, A. 2008, The Mallification of Urban Life in Ankara: A Case of Ankamall, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Akgüç, Ö. 2014, “Para mı? İnsan mı?” Cumhuriyet Gazetesi, s. 13, Sayı: 32309, 23 Mart.
• Akpınar, F. 2005, Social Stratification and Consumption Profiles of Ankara: A Case Study in Ankara Residential Areas, Unpublished Doctoral Dissertation, Middle East Technical University, Ankara.
• Aktüre, S. 2001, 1830’dan 1930’a Ankara’da Günlük Yaşam, içinde Tarih İçinde Ankara II, der. Y. Yavuz, s. 35-74, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Appadurai, A. 1990, “Introduction: Commodities and the Politics of Value”, içinde The Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspective, der. A. Appadurai, s. 3-63, Cambridge, New York, Port Chester, Melbourne, Sydney: Cambridge University Press.
• Aren, S. 2007, 100 Soruda Ekonomi El Kitabı: Türkiye Ekonomisinden Örneklerle, Ankara: İmge.
• Arol, E. 1989, Özal'a Laf Söyletmen Arkadaş, İstanbul: Say.
• Arslan, Z. 2011, Urban Middle Class, Lifestyle and Taste in Keçiören and Çankaya, Ankara: Distinction through Home Furniture and, Furnishing and Decoration, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Avcıoğlu, D. 1996, Türkiye'nin Düzeni: Dün-Bugün-Yarın - 1926-1983, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Ayata, A. G., & Ayata, S. 1996, “Konut Alanları, Cemaat Ilişkileri ve Kent Kültürnde Kadınlar: Ankara Araştırmasının Sonuçları”, içinde Diğerlerinin Konut Sorunları, der. E. M. Komut, s. 65-70, Ankara: Chambers of Architects of Turkey.
• Ayata, S. 1988, “Kentsel Orta Sınıf Ailelerde Statü Yarışması ve Salon Kullanımı”, Toplum ve Bilim, Sayı 42, 5-25.
• Ayata, S. 1989, “Toplumsal Çevre Olarak Gecekondu ve Apartman”, Toplum ve Bilim, Sayı 46/47, 101-127.
• Ayata, S. 1996, “Konut, Komşuluk ve Kent Kültürü”, Ankara: T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı.
• Ayata, S. 2002, “The New Middle Class and The Joys of Suburbia”, içinde Fragments of Culture: The Everyday of Modern Turkey, der. D. Kandiyoti & A. Saktanber, s. 25-42, New Jersey: I. B. Tauris and Co Publishers.
• Ayata, S. 2010a, “Finansal Krizden Toplumsal Krize-1”, Radikal, erişim: 27/05/2010, http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay&Date=27.5. 2010&ArticleID=999015&CategoryID=104.
• Ayata, S. 2010b, “Finansal Krizden Toplumsal Krize-2”, Radikal, erişim: 28/05/2010, http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay&Date=&Arti cleID=999342&CategoryID=104. Ayata, S. 2010c, “Finansal Krizden Toplumsal Krize-3”, Radikal, erişim: 29/05/2010,http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay &ArticleID=999461&Date=29.05.2010&CategoryID=104.
• Ayata, S. 2010d, “Finansal Krizden Toplumsal Krize-4”, Radikal, erişim: 30/05/2010, http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay&Date=&Arti cleID=999590&CategoryID=104.
• Ayata, S. 2010e, “Finansal Krizden Toplumsal Krize-5”, Radikal, erişim: 31/05/2010, http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay&ArticleID=9 99773&Date=31.05.2010&CategoryID=104.
• Ayata, S., & Ayata, A. 2000, “Toplumsal Tabakalaşma, Mekânsal Ayrışma ve Kent Kültürü”, içinde Mübeccel Kıray İçin Yazılar, der. F. Atacan, F. Ercan, H. Kurtuluş & M. Türkay, s. 151-173, İstanbul: Bağlam.
• Balaban, U. 2013, Faburjuvazi ve İktidar: Yakın Türkiye Tarihinde Sınıf ve Siyasal İslam.
• Bali, R. N. 2004, Tarz-ı Hayattan Life Style’a: Yeni Seçkinler, Yeni Mekânlar, Yeni Yaşamlar, İstanbul: İletişim.
• Bali, R. N. 2008, “Mayer Mağazası ve Georg Mayer”, içinde Türk Çarşısı, der. G. Mayer, çev. Y. Öztel, İstanbul: Kitabevi.
• Balzer, H. D. 1996, Russia’s missing middle class. New York: Armonk.
• Baudrillard, J. 1996, the System of Objects, çev. J. Benedict, London, New York: Verso.
• Baudrillard, J. 1997a, Objects, Images, and the Possibilities of Aesthetic Illusion, içinde Jean Baudrillard: Art and Artefact, der. N. Zurbrugg, s. 7-18, London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
• Baudrillard, J. 1997b, “Aesthetic Illusion and Virtual Reality”, içinde Jean Baudrillard: Art and Artefact, der. N. Zurbrugg, s. 19-27, London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
• Baudrillard, J. 1998, The Consumer Society: Myths and Structures, London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
• Baudrillard, J. 2008, Tüketim Toplumu: Söylenceleri-Yapıları, çev. H. Deliceçaylı & F. Keskin, İstanbul, Ayrıntı.
• Bauman, Z. 1999, Çalışma Tüketicilik ve Yeni Yoksullar, İstanbul: Sarmal.
• Bauman, Z. 2005, Work, Consumerism, and the New Poor, Maidenhead, Berkshire, England, NY: Open University Press.
• Beck, U. 1992, Risk Society: Towards a New Modernity, trans. M. Ritter, London: Sage Publications.
• Berkes, N. 1969-1970, 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi - Cilt 1-2, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Berkes, N. 2002a, Türkiye'de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Berkes, N. 2002b, Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Blau, P. M., & Duncan, O. D. 1967, the American Occupational Structure. New York, London, Sydney: John Wiley & Sons, Inc.
• Bocock, R. 1992, “Consumption and Lifestyles”, içinde Social and Cultural Forms of Modernity, der. R. Bocock & K. Thompson, s. 121-165, Cambridge, Oxford: Polity Press.
• Bocock, R., & Thompson, K. (Der.) 1992, Social and Cultural Forms of Modernity, Cambridge, Oxford: Polity Press.
• Bora, A., Üstün, İ., Erdoğan, N. & Bora, T. 2011, Boşuna mı Okuduk? Türkiye'de Beyaz Yakalı İşsizliği, İstanbul: İletişim.
• Boran, B. S. 1940, Köy Davası ‘Şehirleşmek’ Davasıdır, erişim 04/10/2010, http://www.behiceboran.org/index.php?option=com_content&view=article&id= 51:1940&catid=8:aforizmalar&Itemid=8.
• Boran, B. S. 1941a, Şehir ve Şehirleşme Davamız, erişim 04/10/2010, http://www.behiceboran.org/index.php?option=com_content&view=article&id= 51:1940&catid=8:aforizmalar&Itemid=8
• Boran, B. S. 1941b, Hadiseler ve Düşünceler: Büyüyen Şehirlerimiz, erişim04/10/2010, http://www.behiceboran.org/index.php?option=com_content&view=article&id= 51:1940&catid=8:aforizmalar&Itemid=8. Boran, B. S. 1941c, Modern Şehir http://www.behiceboran.org/index.php?option=com_content&view=article&id= 51:1940&catid=8:aforizmalar&Itemid=8. Örneği, erişim 04/10/2010,
• Boran, B. S. 1941d, Hadiseler ve Düşünceler: İki Resim Sergisi, erişim 04/10/2010, http://www.behiceboran.org/index.php?option=com_content&view=article&id= 51:1940&catid=8:aforizmalar&Itemid=8.
• Boran, B. S. 1941e, İptidailik ve Medenîlik Meselesi, erişim 04/10/2010, http://www.behiceboran.org/index.php?option=com_content&view=article&id= 51:1940&catid=8:aforizmalar&Itemid=8.
• Boran, B. S. 1945, Toplumsal Yapı Araştırmaları - İki Köy Çeşidinin Mukayeseli Tetkiki, erişim _content& view=article&id =60.
• http://www.behiceboran.org/index.php?option=com
• Boran, B. S. 1970, Türkiye ve Sosyalizm Sorunları, İstanbul: Yaylacık Matb.
• Boran, B. S. 1987, ”Geriye Dönüp Baktığımızda Sosyoloji”, çev. R. Kaya, Bilim ve Sanat Dergisi, 84, erişim 04/10/2010, http://www.behiceboran.org/index.php?option= com_content&view=article&id=60.
• Boratav, K. 1980, 100 Soruda Gelir Dağılımı: Kapitalist Sistemde, Türkiye’de, Sosyalist Sistemde, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Boratav, K. 1981, Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Boratav, K. 1990, Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Boratav, K. 1995a, 1980’li Yıllarda Türkiye’de Sosyal Sınıflar ve Bölüşüm, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Boratav, K. 1995b, İstanbul ve Anadolu’dan Sınıf Profilleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bourdieu, P. 1984, Distinction: A Social Critique of the Judgment of Taste, trans. R. Nice, London: Routledge.
• Bourdieu, P. 1985, “Social Space and the Genesis of Groups”, Theory and Society, 14 (6), s. 723-744, <http://www.jstor.org/stable/657373>.
• Bourdieu, P. 1986, “The Forms of Capital”, içinde Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, der. J. Richardson, s. 241-258, New York: Greenwood Press.
• Bourdieu, P. 1990a, Photography: A Middle Brow Art, Stanford, CA: Stanford University Press.
• Bourdieu, P. 1990b, In Other Words, Stanford, CA: Stanford University Press.
• Bourdieu, P. 1992, Outline of a Theory of Practice, Cambridge: Cambridge University Press.
• Bourdieu, P. 1993, “Outline of a Sociological Theory of Art Perception”, içinde The Field of Cultural Production: Essays on Art and Literature, der. P. Bourdieu, New York: Columbia University Press.
• Bourdieu, P. 1995, Pratik Nedenler: Eylem Kuramı Üzerine, İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Bourdieu, P. 2000, “The Aesthetic Sense as the Sense of Distinction”, içinde The Consumer Society Reader, eds. J. B. Schor & D. B. Holt, s. 187-205, New York: The New Press.
• Bourdieu, P. (et al.) 1998, Practical Reason: On Theory of Action, çev. R. Johnson, Stanford, CA: Stanford University Press.
• Braverman, H. 1974, Labour and Monopoly Capital, New York: Basic Books.
• Breen, R., & Rottman, D. B. 1995, Class Stratification: A Comparative Perspectives. New York, London, Toronto, Sydney, Tokyo, Singapore: Harvester Wheatsheaf.
• Brooks, D. 2000, Bobos in Paradise: The New Upper Class and How They Got There, New York, London, Toronto, Sydney and Singapore: Simon & Schuster.
• Burris, V. 1989, “New Directions in Class Analysis”, içinde The Debate on Classes, ed. E. O. Wright, s. 157-173, NY: Verso.
• Burris, V. 1995, “The Discovery of the New Middle Class”, içinde The New Middle Classes: Life-Styles, Status Claims and Political Orientations, der. A. J. Vidich, s. 15-54, Hampshire & London: Macmillan.
• Burris, V. 1999, “Class Structure and Political Ideology”, Critical Sociology, 25 (2/3), s. 308-332.
• Butler, T. & Savage, M. (Der.), 1995, Social Change and Middle Classes, London, New York: Routledge.
• Carchedi, G. 1975a, “On the Economic Identification of the New Middle Class”, Economy and Society, 4 (1), s. 1-86.
• Carchedi, G. 1975b, “Reproduction of Social Classes at the Level of Production Relations”, Economy and Society, 4 (4), s. 361-418.
• Carchedi, G. 1989, “Classes and Class Analysis”, içinde The Debate on Classes, der. E. O. Wright, s. 105-125, London: Verso.
• Cartier, C. 2013, “Class, Consumption and the Economic Restructuring of Consumer Space”, içinde Middle Class China: Identity and Behaviour, der. M. Chen &, D. S. G. Goodman, s. 34-53, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Chen, M. & Goodman, D. S. G. 2013, “Introduction: Middle Class China – Discourse, Structure and Practice”, içinde Middle Class China: Identity and Behaviour, der. M. Chen &, D. S. G. Goodman, s. 1-11, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Chunling, L. 2013, “Sociopolitical Attitudes of the Middle Class and the Implications for Political Transition”, içinde Middle Class China: Identity and Behaviour, der. M. Chen &, D. S. G. Goodman, s. 12-33, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Corrigan, P. 1997, the Sociology of Consumption, London, Thousand Oaks & New Delhi: Sage.
• Crompton, R. 1996, Class and Stratification: An Introduction to Current Debates, Cambridge, Oxford: Polity Press.
• Crompton, R., & Scott, J. 2005, “Class Analysis: Beyond the Cultural Turn”, içinde Rethinking Class: Culture, Identities & Lifestyle, der. F. Devine, M. Savage, J. Scott & R. Crompton, s. 186-203, New York: Palgrave.
• Danielson, M. N., & Keleş, R. 1985, the Politics of Rapid Urbanization, New York & London: Holmes & Meier.
• Devine, F. 2005, “Middle-Class Identities in the United States”, içinde Rethinking Class: Culture, Identities & Lifestyle, der. F. Devine, M. Savage, J. Scott & R. Crompton, s. 140-162, New York: Palgrave.
• Devine, F., & Savage, M. 2005, “The Cultural Turn, Sociology and Class Analysis”, içinde Rethinking Class: Culture, Identities & Lifestyle, der. F. Devine, M. Savage, J. Scott, & R. Crompton, s. 1-23, New York: Palgrave.
• Dikeçligil, B. 1991, “Yaşama Tarzı ile Gelir Seviyesi Arasındaki İlişki”, içinde Aile Yazıları 1: Temel Kavramlar, Yapı ve Tarihi Süreç, der. B. Dikeçligil & A. Çiğdem, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, <http://www.aile.gov.tr/files/kutuphane_ 5_AileYazilari_1.pdf>, erişim 10/06/2011.
• Douglas, M., & Isherwood, B. 1979, the World of Goods, London & New York: Routledge.
• Duncan, O. D., & Reiss, A. J. 1956, Social Characteristics of Urban and Rural Communities, New York: Wiley.
• Durakbaşa, A. 2010, “Taşra Burjuvazisinin Tarihsel Kökenleri”, Toplum ve Bilim, 118, s. 6-38.
• Durakbaşa, A., & Cindoğlu, D. 2002, “Encounters at the Counter: Gender and the Shopping”, içinde Fragments of Culture: The Everyday of Modern Turkey, der. D. Kandiyoti & A. Saktanber, s. 73-89, New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.
• Eagleton, T. 1976, Criticism and Ideology: A Study in Marxist Literary Theory, London: NLB, Atlantic Highlands: Humanities Press.
• Eagleton, T. 1993, the Crisis of Contemporary Culture, Oxford: Claredon Press.
• Eagleton, T. 1997, the Illusions of Postmodernism, Oxford: Blackwell Publishers Lmd.
• Ehrenreich, B. 1989, the Inner Life of the Middle Class, NY, NY: Harper-Colins.
• Erkul, A. 1997, ”Behice Boran’ın Toplumsal Yapı ve Toplumsal Değişme Görüşleri”, Amme İdaresi Dergisi, 30 (1), s. 83-107.
• Erman, T. 2010, “Kent ve Gecekondu”, içinde Türkiye Perspektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları, der. Ö. Uğurlu, N. Ş. Pınarcıoğlu, A. Kanbak & M. Şiriner, s. 227- 265, İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Faroqhi, S. & Neumann, C. K. 2006, Osmanlı Maddi Kültüründe Yemek ve Barınak, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Featherstone, M. 1998, Consumer Culture and Postmodernism, London: Sage.
• Featherstone, M. 1998, Consumer Culture and Postmodernism, London: Sage.
• Featherstone, M. 2004, “Automobilities: An Introduction”, Theory, Culture & Society, 21 (4/5), s. 1-24.
• Fernandez, L. 2006, India's New Middle Class: Democratic Politics in an Era of Economic Reform, Minnesota: Minnesota University Press., erişim 26/12/2010, q=new+middle+class&source=bl&ots=aW0RC1H5ch&sig=hXh4Ar8w1wr3fadMk 7hS7ULuYwM&hl=tr&ei=JIzuTPDqCM2WhQejio2lDA&sa=X&oi=book_result&ct=r esult&resnum=10&ved=0CHEQ6AEwCTgK#v=onepage&q&f=false>.
• Ganguly-Scrase, R. ve Scrase, T. J. 2009, Globalisation and the Middle Classes in India: The Social and Cultural Impact of Neoliberal Reforms. London, New York: Routledge.
• Geray, C. 1967, Toplum kalkınması deneme çalışmaları: Bünyan örneği. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Giddens, A. 1973, the Class Structure of the Advanced Societies, London: Hutchinson University Library.
• Giddens, A. 1995, “The Growth of the New Middle Class”, içinde The New Middle Classes: Life-Styles, Status Claims and Political Orientations, der. A. J. Vidich, s. 103-129, Hampshire and London: Macmillan.
• Gilbert, D. 2003, The American Class Structure in an age of growing inequality. Belmont, CA: Thomson/Wadworth.
• Gilbert, D. L. 2007, Mexico’s Middle Class in the Neoliberal Era, Tucson: The University of Arizona Press.
• Goldthorpe, J. H. 1983, “Women and Class Analysis: In Defence of the Replies”, Sociology, 7 (4), s. 465-88.
• Goldthorpe, J. H. 1984, “Women and Class Analysis: A Reply to the Replies”, Sociology, 18 (4), s. 465-500.
• Goldthorpe, J. H. 1985, “On Economic Development and Social Mobility”, British Journal of Sociology, 36 (4), s. 549-73.
• Goldthorpe, J. H., & Payne, C. 1986, “Trends in Intergenerational Class Mobility in England and Wales, 1972-1983”, Sociology, 20, s. 1-24.
• Goldthorpe, J. H., Lookwood, D., Bechhoffer, F., & Platt, J. 1969, the Affluent Worker in the Class Structure, Cambridge: Cambridge University Press.
• Golthorpe, J. H. 2003, “The Service Class Revisited”, içinde Social Change and Middle Classes, der. T. Butler & M. Savage, s. 313-329, London, New York: Routledge.
• Gottdiener, M. 2000a, Approaches to Consumption: Classical and Contemporary Perspectives, içinde New Forms of Consumption: Consumers, Culture and Commodification, der. M. Gottdiener, s. 3-31, Lanham, Boulder, New York and Oxford: Rowman & Littlefield Publishers, Inc.
• Gottdiener, M. 2000b, “The Consumption of Space and the Spaces of Consumption”, içinde New Forms of Consumption: Consumers, Culture and Commodification, n der. M. Gottdiener, ch. 13, s. 265-285, Lanham, Boulder, New York and Oxford: Rowman & Littlefield Publishers, Inc.
• Gottdiener, M. 2000c, New Forms of Consumption: Consumers, Culture, and Commodification, Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers.
• Gottdiener, M. 2005, Postmodern Göstergeler, çev. H. Gür, E. Cengiz & A. Nur, İstanbul: İmge.
• Güvenç, M. 2000, “Kent Araştırmasına Ilişkisel Yaklaşım: İşyeri-Statü Farklılaşması ve Mekansal Izdüşümleri”, içinde Mübeccel Kıray İçin Yazılar, der. F. Atacan, F. Ercan, H. Kurtuluş & M. Türkay, s. 235-272, İstanbul: Bağlam.
• Güvenç, M. 2005, “Toplumsal-Mekansal Farklılaşmayı Haritalamak/1990 Sayımından Ankara Manzaraları”, içinde Cumhuriyet’in Ankara’sı, der. T. Şenyapılı, s. 184- 197, Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Hall, S. et al. (Der.) 1980, Culture, Media, Language, London: Hutchinson.
• Hall, S., & Du Gay, P. (Der.) 1996, Questions of Cultural Identity, London: Sage.
• Hall, S., & Gieben, B. (Der.) 1992, Formations of Modernity, Cambridge: Polity.
• Harvey, D. 1989, the Condition of Postmodernity, Oxford, Cambridge, Mass, USA: Blackwell.
• Harvey, D. 1996, Justice, Nature, and the Geography of Difference, Massachusetts: Blackwell Publishers.
• Harvey, D. 2003, the New Imperialism, Oxford, New York: Oxford University Press.
• Hendrischke, H. 2013, “Institutional Determinants of the Political Consciousness of Private Entrepreneurs”, içinde Middle Class China: Identity and Behaviour, der. M. Chen &, D. S. G. Goodman, s. 135-148, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Hinderink, J., & Kıray, M. B. 1970, Social Stratification as an Obstacle to Development: A Study of Four Turkish Villages, New York, Washington, London: Praeger Publishers.
• Holt, D. B. 1995, “How Consumers Consume: A Typology of Consumption Practices”, The Journal of Consumer Research, 22 (1), 1-16.
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Ortadirek
• http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist
• http://www.sendika.org/2013/06/her-yer-taksim-her-yer-direnis-bu-isci-sinifinin- tarihsel-ozlemi-olan-sinirsiz-dolaysiz-demokrasi-cagrisidir-korkut-boratav/ (erişim 22/01/2014).
• http://capul.tv/capulcu-bulteni-gezi-sinif-sol-prof-dr-korkut-boratav/ (erişim 22/01/2014).
• http://www.karasaban.net/prof-dr-korkut-boratavla-gezi-sinif-ve-sol-uzerine-capul-tv/ (erişim 22/01/2014).
• http://capul.tv/capulcu-bulteni-gezi-sinif-sol-prof-dr-korkut-boratav/ (erişim 22/01/2014).
• http://bahattinaksit.blogspot.com.tr/2013/07/taksim-gezi-park-eylemleri- uzerine_14.html (erişim 22/01/2014).
• http://bahattinaksit.blogspot.com.tr/2013/07/taksim-gezi-park-eylemleri- uzerine_2849.html (erişim 22/01/2014).
• http://bahattinaksit.blogspot.com.tr/2013/07/taksim-gezi-park-eylemleri-uzerine.html (erişim 22/01/2014).
• Kalaycıoğlu, H. S., Kardam, F., Rittersberger-Tılıç, H., Çelik, K., & Türkyılmaz, S. 2008, Ankara Kent Merkezinde Toplumsal Tabaklaşma, Hareketlilik ve Sosyoekonomik Statü Araştırması, TÜBİTAK (ProjeNo: SOBAG 104 K 039), Yayınlanmamış Araştırma Raporu, Ankara, Türkiye.
• Kalaycıoğlu, H. S., Kardam, F., Tüzün, S., & Ulusoy, M. 1998, “Türkiye için Bir Sosyoekonomik Statü Ölçütü Geliştirme Yönünde Yaklaşım ve Denemeler”, Toplum ve Hekim, 13 (2), s. 126-137.
• Karadağ, M. 2010, “Taşra Kentlerinde Yaşam Tarzları Alanı: Kültür ve Ayrım”, Toplum ve Bilim, Sayı 118, s. 39-58.
• Karademir-Hazır, I. 2009, Different Facets of New Middle Classness: A Case Study in the City of Ankara, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Karpat, K. H. 1967, Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Karpat, K. H. 1973, Social Change and Politics in Turkey: a Structural-historical Analysis [electronic resource], Leiden: Brill.
• Karpat, K. H. 1976, The Gecekondu: Rural Migration and Urbanization, Cambridge, New York: Cambridge University Press.
• Karpat, K. H. 2008, Türkiye’de Toplumsal Dönüşüm, Ankara: İmge.
• Kartal, K. S. 1978, Kentleşme ve İnsan: Kentleşme Sürecinde İnsan Tutum ve Davranışlarında Meydana Gelen Değişmeler. Çankırı Köylerinden Ankara'ya Göç Edenler Üzerinde Bir Araştırma, Ankara: Doğan Basımevi.
• Keleş, R. 1975, “Social Stratification”, içinde Social Change in İzmir, der. B. Güvenç, s. 97-120, Ankara: The Social Science Association of Turkey.
• Keleş, R. 1983, 100 Soruda Türkiye’de Şehirleşme, Konut ve gecekondu, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Keleş, R. 1990, Kentleşme Politikası, Ankara: İmge.
• Keyder, Ç. 1995, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İstanbul: İletişim.
• Kıray, M. B. 1975, “Business Structure”, içinde Social Change in İzmir, der. B. Güvenç, s. 1-96, Ankara: The Social Science Association of Turkey.
• Kıray, M. B. 1999, Toplumsal Yapı, Toplumsal Değişme, İstanbul: Bağlam.
• Kıray, M. B. 2003, Kentleşme Yazıları, İstanbul: Bağlam.
• Kıray, M. B. 2005, Tüketim Normları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma, İstanbul: Bağlam.
• Kıvılcımlı, H. 1974, Osmanlı Tarihinin Maddesi, İstanbul: Tarihsel Maddecilik Yayınları.
• Kozanoğlu, C. 2001, Yeni Şehir Notları, İstanbul: İletişim.
• Köse, A. H. ve Öncü, A. 2000, Kapitalizm, İnsanlık ve Mühendislik: Türkiye'de Mühendisler Mimarlar, Ankara: Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği.
• Lash, S., & Urry, J. 1987, The End of Organized Capitalism, Cambridge: Polity.
• Lederer, E., & Marschak, J. 1995, “The New Middle Class”, içinde The New Middle Classes: Life-styles, Status Claims and Political Orientations, der. A. J. Vidich, s. 55-86, Hampshire & London: Macmillan.
• Lewis, B. 1968, The Emergence of Modern Turkey, London, New York, Issued under the auspices of the Royal Institute of International Affairs [by] Oxford U.P.
• Lewis, B. 2007, Demokrasinin Türkiye Serüveni, İstanbul: Yapı Kredi.
• Li, C. 2010, China’s Emerging Middle Class: Beyond Economic Transformation, Washington, D.C.: Brooking Institution Press.
• Liu, J. 2013, “White-collar Workers: Gender and Class Politics in an Urban Organization”, içinde Middle Class China: Identity and Behaviour, der. M. Chen &, D. S. G. Goodman, s. 75-89, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Lockwood, D. 1995, “Marking Out the Middle Class(es)”, içinde Social change and middle classes, der. T. Butler & M. Savage, s. 1-12, London, New York: Routledge.
• Lomnitz, L., & Melnick, A. 1991, Chile’s Middle Class: A Struggle for Survival in the Face of Neoliberalism, Colorado, London: Lynne Rienner Publishers, Inc.
• Lury, C. 1996, Consumer Culture, Oxford: Polity Press.
• Marcuse, H. 1991, One Dimensional Man, Boston: Beacon Press.
• Mardin, Ş. 1992, Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. 2006, Religion, Society and Modernity in Turkey, Syracuse, NY: Syracuse University Press.
• Martin, A. S. 1993, Makers, Buyers, and Users: Consumerism as a Material Culture Framework, Winterthur Portfolio, 28 (2-3), s. 141-57.
• Marx, K. 1967, Capital: A Critique of Political Economy, der. F. Engels, New York: International Pub.
• Marx, K. 1969, Theories of Surplus-Value (Volume IV of Capital), trans. E. Burns, Moscow: Progress Publishers.
• McCraken, G. 1990, Culture and Consumption: New Approaches to the Symbolic Characters of Consumer Goods and Activities, Bloomington: Indiana University Press.
• McNall, S. G., Levine, R. F. & Boulder, R. (Der.) 1991, Bringing Class Back In: Contemporary and Historical Perspectives, San Francisco, Oxford: Westview Press.
• Miles, S. 1998, Consumerism: As a Way of Life, London: Sage.
• Miller, D. 1995, Material Culture and Mass Consumption, Oxford: Blackwell.
• Miller, D. 1998, “Why Some Things Matter?” içinde Material Cultures: Why Some Things Matter, der. D. Miller, s. 3-21, Chicago: The University of Chicago Press.
• Miller, D. 2000, “The Birth of Value”, içinde Commercial Cultures, der. P. Jackson, M. Lowe, D. Miller & F. Mort, s. 77-85, Oxford & New York: Berg.
• Miller, D. 2001a, “Behind Closed Doors”, içinde Home Possessions: Material Culture Behind Closed Doors, der. D. Miller, s. 1-19, Oxford & New York: Berg.
• Miller, D. 2001b, “Possessions”, içinde Home Possessions: Material Culture behind Closed Doors, der. D. Miller, s. 107-121, Oxford & New York: Berg.
• Miller, D. 2002, “Consumption as the Vanguard of History: A Polemic by Way of an Introduction”, içinde Acknowledging Consumption: A Review of New Studies, In der. D. Miller, yeniden basım, s. 1-57, London, New York: Routledge.
• Miller, D. 2005, “Materiality: An introduction”, içinde Materiality, der. D. Miller, s. 1-50, Durham, London: Duke University Press.
• Miller, D., & Tilley, C. Y. 1984, Ideology, Power and Prehistory, Cambridge, New York: Cambridge University Press.
• Mills, C. W. 1951, White Collar (8th ed.), New York: Oxford Press.
• Orçan, M. 2004, Osmanlı’dan Günümüze Modern Türk Tüketim Kültürü, Ankara: Kadim.
• Öncü, A. 2002, “Global Consumerism, Security as Public Spectacle, and the Cultural Remapping of Istanbul in the 1990s”, içinde Fragments of Culture: The Everyday of Modern Turkey, eds. D. Kandiyoti & A. Saktanber, s. 171-190, New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.
• Öncü, A. F. 2003, A Sociological Inquiry into the History of the Union of Turkish Chambers of Engineers and Architects: Engineers and the State, Lewiston, N.Y.: Edwin Mellen Press.
• Öngen, T. 1994, Prometheus’un Sönmeyen Ateşi: Günümüzde İşçi Sınıfı, İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Özyeğin, G. 2002, “The Doorkeeper, the Maid, and the Tenant: Troubling Encounters in the Turkish Urban Landscape”, içinde Fragments of Culture: The Everyday of Modern Turkey, der. eds. D. Kandiyoti & A. Saktanber, s. 43-72, New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.
• Patico, J. 2008, Consumption and Social Change in a Post-Soviet Middle Class, Washington, D.C, Woodrow Wilson Center Press, Stanford, Calif.: Stanford University Press.
• Pfautzi, H. W., & Duncan, O. D. 1950, “A Critical Evaluation of Warner’s Work in Community Stratification”, American Sociological Review, 15/2, s. 205-215.
• Poulantzas, N. 1977, “The New Petty Bourgeoisie”, içinde Class and Class Structure, der. A. Hunt, London: Lawrence and Wishart.
• Poulantzas, N. 1979, Classes in Contemporary Capitalism, London: Verso.
• Pultar, G., & Erman, T. (Der.) 2005, Türk(iye) Kültürleri, İstanbul: Tetragon.
• Ren, H. 2013, The Middle Class in Neoliberal China: Governing Risk, Life-Building, and Themed Spaces, London, New York, NY: Routledge.
• Rocca, J. L. 2013, “Homeowners’ Movements: Narratives on the Political Behaviours of the Middle Class”, içinde Middle Class China: Identity and Behaviour, der. M. Chen &, D. S. G. Goodman, s. 110-134, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Rojek, C. 1989a, “Leisure and ‘the Ruins of the Bourgeoisie World’,” içinde, Leisure for Leisure: Critical Essays, der. C. Rojek, s. 92-112, London: Macmillan Press Lmd.
• Rojek, C. 1989b, “Leisure Time and Leisure Space”, içinde, Leisure for Leisure: Critical Essays, der. C. Rojek, s. 191-203, London: Macmillan Press Lmd.
• Ross, G. 1978, “Marxism and the New Middle Classes: French Critiques”, Theory & Society, 5(2), s. 163-190.
• Salmenniemi, S. 2012, Rethinking Class in Russia, Burlington, VT: Ashgate Pub.
• Savage, M. 1995, “Class Analysis and Social Research”, içinde Social Change and Middle Classes, der. T. Butler & M. Savage, s. 15-25, London, New York: Routledge.
• Savage, M., & Butler, T. 2003, “Assets and the Middle Classes in Contemporary Britain”, içinde Social Change and Middle Classes, der. T. Butler & M. Savage, s. 345-357, London, New York: Routledge.
• Savage, M., Bagnall, G., & Longhurst, B. 2005, “Local Habitus and Working-Class Culture”, içinde Rethinking Class: Culture, Identities & Lifestyle, F. Devine, M. Savage & R. Crompton, s. 95-122, New York: Palgrave.
• Savage, M., Barlow, J. , Dickens, P. & Feilding, T. 1992, Property, Bureaucracy, and Culture: Middle-Class Formation in Contemporary Britain, London, New York: Routledge.
• Simmel, G. 1950, The Metropolis and Mental Life, içinde, The Sociology of Georg Simmel, der. & trans. K. H. Wolff, s. 24-31, Glencoe, Ill: Free Press.
• Skeggs, B. 2005, the Rebranding of Class: Propertising Culture, içinde Rethinking Class: Culture, Identities & Lifestyle, der. F. Devine, M. Savage & R. Crompton, s. 46-68, New York: Palgrave.
• Şenyapılı Ö. 2005, Gençlik Yıllarımın (ve Öncesinin) Anakarasında Eğlenme-Dinlenme Mekanları, içinde Cumhuriyet’in Ankara’sı Ankara’sı, der. T. Şenyapılı, s. 310- 356, Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Şenyapılı T. 2004, “Baraka”dan Gecekonduya: Ankara’da Kentsel Mekânın Dönüşümü: 1923-1960, İstanbul: İletişim.
• Şenyapılı T. 2005, “Ankara Kenti ‘İkili Yapısında’ Dönüşümler”, içinde Cumhuriyet’in Ankara’sı, der. T. Şenyapılı, s. 216-245, Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Şimşek, A. 2005, Yeni Orta Sınıf, İstanbul: Epokhe.
• Şimşek, A. 2010a, Rahatı Kaçmış, Endişeli Bir Sınıf, erişim 10/06/2010, s_code=1275302179&year=2010&month=05&day=31>.
• Şimşek, A. 2010b, Çöküşten yükseliş Çıkarmaya Çalışmak: Neşeli 90’lı Yıllar erişim 10/06/2010, 1275302137&news_code=1275385333&year=2010&month=06&day=01>. Şimşek, A. 2010c, Yurdum İnsanından Uzaklarda…, erişim 04/06/2004, s_code=1275471446&year=2010&month=06&day=02>.
• Tang, B. 2013, Urban Housing-Status-Groups: Consumption, Lifestyles and Identity, içinde Middle Class China: Identity and Behaviour, der. Chen, M. & Goodman, D. S. G., s. 54-73, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Tang, B. & Unger, J. 2013, “The Socioeconomic Status, Co-optation and Political Conservatism of the Educated Middle Class: A Case Study of University Teachers”, içinde Middle Class China: Identity and Behaviour, der. M. Chen & D. S. G. Goodman, s. 90-111, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Timur, T. 2008, Türk Devrimi ve Sonrası, Ankara: İmge Kitabevi.
• Toprak, Z. 1995, “Tüketim Örüntüleri ve Osmanlı Mağazaları”, Cogito, 5, s. 25-28.
• Trentmann, F., & Taylor, V. 2006, “From Users to Consumers: Water Politics in Nineteenth-Century London”, içinde Making of the Consumer: Knowledge, Power and Identity in the Modern World, der. F. Trentmann, s. 53-79, Oxford, New York: Berg.
• Tutalar, L. 2008, Globalization and Shopping Malls in Ankara: Four Cases, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Tüzün, S. 2000, “Kentsel Türkiye Hane ve Bireyleri için Bir Tabakalaşma Modeli Olarak Veri Sosyo-Ekonomik Statü İndeksi (Veri S.E.S.İ.)”, içinde Mübeccel Kıray için Yazılar, der. F. Atacan, F. Ercan, H. Kurtuluş & M. Türkay, s. 371-385, İstanbul: Bağlam.
• Urry, J. 1973, “Towards a Structural Theory of the Middle Class”, Acta Sociologica, 16 (3), s. 175-187.
• Veblen, T. 1992, the Theory of the Leisure Class: An Economic Study of Institutions, New Brunswick: Transaction Publishers. (Original work published 1899)
• Veblen, T. 2000, “Conspicuous Consumption”, içinde The Consumer Society Reader, der. J. B. Schor & D. B. Holt, s. 187-205, New York: The New Press.
• Veblen, T. 2005a, Conspicuous Consumption, New York: Penguin Books. (Original work published 1902).
• Veblen, T. 2005b, Aylak Sınıf, çev. Z. Gültekin & C. Atay, İstanbul: Babil Yayınları.
• Wacquant, L. J. D. 1991, Making Class: The Middle Class(es) in Social Theory and Social Structure”, içinde Bringing Class Back In: Contemporary and Historical Perspectives, der. S. G. McNall, R. F. Levine & R. Boulder, s. 39-64, San Francisco, Oxford: Westview Press.
• Warde, A. 1992, Social Change in Comtemporary Britain, Cambridge, UK; Cambridge, MA, USA: Polity Press, 1992.
• Warde, A. 1997, Consumption, Food, and Taste: Culinary Antinomies and Commodity Culture, London; Thousand Oaks, Calif.: Sage Publications.
• Warde, A. 2000, Eating Out: Social Differentiation, Consumption, and Pleasure, Cambridge, New York: Cambridge University Press.
• Warde, A. 2006, “Cultural Capital and the Place of Sport”, Cultural Trends, 15 (2/3), s. 107-122.
• Warde, A., & Tomlinson, M. 2003, “Taste Among the Middle Classes, 1968-88”, içinde Social Change and Middle Classes, eds. T. Butler & M. Savage, s. 241-256, London, New York: Routledge.
• Weber, M. 1978, Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology, 4th German ed., der. G. Roth & C. Wittich, trans. E. Fischoff, Berkeley: University of California Press.
• White, A. 2004, Small-Town Russia: Postcommunist Livelihood and Identities, London, New York: Routledge.
• Witz, A. 1995, “Gender and Service-Class Formation”, içinde Social change and middle Classes, eds. T. Butler & M. Savage, s. 41-57, London, New York: Routledge.
• Wright, E. O. 1976, “Class Boundaries in Advanced Capitalist Societies”, New Left Review, 98, s. 3-41.
• Wright, E. O. 1978, Class, Crisis and State, London: New Left Books.
• Wright, E. O. 1985, Classes, London: Verso.
• Wright, E. O. (Der.) 1989, the Debates on Classes, London: Verso.
• Wright, E. O. (Der.) 2002, Alternative Foundations of Class Analysis, erişim <http//:www.ssc.wins.edu/~wright/Found-all.pdf>.
• Wynne, D. 1998, Leisure, Lifestyle and the New Middle Class: A Case Study, London; New York: Routledge.
• Yalçın, A. 1946, İçtimai Sınıflar Meselesi, İktisat Fakültesi Mecmuası, 8 (1-4), s. 1-45. Yasa, İ. 1955, Ankara: Doğuş Matbaası, Köyü'nün
• İçtimai-İktisadi Yapısı,
• Yasa, İ. 1966, Ankara'da Gecekondu Aileleri, Ankara, Akin Matbaası. Yasa, İ. 1970, Türkiye'nin Toplumsal Yapısı ve Temel Sorunları, Ankara: Sevinç Matbaası.
• Yanıklar, C. 2006, Tüketimin Sosyolojisi, İstanbul: Birey.
• Yerasimos, S. 1974, Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Zürcher, E. J. 2004, Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, çev. Y. S. Gönen, İstanbul: