Cumhuriyet Aydınlanmasının Kısa Tarihi: Köy Enstitülerini Çevreleyen Tarihsel ve Toplumsal Koşullar ve Bugüne Çıkarsamalar

Yıl 2008, Cilt: 2 Sayı: 3 - Cilt: 2 Sayı: 3, 67 - 92, 25.07.2016

Songül Boybeyi Songül Sallan Gül

Öz

Cumhuriyetin aydınlanma tarihini ve onun düşünsel altyapısını kavramak açısından, tarihimizin en özgün eğitim modellerinden ve deneyimlerinden olan Köy Enstitüleri uygulaması, tüm yönleriyle sorgulanarak, tarihe ışık tutulmalı ve günümüze yansımaları ele alınmalıdır. Bunun yanında, tarihsel, toplumsal, politik koşullar göz önüne alınarak, her geçen gün sorunları derinleşen eğitim sistemimiz tüm yönleriyle ele alınarak tartışılmalı ve bu sorunlara çözümler üretmede ulusal, özgün ve örnek bir eğitim modeli olarak Köy Enstitüleri uygulamasından yararlanılmalıdır. Bu yazıda, ilk olarak Köy Enstitüleri’nin tarihsel arka planı ortaya konmakta ve hazırlık çalışmalarından kapanış öyküsüne kadar yaşanan süreç, tüm yönleriyle tartışıl maktadır. Bunun yanında, eğitimin temel bir yurttaş hakkı olması ekseninde, eğitime erişim ve köy okullarının sorunları ele alınmakta, öğretmen açığı ve eğitmen kursları değerlendirilmektedir. Son olarak, Köy Enstitüleri deneyimlerinden günümüzde nasıl yararlanılabileceğine ilişkin öneriler sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, eğitim, Köy Enstitüleri, aydınlanma, öğretmen yetiştirme, günümüz eğitim sorunları

A Short History of the Republican Enlightenment: Social and Historical Background of the Village Education Institutes and Implications for Today

Öz

In order to better grasp the history of the Republican enlightenment and thought, the Village Education Institutes, which was one the unique national experiences in the history of Turkish Republic, should be thoroughly examined. This examination would help to illuminate the history of education in Turkey. The experiences gained from the policy of Village Education Institutes offer important insights for developing solutions to today’s educational problems. This paper presents the historical background of the Village Education Institutes and the era of the Village Education Institutes from their start to closure. Besides, the problems of access to education and rural schools from the viewpoint of the right to education are discussed. Moreover, the inadequacy in the number of educators in village schools and the experience of the courses of instructor courses are evaluated. Finally, some suggestions drawn from the experiences of the Village Education Institutes are presented.

Anahtar Kelimeler

Republic, education, Village Education Institutes, enlightenment, education of teachers, Today’s education problems

Kaynakça

• ) Köy Enstitülerinin köyle, çevreyle bütünleşme ilkeleri, bugün varoş
• veya gecekondu bölgelerine indirgenebilir. Sosyal ve kültürel
• anlamda bunun bir parçası olmayı başarmış bir bölgede cemaat
• yapısının da etkisi azalacak ya da kırılacaktır. Bu ilke yeni dönem
• “aydın”ın bir görevi olmalıdır. Çünkü artık nüfusun sayıca önemli ve
• yoksul kesimi bu bölgelerdedir.
• ) Ülkemizin geleceği geçmişte olduğu gibi bugün de ancak ve ancak
• eğitimle güvence altına alınabilir. Eğitimin temel değişkeni olan
• öğrenciyi yetiştirme ilkeleri ise, günümüz koşullarına uygun ama
• esasları Cumhuriyetin esasları olacak şekilde sürdürülmelidir.
• ) “Öğrenciyi müşteri olarak görme” anlayışı bir an önce terk edilerek,
• Köy Enstitülerinde olduğu gibi köylünün ve yoksulun da eğitimin
• temel bir yurttaşlık hakkı olarak elde etmesinin amaçlandığı sosyal
• devlet ilkelerine geri dönülmeli, fırsatçı, girişimci ve pragmatist
• kişiler yerine özgüvenli yurttaşlar yetiştirilmelidir.
• ) Bugün UNESCO‟nun da vurguladığı gibi “şiddet kültüründen barış
• kültürüne” geçişte Köy Enstitüleri modelinin katkıda bulunacağı ise
• göz ardı edilmemelidir.
• Ağaoğlu, A., 1969, Serbest Cumhuriyet Fırka Hatıraları, İlavelerle 2. Baskı, Baha Matbaası, İstanbul.
• Akarsu, B., 1975, Felsefe Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu, Ankara.
• Akyüz, Y., 1999, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1999’a), 7. Baskı, Alfa Yayıncılık, İstanbul.
• Altunya, H., 2001, “Türkiye‟de Eğitmen Deneyimi: 1936-1948”, Abece, 179, Temmuz.
• Anton, J. & Canevi, F. P. (yay. haz), 2007, Cumhuriyet, Eğitim Reformu ve Dewey / Reform and Dewey, Forum İstanbul Enstitüsü Yayınları, Creative Yayıncılık, İstanbul.
• Avcıoğlu, D., 1969, Türkiye’nin Düzeni (Dünü, Bugünü, Yarını), 2. Baskı, Bilgi Yayınevi, İstanbul.
• Aydemir, Ş. S., 1979, İkinci Adam, II. Cilt, Remzi kitapevi, İstanbul.
• Başgöz, İ., 1999, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, 2. Baskı, T.C. Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara.
• Binbaşıoğlu, C., 1993, Çağdaş Eğitim ve Köy Enstitüleri, Tarihsel Bir Çerçeve, 1. Baskı, Dikili Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir.
• Candoğan, G., 1993, Çağdaş Köy Enstitüleri Sistemi ve Çağdaş Eğitim, Dikili Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir.
• Cumhuriyet Gazetesi, Ek, 03 Nisan 2008.
• Çakır, C., 1976, “Köy Enstitüsü Üzerine”, Yeni Toplum, Kuruluşunun 36. Yılında Köy Enstitüleri Özel Sayısı, 1 (5).
• Çıkar, M., 1997, Hasan Ali Yücel ve Türk Kültür Reformu, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara.
• Dewey, J., 1989, Türkiye Maarifi Hakkında Rapor (1924), MEB. XII. Milli Eğitim Şurası, 13-17 Kasım, Ankara.
• Erçelebi, H., 1993, Köy Enstitülerinin Çağdaş Eğitim Yönetimine Katkıları, Dikili Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir.
• Ertuğrul, F., 2000, Hasan Ali Yücel-Kenan Öner Davası, 3. Baskı, Güldikeni Yayınları, Ankara.
• Eskicioğlu, A., 2003, “Eğitim ve Toplumsal Değişme: Türkiye‟nin Değişim Sürecinde Eğitimin Rolü, 1923-1946”, Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 19 (2).
• Eşme, İ., 2005, 5. “İlk ve Orta Öğretimde Ezberci Eğitim Sistemi, Nedenleri, Sonuçları ve Çözüm Önerileri”, Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Eğitim Bölümü, Cilt IV, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Goloğlu, M., 1982, Demokrasiye Geçiş (1946-1950), Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Güçlü, A., 2008, “Köy Enstitüleri’ne İadei İtibar Verilmelidir”, Milliyet, 17 Nisan 2008.
• Gül, H., 2007, ”Türkiye‟de Eğitimde Finans Sorunu ve Nedenleri”, Eğitimde Reform ve Finans Sorunu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, der. Sallan Gül, S. & Gül, H., Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Kaplan, İ., 1999, Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi, 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Köy Enstitüleri, Amaçlar-İlkeler-Uygulamalar, 1997, 2. Baskı, Çağdaş Eğitim Vakfı Yayınları, Ankara.
• Katoğlu, M., 1992, “Cumhuriyet Türkiye‟sinde Eğitim, Kültür, Sanat”, Türkiye Tarihi, yay. yön. Akşin, S., Cem Yayınevi, İstanbul.
• Kılıçtaroğlu, K., 2007, “Kamu Yönetiminde Reform Çabaları, Özelleştirme ve Eğitimde Finansman Sorunu”, Eğitimde Reform ve Finans Sorunu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, der. Sallan Gül, S. & Gül, H., Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Kirby, F., 1962, Türkiye’de Köy Enstitüleri, İmece Yayınları, Ankara.
• Kırçak, Ç., 2001, Cumhuriyetten Günümüze Gericilik IV, Cumhuriyet Yayınları, Ankara. MEB,
• http://sgb.meb.gov.tr/istatistik/meb_istatistikleri_orgun_eğitim_
• _2007.pdf/], (Erişim Tarihi 19.09.2008).
• Okçabol, R., 2006, “Köy Enstitüleri İle İlgili Eleştirilere Değinmeler”, Yeniden İmece, Sayı: 10.
• Özel, M., (Yay. Haz. ), 2000, Köy Enstitüleri 60. Yıl, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Özgen, B., 1993, Çağdaş Eğitim ve Köy Enstitüleri, Dikili Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir.
• Öztürk, C., 1996, Atatürk Devri Öğretmen Yetiştirme Politikası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Sallan Gül, S., 2006, “Bin Yıl Hedeflerinde Türkiye‟de Eğitim”, Yeniden İmece, 10 (Şubat).
• Şanlı, M., 1999, “Tonguç ve Demokrasi”, Çeşitli Yönleriyle Tonguç, yay. haz. Aydoğan, M., Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Yayınları, Ankara.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 1961, Devre II, 5.9.1339 on dördüncü içtima, Cilt 1.
• Tonguç, E., 2007, Bir Eğitim Devrimcisi, İsmail Hakkı Tonguç, Yaşamı, Öğretisi, Eylemi, Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları, İzmir.
• Tonguç, İ. H., 1997, Köyde Eğitim, 2. Baskı, Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı yayınları, Ankara.
• Türkoğlu, P., 1999, “Tonguç’un İlk Öğretim Görüşü”, Çeşitli Yönleriyle Tonguç, yay. haz. Aydoğan, M., Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Yayını, Ankara.
• Ulus Gazetesi, 8 Şubat 1947; ve 28 Nisan 1950.
• Vatan Gazetesi, 6 Şubat 1947; 11 Şubat 1947; 25 Mayıs 1947; ve 19/20 Mayıs 1950.
• Yalman, A. E., 1971, Yakın Tarihte Gördüklerim ve İşittiklerim, 4. Cilt, İstanbul.
• Yeni Sabah, 11 Şubat 1947.
• Yücel, H. A., 1993, Milli Eğitimle İlgili Söylev ve Demeçler, Kültür Bakanlığı Türk Klasikleri, İçel.