Foça ve Dikili’de Turizmin Coğrafi Mekân Üzerindeki Etkileri: Süreç, Dinamikler ve Değişimlerin Karşılaştırılması

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 97 - 114, 16.06.2022

Emre Ataberk

Öz

Foça ve Dikili’de kıyı turizmi ve ikinci konutlar, geçmişten bugüne doğal, kırsal ve kentsel mekânlarda olumsuz değişimlere, hatta dönüşümlere neden olmuşlardır. Bu sürecin nerelerde, neden ve nasıl başladığı ve zamanla neleri değiştirdiği, bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Coğrafi mekânda ortaya çıkan sorunlar, coğrafi alan araştırması, örnek olay incelemesi ve karşılaştırmadan oluşan karma nitel araştırma yöntemiyle ele alınmıştır. Bulgulara göre, Foça ve Dikili’de kıyı turizminin gelişmesinde rol oynayan doğal faktörler benzer olsa da turizmin mekânsal etkilerinin yoğunluk derecesi ve alansal genişliği birbirinden farklıdır. Farklılığa yol açan nedenler; koruma statüleri, İzmir’e yakınlık-uzaklık, kıyı şekilleri ve plaj oluşumları, yapılaşmaya uygun kıyılar, tanınmışlık ve sonradan turizme katılma gibi çok boyutludur. Sonuç olarak turizmin kitlesel karakteri, Foça ve Dikili’nin mekânsal kimliğini hızlı biçimde dönüştürmeye devam etmektedir. Bu durumda yerelliği korumak üzere yerel yönetimler, turizm aktörleri ve STK ile üst ölçekteki kamu kurumları eşgüdüm içinde çalışmalı, planlama, yönetim ve denetleme yetkilerini etkin biçimde kullanmalıdırlar. Katılımcılık esasıyla alınan ortak kararlar ve bunlara sıkı sıkıya bağlılık, sürdürülebilir ve sorumlu turizmi teşvik ederek, turizmin her türlü olumsuz etkilerini en aza indirebilecektir.

Anahtar Kelimeler

Turizm, Mekan, Foça, Dikili

Effects of Tourism on Geographical Space in Foça and Dikili: Process, Dynamics and Comparison of Changes

Öz

Coastal tourism and second homes in Foça and Dikili have caused negative changes and even transformations in natural, rural and urban spaces from past to present. Where, why and how this process started and what it has changed over time is the subject of this article. The problems that arise in geographical space are analysed through the mixed qualitative research method consisting of geographical area research, case study and comparison. According to the findings, although the natural factors that play a role in the development of coastal tourism in Foça and Dikili are similar, the intensity and areal extent of the spatial effects of tourism are different from each other. The reasons for the difference are multidimensional, consisting of the protection statuses, proximity to İzmir, coastal forms and beach formations, coasts suitable for construction, recognition and later participation in tourism. As a result, the mass character of tourism continues to rapidly transform the spatial identity of Foça and Dikili. In this case, local governments, tourism actors, NGOs and high-level public institutions should work in coordination and use their planning, management and supervision skills effectively in order to protect locality. Joint decisions taken on the basis of participation and strict adherence to those decisions will be able to minimize all kinds of negative effects of tourism by promoting sustainable and responsible tourism.

Anahtar Kelimeler

Tourism, Space, Foça, Dikili

Kaynakça

• Akdağ, G., Öter, Z. (2011). Assessment of world tourism from a geographical perspective and a comparative view of leading destinations in the market. Procedia Social and Behavioral Sciences. ScienceDirect, 19, 216-224.
• Ankaralı, A. (2008). Foça yakın çevresinde araziden yararlanma ve yörede araziden yararlanma bilincinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Ataberk, E. (2020). Turizm coğrafyası yaklaşımıyla karşılaştırmalı bir araştırma: Foça, Dikili ve Bergama’da turizmin mekânsal etkileri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Aydın, K., Hanağası, U. B. (2017). Sosyoloji ve siyasal araştırmalarda karşılaştırmalı yöntem, KOSBED, 33, 57-86.
• Baum, T. (1999). Themes and issues in comparative destination research: the use of lesson-drawing in comparative tourism research in the North Atlantic. Tourism Management. 20, 627-633.
• Baykal, F., Emekli, G., Ataberk, E., Südaş, İ. (2013). Sürdürülebilir turizm yaklaşımıyla Dikili ve Bergama’yı bütünleştirme potansiyeli. Bergama Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir: Lamineks Matbaacılık.
• Baykal, F., Ataberk, E. (2020). Kozbeyli’de (Foça/İzmir) Kırsal Turizmin Geliştirilmesi Hakkında Yerel Halkın Görüşleri, Ege Coğrafya Dergisi, 29 (1), 1-17.
• Baysan, S. (2001). Perceptions of the environmental impacts of tourism: A comparative study of the attitudes of German, Russian and Turkish tourists in Kemer, Antalya, Tourism Geographies, 3 (2), 218–235.
• Butler, R. W. (2006). The concept of a tourist area cycle of evolution: implications for management of resources. Butler, R. W. (Ed.). The tourism area life cycle: applications and modifications. Vol. 1, (pp. 3-12). Clevedon, England: Multilingual Matters Ltd.
• Çavuş, Ş. (2004). Turistik merkezlerin yaşam sürecine kuramsal yaklaşım. Yüksel, A. ve Hançer, M. (Ed.), Turizm (ilkeler ve yönetim). (s. 73-101). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2016). Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi yönetim planı ve uygulama projesi-2016-2020, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Dumbrovska, V., Fialova, D. (2014). Tourist intensity in capital cities in Central Europe: Comparative analysis of tourism in Prague, Vienna and Budapest. Czech Journal Of Tourism. 01/2014, 05-26.
• Eceral Özelçi, T., Taciroğlu, A. (2017). Doğal ve tarihi/arkeolojik değerlere sahip kentsel kıyı yerleşimlerinin planlama sorunu: Foça örneği, Meltem İzmir Akdeniz Akademisi Dergisi, 2, 68-84.
• Ege Mimarlık (1995). Dikili’de yasadışı yapılaşma. Ege Mimarlık Dergisi, Mimarlar Odası İzmir Şubesi, 15 (1), 30.
• Ergürhan, E. (2008). Foça’da kıyı alanı kullanımı ve kıyı kullanımı bilincinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Foça Turizm Danışma Bürosu (2020). 2020 yılı turizm istatistikleri, Foça-İzmir.
• Hall, C. M. (2013). Framing tourism geography: notes from the underground. Annals of Tourism Research. 43, 601-623.
• Hassan, A., Uşaklı, A. (2013). Seyahat ve turizm rekabetçilik endeksi: Akdeniz çanağındaki destinasyonlara yönelik karşılaştırmalı bir analiz. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi. 10 (2), 53-67.
• Ioannou, B. (2002). Tourist development impacts on the spatial transformation of the Greek Islands. The case study of Kos insular area, ERSA conference papers, European Regional Science Association, https://econpapers.repec.org/paper/wiwwiwrsa/ersa02p130.htm Erişim tarihi: 13.08.2020
• Kalkınma Bakanlığı. (2018). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023) Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No: KB: 3009-ÖİK: 790, Ankara. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/04/TurizmOzelIhtisasKomisyonuRaporu.pdf Erişim tarihi: 15.08.2020
• Kaplan, G. (2008). Dikili-Çandarlı’da kıyı alanı kullanımı ve kıyı kullanım bilincinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Kesgin, B., Nurlu, E. (2009). Land cover changes on the coastal zone of Candarli Bay, Turkey using remotely sensed data, Environ Monit Assess, (157), 89-96.
• Kılıç Ünlü, A. (2011). A study of historic towns after "tourism explosion": the case of Çeşme, Foça and Şirince in Western Turkey, (Masters Thesis), University of Pennsylvania, Philadelphia, PA.
• Kozak, M. (2002). Destination benchmarking. Annals of Tourism Research. 29 (2), 497-519.
• Kozak, N. (2014). Turizm pazarlaması. 5.Baskı, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Kozak, N., Kozak, M. A., Kozak, M. (2019). Genel turizm: ilkeler-kavramlar. 21.Baskı, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Külçür, S. (1997). Complementarities or conflicts? Environmental impacts in a Turkish Coastal Tourism Area. (Unpublished PhD thesis). University of Exeter, UK.
• Maravic, M.U., Gracan, D., Zadel, Z. (2015). A comparison of the competitiveness of the two coastal tourist destinations. Nase more. Supplement, 62 (4), 120-126.
• Niavis, S., Tsiotas, D. (2019). Assessing the tourism performance of the Mediterranean coastal destinations: A combined efficiency and effectiveness approach. Journal of Destination Marketing & Management. 14, 1-11.
• Özdemir, G. (2014). Destinasyon yönetimi ve pazarlanması. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Özdemir, M., Gürkan, M. İ., Kıral, M. (2000). Turizm hareketlerinin sosyo-ekonomik yapıya etkisi: Belek, Karpas ve Girne üzerine karşılaştırmalı bir inceleme, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 11, 79-84.
• Öztoprak, F. (1995). Foça örneğinde “hassas mekânlarda” ikinci konut olgusunun fiziki çevre ve sosyal yapıya etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Penpecioğlu, E. B. (2012). Turizm planlamasında alternatif bir yaklaşım katılımcı turizm planlaması: İzmir Dikili kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgesi örneği. (Yayımlanmamış uzmanlık tezi). Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Saarinen, J. (2004). Destinations in change. Tourism Studies. 4 (2), 161-179.
• Taşçı, B., Akyüz Levi, E. (2016). Kent içi arkeolojik alanlarda kalıntıların sunumuna ilişkin yaklaşımlar: Foça örneği, İdealkent Kent Araştırmaları Dergisi, 19 (7), 588-627.
• Terkenli, T. S., Bellas, M. L., Jenkins, L. D. (2007). Tourism impacts on local life: socio-cultural continuity and change in Crete, Ege Coğrafya Dergisi, 16, 37-52.
• Usal, A., Oral, S. (2001). Turizm pazarlaması. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Zengin, B., Erkol, G. (2013). Destinasyon kıyaslaması Sakarya ve Bolu örneği. XII. Geleneksel Turizm Paneli, 1, 254-270.