Ergenlerde Olumlu Sosyal Davranışları Yordamada Koruyucu Faktörler ve Bazı Kişisel Değişkenlerin Rolü

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 45, 101 - 114, 01.01.2016

Zeynep Aydın Sünbül Songül Sonay Güçray

Öz

Bu araştırmada 14–18 yaş aralığında bulunan öğrencilerde olumlu sosyal davranışların, koruyucu faktörler (kişisel inanç yapısı, kontrol düzeyi, uygun davranışlar, uygun davranışlar ile ilgili modeller ve sosyal destek) ve birtakım kişisel değişkenler (cinsiyet, yaş, anne baba eğitim düzeyi, ailenin gelir düzeyi) açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma 9, 10 ve 11. sınıfa devam eden 571 lise öğrencisi ile gerçekleştirilmiştir. Öğrencilerin olumlu sosyal davranışlarına ilişkin veriler Carlo ve Randall (2002) tarafından geliştirilen ve Kumru, Carlo ve Edwards  (2004) tarafından uyarlanan “Olumlu Sosyal Davranışlar Eğilimi Ölçeği”, koruyucu faktörlere ilişkin veriler Jessor, Turbin ve Costa (2004) tarafından geliştirilen ve Siyez (2006) tarafından uyarlanan “Ergen Sağlığı ve Gelişimi Envanteri” nin ilgili alt ölçekleri, kişisel ve ailesel özelliklere ilişkin veriler ise araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu” kullanılarak elde edilmiştir. Verilerin analizinde Pearson Korelasyon Katsayısı, çoklu doğrusal regresyon analizi, t-testi ve parametrik olmayan testlerden Kruskal Wallis Testi kullanılmıştır.

Araştırmanın bulguları; ergenlerin kişisel inanç yapısına ilişkin olumlu benlik algıları, çevreden algıladıkları kontrol düzeyi, uygun davranışlar ve sosyal destek algıları arttıkça genel olumlu sosyal davranış eğilimlerinde de artış olduğunu ortaya koymuştur. Olumlu sosyal davranış toplam puanları dikkate alındığında kız ergenlerin erkek ergenlere göre olumlu sosyal davranış eğilimlerinin daha fazla olduğu belirlenmiştir. Yaş, anne-baba eğitim düzeyi ve sosyo-ekonomik düzey değişkenlerine göre olumlu sosyal davranışlarda anlamlı bir farklılaşma olmadığı bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ergenlik, olumlu sosyal davranışlar, koruyucu faktörler

Kaynakça

• Aktaş, V. ve Güvenç, B. G. (2006). Kız ve erkek ergenlerde saldırgan ve olumlu sosyal davranışlar ile yaş, ilişkisel bağlam ve kişiler arası duyarlılık arasındaki ilişkiler. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2, 233-264.
• Altay, F. B. (2007). Okulöncesi kuruma (devlet-özel) devam eden çocukların sosyal yeterlik ve olumlu sosyal davranışları ile ebeveyn stilleri arasındaki ilişkiler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bandy, R. ve Wilhelm, O. M. (2007). Family structure and income during childhood and subsequent prosocial behavior in young adulthood. Working Papers. Department of Economics, IUPUI.
• Bandura, A., Caprara, V. G., Barbaranelli, C., Pastorelli, C. ve Zimbardo, G. P. (2000). Prosocial foundations of children's academic achievement. Psychological Science, 11(4), 302-306.
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni SPSS uygulamaları ve yorum (15. bs.). Ankara: Pegem.
• Carlo, G., Fabes, R. A., Laible, D. ve Kupanoff, K. (1999). Early adolescence and prosocial/moral behavior II: The role of social and contextual influences. Journal of Early Adolescence, 19, 133-147.
• Carlo, G. ve Randall, B. A. (2001). Are all prosocial behavior equal? A socioecological developmental conception of prosocial behavior. Advances in Psychology Research, 2, 151-170.
• Carlo G. ve Randall B. A. (2002). The development of a measure of prosocial behaviors for late adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 31(1), 31-44.
• Carlo, G. ve Randall, B. A., Hausmann, A. ve Christiansen, S. (2003). Sociocognitive and behavioral correlates of a measure of prosocial tendencies for adolescents. Journal of Early Adolescence, 23(1), 107-134.
• Carlo, G., Mestre, V. M., Samper, P., Tur, A. ve Armenta, E. B. (2010). The longitudinal relations among dimensions of parenting styles, sympathy, prosocial moral reasoning, and prosocial behaviors. International Journal of Behavioral Development, 35(2), 116-124.
• Çalık, T., Özbay, Y., Özer, A., Kurt, T. ve Kandemir, M. (2009). İlköğretim okulu öğrencilerinin zorbalık statülerinin okul iklimi, prososyal davranışlar, temel ihtiyaçlar ve cinsiyet değişkenlerine göre incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 60, 55-576.
• Devanath, S. (2010). Parental attitudes and children's sharing behavior: How socialization relates to early prosocial development (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). University of Pittsburgh, USA.
• Damon, R, W., Lerner, M. ve Eisenberg, N. (2006). Handbook of child psychology: Vol. 3: Social, emotional and personality development (6. bs.). Hoboken, NJ: Wiley.
• Duru, E. (2002). Öğretmen adaylarında kişi-durum yaklaşımı bağlamında yardım etme davranışı eğilimi, empati ve düşünme stilleri ilişkisi ve bu değişkenlerin bazı psikososyal değişkenler açısından incelenmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Eisenberg, N. (1983). The socialization and development of empathy and prosocial behavior. Special Report, Arizona State University.
• Eisenberg, N., Fabes, R. ve Shea, C. (1989). Gender differences in empathy and prosocial moral reasoning: Empirical investigations. M. M. Brabeck (Ed.). Who cares? Theory, research,and educational implications of the ethic of care içinde (s. 127-143). New York: Praeger.
• Eisenberg, N., Carlo, G., Murphy, B. ve Court, P. V. (1995). Prosocial development in late adolescence: A longitudinal study. Child Development, 66, 1179-1197.
• Eisenberg, N. ve Fabes, R. A. (1998). Prosocial Development. W. Damon ve N. Eisenberg, (Ed.). Handbook of child psychology, social, emotional and personality development içinde (5. bs., s. 701-778). New York: John Wiley.
• Fegley, S. ve Hart, D. (1995). Prosocial behavior and caring in adolescence: Relations to self-understanding and social judgment. Child Development, 66, 1346-1359.
• Flouri, E. ve Tzavidis, N. (2008). Psychopathology and prosocial behavior in adolescents from socio-economically disadvantaged families: The role of proximal and distal adverse life events. Euro Child Adolescent Psychiatry, 17, 498-506.
• Gembeck, Z. J. M., Geiger, C. T. ve Crick, R. N. (2005). Relational and physical aggression, prosocial behavior, and peer relations, gender moderation and bidirectional associations. Journal of Early Adolescence, 4, 421- 452
• Haapasalo, J., Tremblay, R. E., Boulerice, B. ve Vitaro, F. (2000). Relative advantages of person- and variablebased approaches for predicting problem behaviors from kindergarten assessments. Journal of Quantitative Criminology, 16, 145-168.
• Iverson, E. (2010). Helping others helps me: Prosocial behavior as a function of identity development and selfregulation in emerging adulthood. Journal of Gustavus Undergraduate Psychology, 6, 1-36.
• Jacobs, E. J., Vernon, K. M. ve Eccles, S. J. (2004). Relations between social self-perceptions, time use and prosocial or problem behaviors during adolescence. Journal of Adolescent Research, 19, 45-62.
• Jessor, R., Turbin, M. ve Costa, F. M. (2004). Survey of adolscent health and development questionnaire. USA: Cambridge University Press.
• Knafo, A. ve Plomin, R. (2006). Parental discipline and affection and children’s prosocial behavior: Genetic and environmental links. Journal of Personality and Social Psychology, 90(1), 147-164.
• Krueger, F. R., Hicks, M. B. ve McGue, M. (2001). Altruism and antisocial behavior: Independent tendencies, unique personality correlates, distinct etiologies. Psychological Science, 12(5), 397-402.
• Kumru, A., Carlo, G. ve Edwards, P. C. (2004). Olumlu sosyal davranışların ilişkisel, kültürel, bilişsel ve duyuşsal bazı değişkenlerle ilişkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 54, 109-125.
• Kumru, A, Kındap, Y. ve Sayıl, M. (20-25 Temmuz, 2008). Prosocial behaviors: The differential roles of individual, interpersonal and parental variables in Turkish adolescents. XXIX. International Congress of Psychology (ICP) kongresinde sunulmuş sözlü bildiri, Berlin, Almanya.
• Lefebvre, P., & Merrigan, P. (1998). Family background, family income, maternal work and child development. Human Resources Development Canada, Applied Research Branch.
• Lichter, D. T., Shanahan, M. J. ve Gardner, E. L. (2002) Helping others? The effects of childhood poverty and family instability on prosocial behavior. Youth and Society, 34, 89-119.
• Marshall, N. M. (1996). Sampling for qualitative research. Family Practice, 13(6), 522-525.
• Marquez, O. G. P., Martine, P. R. ve Brackett, A. M. (2006). Relating emotional intelligence to social competence and academic achievement in high school students. Psicothema, 18, 118-123.
• Moore, C. W. ve Allen J. P. (1996). The effects of volunteering on the young volunteer. The Journal of Primary Prevention, 17, 231-258.
• Pakaslahti, L., Karjalainen, A. ve Järviven, L. K. (2002). Relationships between adolescent prosocial problemsolving strategies, prosocial behavior, and social acceptance. International Journal of Behavioral Development, 26(2), 137-144.
• Perry, K. R. (2010). Perceived social support for prosocial, unconventional and antisocial behavior in young adolescents (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). University of Canterbury, New Zealand.
• Pratt, M. W., Hunsberger, B., Pancer, S. M. ve Alisat, S. (2003). A longitudinal analysis of personal values socialization: Correlates of a moral self-ideal in late adolescence. Social Development, 12, 563-585.
• Romig, C. ve Bakken, L. (1992). Intimacy development in middle adolescence:Its relationship to gender and family cohesion and adaptability. Journal of Youth and Adolescence, 21, 325-338.
• Siyez, D. M. (2006). 15-17 yaş arası ergenlerde görülen problem davranışların koruyucu ve risk faktörleri açısından incelenmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Twenge, M. J., Ciarocco, J. N., Baumeister, F. R., DeWall, N. C. ve Bartels, M. J. (2007). Social exclusion decreases prosocial behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 92, 56-66.
• Uba, I., Yaacob, N. S. ve Juhari, R. (2009). The relationship between peer relations and depression among adolescents in Selangor, Malaysia. European Journal of Social Sciences, 11, 149-159.
• Veenstra, R., Lindenberg, S., Oldehinkel, J. A., De Winter, F. A., Verhulst, C. F. ve Ormel, J. (2008). Prosocial and antisocial behavior in preadolescence: Teachers’ and parents’ perceptions of the behavior of girls and boys. International Journal of Behavioral Development, 32(3), 243-251.
• Wentzel, R. K. (1998). Social relationships and motivation in middle school: The role of parents, teachers, and peers. Journal of Educational Psychology, 90(2), 202-209.
• Wentzel, R. K. ve McNamara, C. C. (1999). Interpersonal relationships, emotional distress, and prosocial behavior in middle School. Journal of Early Adolescence, 19, 114-125.
• Wentzel, R. K., Filisetti, L. ve Looney, L. (2007). Adolescent prosocial behavior: The role of self-processes and contextual cues. Child Development, 78, 895-910.
• Zaff, J. F., Moore, K. A., Papillo, A. R. ve Williams, S. (2003). Implications of extracurricular activity participation during adolescence on positive outcomes. Journal of Adolescent Research, 18, 599-630.