EL-KAND FÎ ZİKRİ ULEMÂİ SEMERKAND’DA TÜRK HAKANLIĞI (KARAHANLILAR)

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 09, 1 - 17, 10.01.2015

Ömer Soner Hunkan

Öz

el-Kand fî Zikri Ulemâi
Semerkand, Türk Hakanlığı (Karahanlılar) devrinde yazılmış dinîbiyografik bir
Arapça eserdir. Eserin müellifi Ebû Hafs Necmü’d-Dîn Ömer b. Muhammed en-Nesefî
(1068-1142), Mâverâünnehr’in Müslüman Araplar tarafından fethinden itibaren
yaşadığı döneme kadar gelen Semerkand, Nesef, ve Buhârâ’da yaşamış veya bulunmuş
muhaddisler ve meşhur ulemanın hal tercümelerini ilm-i ricâl kapsamında
alfabetik bir sıra ile ele almıştır. Eserde dini bilgilerin dışında, Türk Hakanlığı’nın
tarihine, idarî, askerî, sosyal yapısına dair orijinal bilgiler ihtiva eder.
Dolayısı ile bu makalede, Nesefî’nin hakanlık hakkındaki kayıtları ele
alınarak, analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nesefî, Semerkand, Karahanlılar, el-Kand, Mâverâünnehr

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmûd, Selçuk-Nâme, (Hzr. E. Merçil), II, İstanbul, 1977, s.52.
• Aslantürk, Ayşe Humeyra, Ebû Hafs Ömer en-Nesefî’nin ‘et-Teysîr fi’t-Tefsîr’ Adlı Eserinin Tahlili ve Bakara Suresi’nin Tenkitli Neşri, (Basılmamış doktora tezi), MÜSBE, İstanbul, 1995.
• -------------------, Ayşe Humeyra. “Nesefî, Necmeddin”, DİA, C.32, 2006, s.571.
• Avfî, Tezkiretü Lübâbi’l-Elbâb, (Nşr. M. Abbâsî), I, Tahran, 1361, s.42.
• -------------------, Cevâmiü’l-Hikâyât ve Levâmiü’r-Rivâyât, (Nşr. V. Barthold), Turkestan, I, Petersburg, 1898, s.84.
• Aydınlı, Osman, Nesefî’nin el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand’ı I-XII, (Nşr. M. Fâryâbî), es-Suudiyye, Mektebetü’l-Kevser, 1991., İLAM, Araştırma Dergisi, c.3, sa.1, 1998, s.230.
• Barthold, W., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Hakkı Dursun Yıldız), Ankara, 1990, s.17.
• Bundârî, İrak ve Horasan Selçukluları Tarihi, (Trc. K. Burslan), İstanbul, 1943, s.249.
• Curfâdekânî Ebu’ş-Şeref Nâsıh. Tercüme-i Târîh-i Yemînî, (Nşr. C. Şiâr), Tahran, 1374, s.139.
• Fasîh el-Havâfî, Mücmel-i Fasîhî, (Nşr. V. Barthold), Turkestan, I, Petersburg, 1898, s.160.
• Frye, R. N, Ortaçağın Başarısı Buhara, Ankara, Tarihsiz, s.205.
• Hunkan, Ömer Soner, Türk Hakanlığı (Karahanlılar), İstanbul, 2007, s.34.
• -------------------, “Ortak ve Farklı Yönleriyle Orta Asya’da Devletler Üzerine Eleştirel Değerlendirme”, TÜEFD, C.4, sa.7, 2014, s.75-85.
• -------------------, “Türk Hakanlığı (Karahanlılar)’nda Hanedan ve Bürokrat-Ulema Çatışması: İlk Bürokrat Ulema İhtilali”, Türk tarih Kongresi, Ankara, 11-15 Eylül, 2006, Selçuklu Devleti ve Beylikler Dönemi tarihi, Ankara, 2010, s.653-666.
• Hüseynî, Ahbarü’d-Devleti’s-Selçukiyye (Trc. N. Lügal), Ankara, 1943, s.66.
• İbn Mâkûlâ, el-İkmâl fî Ref‘i’l-İrtiyâb ani’l-Mütelif mine’s-Semâ ve’l-Künâ ve’l-Ensâb, (Nşr. A. Yemânî), I-VI, Haydarâbâd, 1962-1967; Raşîd Efendi ktp. No: 903 vr.77a-b.
• İbn Miskeveyh, Kitâbü Tecâribi’l-Ümem, (Nşr. H. F. Amedroz), I-II, (Zahîrü’d-Dîn Ruzrâverî) Zeylü Kitâbi Tecâribi’l-Ümem, III, Kıt‘atü min Târîhi Ebi’l Hüseyn Hilâl b. el-Muhsin b. İbrâhîm es-Sâbî el-Kâtîb, IV, Kahire, Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, s. 373-374.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, (Çev. Ahmet Ağırakça), VIII, s.460.
• Karşî, Cemal Mülhakâtü’s-Surâh, (Nşr. V. Barthold), Turkestan, I, Petersburg, 1898, s.130.
• Kavakçı, Yusuf Ziya. XI ve XIII. Asırlarda Karahanlılar Devrinde Maveraünnehr İslam Hukukçuları, Ankara, 1976, s.89.
• Koca, Ferhat, “Merginânî”, DİA, C.29, s.182.
• Koçnev B. D., Karahanidskie Monety: İstoçnikovedçeskoe i İstoriçeskoe İssledovanie, Moskova, 1993, s.24.
• Koçnev, B. D. “Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimy i Titulatura (Çast 2)” vostoçnoe İstoriçeskoe İstoriçnikovedenne i Spetsialnie Distsipliny Vıpusk 5, Moskova, 1997, s.259.
• Kureşî, Cevâhirü’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye, (Nşr. el-Hulv), I, Kâhire, 1978, s.215.
• Menînî Şeyh., eş-Şerhü’l-Yemînî el-Müsemmâ bi’l-Fethi’l-Vehbî alâ Târîhi Ebî Nasr el-Utbî, I, Kahire, 1286, 240-241; Mu‘inü’l-Fukarâ, Târîh-i Mollâzâde der Zikr-i Mezârât-ı Buhârâ, (Nşr. A. G. Me‘ânî), Tahran, 1339, s.74.
• Müneccimbaşı, Câmiü’d-Düvel (Karahanlılar Fasikülü), (Trc. N. Lugal), İstanbul, 1940, s.9.
• Mercânî Şehâbü’d-Dîn, Gurfetü’l-Hevâkîn li Urfeti’l-Havâkîn, 1864, Kazân (1941’de yazılan yazma nüshası: Taşkent El-Bîrûnî Şarkşinaslık Ens. Ktp. No: P.N. 5741), 1941, s.39.
• Nerşahî, Târîh-i Buhârâ, ‘Tercüme-i Ebû Nasr el-Kubâvî ve Telhîs-i Muhammed b. Zufer’, (Nşr. M. Radavî), Tahran, İntişârât-ı Tûs, 1363, s.20.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmü’d-Dîn Ömer, Kitâbü’l-Kand fî Târîhi Semerkand, (Nşr. W. Barthold), Turkestan, I, Petersburg, 1898.
• -------------------, el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand, I-XII, (Nşr. M. Fâryâbî), es-Suudiyye, Mektebetü’l-Kevser, 1991.
• -------------------, el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand, (Nşr.Yûsuf el-Hâdî), Tahran, 1999.
• Öngül, Ali, “Âl-i Burhân”, DİA VI, 1002, s.430.
• Pritsak, Omeljan, “Âl-i Burhân”, Der İslam, XXX, sa.1, Berlin, 1952: 81-96.
• Semʻânî, el-Ensâb, (Nşr. Ekrem Bûşî), C.12, Beyrut, 1984, s.80.
• Tezkire-i Satuk Buğra Han (Molla Hâcı, Buğra Hanlar Tezkiresi, (Nşr. Abdurrahim Sabit), Kaşgar, Kaşgar Uygur Neşriyatı, 1988, s.68.
• Togan, Z. Velidi, Tarihte Usul, İstanbul, 1985, s.192; Usta, Aydın, Türklerin İslamlaşma Serüveni Sâmânîler, İstanbul, 2013.
• Yakût el-Hamevî, Mucemü’l-Buldân, (Nşr. F. A. el-Cundî), II, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 173.