Öz
Tarih boyunca devletlerin, orduların, siyasi ya da dinî mahiyetteki akım ve grupların alâmetleri olarak karşımıza çıkan sancaklar, bazen bayrak ile örtüşen anlam ve işlevler de üstlenmişlerdir. Daha ziyade âskerî alanda ordu ve devlet simgesi niteliğiyle tanınan sancağın İslam sûfiliğinde tarikatlar tarafından da kullanıldığı dikkati çekmektedir.
Tarikatlarda kullanılan sancaklar biçimsel açıdan diğer sancaklarla benzer olmakla birlikte ait oldukları tarikatlara dair semboller ve ibareler taşımaları bakımından farklılık göstermektedirler.
Türk ve İslam toplumlarında farklı dönemlere ait sancakların biçimleri ve anlamlarına yönelik araştırma ve yayınlarda tarikat sancaklarına da değinilmiştir. Fakat bu çalışmalarda tarikat sancaklarının ikonografik ve Türk sanatındaki yeri konuları yeterince incelenmemiştir. Bu yönüyle ilgi çeken tarikat sancaklarından; Ankara Etnografya Müzesi, Akşehir Nasreddin Hoca Arkeoloji ve Etnografya Müzesi ile Yozgat Müzesi’nde yer alan 17 adet örnek ayrıntılı biçimde incelenerek değerlendirilmişlerdir. Makalede sancağın tarikatlarda kullanımı hakkında bilgi verildikten sonra; adı geçen müzelerdeki sancaklar malzeme, teknik, süsleme açılarından tanımlanmışlar ve sembolik boyutlarıyla değerlendirilmişlerdir.
19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın başlarına tarihlendirdiğimiz sancakların bir kısmında yazılar, bazılarında yazılarla birlikte geometrik motifler ve nesnelerle yapılan süslemeler vardır. Bir grup sancak ise yazısız olup nesnelerle yapılan süsleme mevcuttur. Sembolik açıdan ise; bir tarikat sancağı, sûfinin nefsine karşı verdiği mücadeleyi yansıtır.
Kaynakça
- Aksel, Malik, Anadolu Halk Resimleri, İstanbul 2010.
- Altıer, Semiha, “Osmanlı Sanatı’nda İbrik Tasvirleri ve İkonografisi”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 26, 2019, s. 149-202.
- Anonim, “Sancak”, Keşkül Dergisi, S. 31, İstanbul 2014, s. 44.
- Anonim, “Teber”, Keşkül Dergisi, S. 31, İstanbul 2014, s. 71.
- Arseven, Celal Esad, “Sancak”, Sanat Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul 1975, s. 1760-1762
- Atasoy, Nurhan, Derviş Çeyizi: Türkiye’de Tarikat Giyim-Kuşam Tarihi, İstanbul 2016.
- Bakırcı, Naci, “Mevlâna Müzesindeki Sancaklar”, Mevlâna Ocağı/ Mevlâna’nın Doğumunun 800. Yılına Armağan, (Ed. Mehmet Bayyiğit) Konya 2007, s. 241-257.
- Baltacı, Cahid, Tasavvuf Lügatı, İstanbul 2011.
- Baş, Derya, Seyyid Ahmed el-Bedevî Tarîkatı ve İstanbul’da Bedevîlik, İstanbul 2008.
- Bayram, Sadi, “Mühr-ü Süleyman ve Türk Kültürü’ndeki Yeri”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan, Ankara 1993, s. 61-72.
- Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul 2014.
- Çoban, Aliye, “Tokat Müzesi’nde Bulunan İşlemeli Sancak Örnekleri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı El ve Makine Nakışları Eğitimi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya 2013.
- Devellioğlu, Ferit, “Sancâk” Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara, 2004, s. 919.
- Eralp, T. Nejat, Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silâh Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silâhlar, Ankara 1993.
- Erzurumlu Mustafa Darir Efendi, Büyük İslam Tarihi, (Çev. M. Faruk Gürtunca), C. 5-6, İstanbul t.y.
- Genç, Reşat, Karahanlı Devlet Teşkilatı, Ankara 2002.
- Gökbilgin, M. Tayyib, “Sancak-ı Şerîf”, MEB İslâm Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul 1979, s. 189-191.
- Gölpınarlı, Abdülbâki, Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İstanbul 1977.
- Gündüzöz, Güldane, “Tekke Hayatında Üç Muktedir Figür: Sancak, Alem ve Tuğ”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 85, 2018, s. 161-181.
- Hasan Bey Hadi (Der.), Divan-ü Lugat-it Türk’den Derlenmiş Etimolojik Sözlük, Tebriz 2005.
- Işın, Ekrem, Özpalabıyıklar, Selahattin, “Hoş Gör Yâ Hû” Osmanlı Kültüründe Mistik Semboller Nesneler, İstanbul 1999.
- Jong, Frederick, “Bektaşîlik’te İkonografi”, Tarihten Teolojiye: İslam İnançlarında Hz. Ali, (Haz. Ahmet Yaşar Ocak), Ankara 2014, s. 251-276.
- Kadı İyaz, Şifa-i Şerif, (Terc. Suat Cebeci), Ankara 2012.
- Ken’an er-Rifâî, Seyyid Ahmed Er-Rifâî, (Haz. Mustafa Tahralı), İstanbul 2015.
- Kılıç, Sadık, İslâm’da Sembolik Dil, İstanbul 2016.
- Köprülü, Orhan F. “Bayrak”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul 1992, s. 247-254.
- Köymen, Mehmet Altay, Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara 1993.
- Küçükaşçı, Mustafa Sabri, “‘Mukaddes Emanetler’in Anlamı ve İstanbul’u Şereflendirmesine Dâir”, Keşkül Dergisi, S. 31, İstanbul 2014, s. 21-28.
- Noyan, Bedri, Bektaşîlik Alevilik Nedir, İstanbul 1995.
- Ögel, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 6, Ankara 2000
- Öz, Mustafa, “Zülfikar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul 2013, s. 553-554.
- Pakalın, M. Zeki, “Sancak”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III, İstanbul 1993, s. 116-119.
- Pala, İskender, “Mühr-i Süleyman”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul 2006, s. 524-526.
- Safer Baba, Tasavvuf Terimleri Istılâhât-ı Sofiye fî Vatan-ı Asliye, (Ed. Derya Çakır Baş), İstanbul 1998.
- Schımmel, Annamarie, Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri, (Çev. Ekrem Demirli), İstanbul 2004.
- Sırrî Kalender, Keşkül-i Sırrî, İstanbul 2012.
- Soysal, Mahmut Enes, “Tarihsel Süreçte Bayrak ve Sancaklarımız”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 42, Erzurum 2010, s. 209-239.
- Şahintürk, Elif, “16. Yüzyıl Osmanlı Minyatürlerinde Bayrak Üzerine Bir Araştırma (Bayrak-Flâma-Sancak)”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2011.
- Şapolyo, Enver Behnan, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul 1964.
- Uludağ, Hümeyra, “Tekke Yazılarında Sancak Sembolizmi”, Keşkül Dergisi, S. 9, İstanbul 2006, s. 107-109.
- Uludağ, Hümeyra, Kâdiriyye Tarîkatında Sembolik Ögeler, Keşkül Dergisi, S.18, İstanbul 2011, 74-80.
- Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul 2016.
- Yahyâ Âgâh b. Sâlih el-İstanbulî, Tarikat Kıyafetlerinde Sembolizm, (Ed. Yusuf Özbek), İstanbul 2002.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Cilt: 6 Sayı: 2 |
