Homo İslamicus ve İslam Ekonomisinde Yansımaları

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 235 - 261, 31.07.2023

Özcan Kuzulu

https://doi.org/10.31454/troyacademy.1241585

Öz

Ekonomi bilimi değerlerden bağımsız değildir. Antik Yunan felsefesinde ahlâk ilminin üç temel alt başlığı etik, ekonomi ve politikadır. İslâm iktisadını da ahlâk ve din eksenli düşünmek gereklidir ve belirli normatif ve felsefi değerler üzerine inşa edilmiştir. Bu değerler, ekonomik bilginin kurgusuna dahil edilen belirli bir dünya görüşünden veya ontolojik perspektiften gelir. Ayrıca farklı dünya görüşleri sadece felsefi farklılıklar yaratmayabilir. Aynı zamanda farklı ekonomik yaklaşımlar kavramsal, davranışsal ve politika farklılıkları da oluşturabilmiştir. İnsan doğası, onu ortaya koyan bilim adamlarının ahlaki değeri veya inancı ne olursa olsun, aslında değerlerden bağımsız bir kavram değildir. Homo İslamicus’ta İslam Ahlak ekonomisinin etik kodları üzerine kurulmuş insan tipini temsil eder. Bu çalışmada klasik Batı ekonomi literatürünün kavramsallaştırdığı homo economicus ile homo islamicus karşılaştırılmıştır. Sonrasında homo islamicus’un gerçek İslam iktisadi hayatında ne kadar karşılık bulduğu aktarılmıştır. Son elli yıldır şaşalı bir büyüme gösteren İslami bankacılık ve finans endüstrisi İslam toplumlarının refaha erişmesinde gerçekten başarılı olamadığı irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

homo islamicus, homo economicus, islami ekonomi, etik, ahlak, islamic economics, ethics, morality

Homo Islamus and Its Reflections in Islamic Economics

Öz

Economics is not independent of values. The three basic subheadings of ethics in ancient Greek philosophy are ethics, economics and politics. It is necessary to think about Islamic economics in terms of ethics and religion, and it is built on certain normative and philosophical values. These values come from a particular worldview or ontological perspective incorporated into the fiction of economic knowledge. Also, different worldviews may not only create philosophical differences. At the same time, different economic approaches have been able to create conceptual, behavioral and policy differences. Human nature is not a value-free concept, regardless of the moral value or belief of the scientists who introduced it. In Homo Islamus, Islam represents the human type based on the ethical codes of moral economy. In this study, homo economicus and homo islamicus conceptualized by classical Western economics literature are compared. Afterwards, it is stated how much homo islamicus has received in real Islamic economic life. It has been tried to scrutinize that the Islamic banking and finance industry, which has shown a spectacular growth in the last fifty years, has not really succeeded in reaching prosperity in Islamic societies.

Anahtar Kelimeler

islamic economics, ethics, morality

Kaynakça

• Akyıldız, H. (2008). Tartışılan Boyutlarıyla “Homo Economicus”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 29–40.
• Asutay, M. (2007). A Political Economy Approach to Islamic Economics: Systemic Understanding for an Alternative Economic System. Kyoto Bulletin of Islamic Area Studies, 1(2), 3–18.
• Asutay, M. (2015). İslâmi Finansın Sosyal Başarısızlığının Belirlenmesi ve Kavramsallaştırılması: İslâm Ahlâk İktisadının İdeallerine Karşı İslâmi Finansın Gerçekleri. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 125–144.
• Atar, A. (2023). Katılım Esaslı Yatırım Bankacılığı: Türk Bankacılık Sisteminde Yeni Bir Aktör. JOURNAL OF EMERGING ECONOMIES AND POLICY, 8(1), 285–296.
• Barom, M. N., Yusop, M. M. M., Haneef, M. A. ve Mohammed, M. O. (2013). Islamic economics education in Southeast Asian universities. Kuala Lumpur, Centre for Islamic Economics, IIUM and International Institute of Islamic Thought. Kuala Kumpur: Centre for Islamic Economics.
• Bilgin, A. (2017). Kanaatin Veren Eli ile Kapitalin Homo Economicus’un Arasında Yaşanan Duygusal Salınımlar. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 517–517. doi:10.18506/anemon.296672
• Camgöz, M. (2019). Sermaye Piyasasında İslâmi İlkeler: Seçilmiş Finansal Varlıklar ve Operasyonel İşlemler Üzerine Bir İnceleme. Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 1–11.
• Cantekin, Ö. F. (2015). Küreselleşme ve Eğitim: “Homo Economıcus” Eğitim Anlayışının Dönüşümü. Akademik Hassasiyetler.
• Cengiz, E. (2019). Haz ve Acının Matematiği: J. Bentham’ın Faydacı Ahlâkının İmkanı. Dört Öge Dergisi, 8(15), 141–153.
• Chapra, M. U. (2018). İslâm İktisadında Ahlâk ve Adalet. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İslâm İktisadı ve Finansı Uygulama Ve Araştırma Merkezi.
• Choudhury, M. A. (2012). The “impossibility theorems” of Islamic economics. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 5(3), 179–202.
• Choudhury, M. A. ve Hussain, M. M. (2005). A paradigm of Islamic money and banking. International Journal of Social Economics, 32(3), 203–217. doi:10.1108/03068290510580760
• Cünedioğlu, E. (2010). Bir İktisadi Sistem Olarak İslâm. İktisadi Hayat. 9 Kasım 2020 tarihinde http://www.iktisadiyat.com/2010/09/12/bir-iktisadi-sistem-olarak-İslâm/ adresinden erişildi.
• Çürük, S. A. (2018). Sermaye Piyasalarında İslâmi Endekslerin Kullanımı; Borsa İstanbul Örneği. Turkish Studies Economics, Finance and Politics, 13(22). doi:10.7827/TurkishStudies.13769
• Davis, J. B. (2012). The Homo Economicus Conception of the Individual. Philosophy of Economics içinde (Elsevier., C. 13, ss. 459–482). Elsevier. doi:10.1016/B978-0-444-51676-3.50016-6
• Demiröz, M. (2017). Davranışsal İktisat, Homo Economicus ve Richard Thaler. 19 Aralık 2020 tarihinde https://www.gazetebirlik.com/yazarlar/davranissal-iktisat-homo-economicus-ve-richard-thaler/ adresinden erişildi.
• Dilek, S., Küçük, O. ve Özdirek, R. (2017). Homo Economicus Mu? İslâmi İnsan mı? Homo Economicus or Homo Islamicus. Uluslararasi Ekonomi̇k Araştırmalar Dergi̇si̇, 3(4), 635–641. www.ekonomikârastirmalar.org adresinden erişildi.
• Doğan, T. (2016). Bir Psikolojik İyi Oluş Kaynağı Olarak Özgecilik. Pozitif Psikoloji. 21 Temmuz 2023 tarihinde https://www.tayfundogan.net/2016/10/05/bir-psikolojik-iyi-olus-kaynagi-olarak-ozgecilik/ adresinden erişildi.
• Efe, A. (2017). İslâm Ekonomisi Perspektifiyle Bir Büyüme Modeli Çerçevesinde Üretim ve Sosyal Refah Fonksiyonu. Istanbul Journal of Economics / İstanbul İktisat Dergisi, 67(2), 31–58. doi:10.26650/istjecon372362
• Fauzi, M., Mursal, Arzam ve Zufriani. (2022). Moral Homo Islamicus (Islamic Man) Dalam Konteks Ekonomi Islam Modern. Jurnal Ilmiah Ekonomi Islam, 8(02), 1436–1441. doi:10.29040/jiei.v8i2.4849
• Güçlü, F. ve Kılıç, M. (2020). İslâmi fi̇nansın dünya’daki geli̇şi̇mi̇ ve İslâmi̇ fi̇nansa yön veren uluslararası kuruluşlar üzeri̇ne bi̇r inceleme. International Journal of Management Economics and Business, 16(1), 75–91. doi:10.17130/ijmeb.700891
• Ho, C. S. F., Abd Rahman, N. A., Yusuf, N. H. M. ve Zamzamin, Z. (2014). Performance of global Islamic versus conventional share indices: International evidence. Pacific Basin Finance Journal, 28(June), 110–121. doi:10.1016/j.pacfin.2013.09.002
• Hosseini, H. (1992). From Homo Economicus to Homo Islamicus: The Universality of Economic Science Reconsidered. New York: St. Martin’s Press.
• Jawadi, F., Jawadi, N. ve Louhichi, W. (2014). Conventional and Islamic stock price performance: An empirical investigation. International Economics, 137, 73–87. doi:10.1016/j.inteco.2013.11.002
• Kârasu, O. (2016). 2008 Küresel Finans Krizi Sonrasında İslâmi Finans Araçlarının Analizi. İstanbul Ticaret Üniversitesi.
• Kârtal, G. (2016). Homo-Economicus’a Karşı Homo-Islamicus. I. International Social Sciences and Muslims Congress / Issmc-2016, 295–310.
• Korkut, C. (2020). Kapitalist İktisat Sisteminin Dönüşümünün Şafağında İslâm İktisadı. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 16(50), 212–243. https://orcid.org/0000-0002-1104-5330 adresinden erişildi.
• Küçük, O. (2017). İslâm Ekonomisi Penceresinden Temel İktisadi Kavramlar, Sorunlar ve Öneriler. International Congress of Islamic Economy, Finance and Ethics içinde (ss. 1–10).
• Mohd Mahyudi. (2015). Reviving the Islamic economic system through shariah-based public policy. Humanomics, 31(4), 415–429. doi:10.1108/H-06-2015-0037
• Omar Farooq, M. (2011). Self-Interest, Homo Islamicus and Some Behavioral Assumptions in Islamic Economics and Finance. International Journal of Excellence in Islamic Banking and Finance, 1(1), 52–79.
• Orhan, A. (2019). Fayda-Değer Merkezli Homoeconomicus’tan Bilişsel Gelişim ve Ahlâkın Temsilcisi HomoIslamicus’a. ISEFE içinde (ss. 62–67).
• Rudnyckyj, D. (2011). Homo Economicus and Homo Islamicus, Revisited: Islamic Finance and the Limits of Economic Reason. 8th International Conference on Islamic Economics and Finance içinde (ss. 1–14).
• Ryan, F. X. (2003). Values as consequences of transaction: commentary on “Reconciling homo economicus and John Dewey’s ethics”. Journal of Economic Methodology, 10(2), 245–257. doi:10.1080/1350178032000071101
• Seçme, O., Aksoy, M. ve Uysal, Ö. (2016). Katılım Endeksi Getiri, Performans ve Oynaklığının Karşılaştırmalı Analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (72), 107–128. doi:10.25095/mufad.396724
• Shams, R. (2004). A Critical Assessment of Islamic Economics ( No: 281). Hamburg. http://hdl.handle.net/10419/19253 adresinden erişildi.
• Shinsuke, N. (2012). Critical Overview of the History of Islamic Economics: Formation, Transformation, and New Horizons. Asian and African Area Studies, 11(2), 114–136.
• Syed Nawab Haider Naqvi ve Kutluer, İ. (1985). Ekonomi ve Ahlâk. İnsan Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2012). İslâm İktisadına Giriş. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tekbaş, M. Ş. (2013). İslâmi Finans - İslâmî Finans Kavramı, Ürünler, Dünyada ve Türkiye’de Gelişimi ve Geleceği. Araştırma Notları - 1. İstanbul.
• Vural, G. ve Kuzulu, Ö. (2019). İş Ortaklığına Dayalı Fi̇nansman Yöntemleri̇ni̇n İslami̇ Bankacılık Si̇stemi̇ndeki̇ Yeri̇: Ülkeler Arası Bi̇r Değerlendi̇rme. ISEFE içinde (ss. 148–180). İstanbul: Umuttepe Yayınları.
• Walkshäusl, C. ve Lobe, S. (2012). Islamic investing. Review of Financial Economics, 21(2), 53–62. doi:10.1016/j.rfe.2012.03.002
• Yenice, A. C. (2020). From Homoeconomicus to Homo Islamicus: A Comparative Research. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 138–155. doi:10.25272/ijisef.751251