SOVYET DÖNEMİNDE OKUTULAN TARİH DERS KİTAPLARINDA AZERBAYCAN HALKININ ETNİK KÖKENİNE VE DİLİNE YAKLAŞIM (1960-1990)

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 3, 565 - 574, 15.12.2020

Refik Turan

Öz

Sovyet döneminde, 1960-1990 yılları arasında Azerbaycan’da okutulan tarih ders kitaplarında Azerbaycan halkının etnik kökenine ve diline yaklaşım Sovyet resmi bakış açısının bir yansıması olarak, herhangi bir etnik köken ile bağ kurulmaksızın, Azerbaycan halkının tarihin en eski dönemlerinden itibaren Azerbaycan halkı olarak varlığını sürdürdüğü yönündedir. Göçebe Türklerin tarihsel süreç içerisinde kuzeyden Azerbaycan’a akınlarda bulunmaları ve buraya yerleşerek yerleşik hayatı benimsemeleri, bu halkın medeni bakımdan kendilerinden daha ileri seviyede olan Azerbaycan halkının medeni tesiri altına girmeleriyle sonuçlanmıştır. Özellikle V-VIII ve XI-XII. asırlarda Azerbaycan’a yönelik Türk göçlerinin yoğunluk kazanması, Azerbaycan dilinde Türk diline ait unsurların artmasına yol açsa da Azerbaycan halkı kendi tarihsel ve özgün varlığını koruyup sürdürmüştür. Söz konusu asırlarda Azerbaycan’a gelerek yerleşen göçebe Türkmen sayısındaki artış Azerbaycan’da Türk dilinin rolünü artırmış, bu dil gittikçe Azerbaycan’ın kadim dilleri olan “Azeri” ve “Aran” dilleri üzerinde baskı kurarak ülkenin tamamı için ortak bir dil halini almıştır. Bu dil Türk dilleri ailesine dâhil “Azerbaycan dili”dir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan SSC, Azerbaycan Türkçesi, Azerbaycan dili

Kaynakça

• Ağayev, E. (2013). Azerbaycan’ın etnik yapısı. Yeni Türkiye, 53: 1030-1048.
• Aliyarlı, S. (1996). Azerbaycan tarihi, uzak geçmişten 1870’ci yıllara kadar. Bakü: Azerbaycan Neşriyatı.
• Balayev, A. H., Budagov, B. E., Bünyadov, Z. M., Velihanlı, N. M., Eliyev, İ. H., Eliyev, F. M., Efendiyev, O. E., Ehmedov, G. M. ve İsmayılov, M. E. (1993). Azerbaycan tarihi. Bakü: Elm Neşriyat. Ceferov, N. (2005). Azerbaycanşünaslığın esasları. Bakü: Pedagogika.
• Fragner, B. G. (2004). Sovyet milliyetçiliği: Orta Asya’nın bağımsız cumhuriyetlerine kalan ideolojik miras, Orta Asya ve İslam Dünyasında Kimlik Politikaları. 20. yüzyılda milliyetçilik, etnisite ve emek, W. V. Schendel ve E. J. Zurcher (eds.). İstanbul: İletişim Yayınevi, 23-48.
• Geybullayev, G. (1991). K. Etnoqenezu Azerbaydjantsev. Bakü: Elm Neşriyat.
• Geybullayev, G. (2009). Kadim Türkler ve Ermenistan. İstanbul: Turan Kültür Vakfı.
• Guliyev, E. N. ve Memmedov, E. İ. (1964). Azerbaycan tarihi 7-8 sınıflar için. Bakü: Azerbaycan Devlet Tedris-Pedagoji Edebiyyatı Neşriyatı.
• Guliyev, E.N. (1981). Azerbaycan tarihi, 7-8. sınıflar için ders kitabı. Bakü: Maarif Neşriyatı.
• Guliyev, E. N. ve Ezizov, T. E. (1990). Azerbaycan tarihi 8-9. Bakü: Maarif Neşriyatı.
• Hacısalihoğlu, F. (2017). Sovyetik ulus ve devlet yaratım sürecinde tarihyazımı. Dede Korkut’un İzinde 30 Yıl, Prof. Dr. Üçler Bulduk’a Armağan Türk tarihine dair yazılar, A. Demir (ed.). Ankara: Gece Kitaplığı, 427-440.
• Hüseynov, İ. E., İbrahimov, Z. İ., Guliyev, E. N., Tokarjevski, E. A. ve Şerifli, M. H. (1958). Azerbaycan tarihi, I. Cilt en kadim zamanlardan Azerbaycan’ın Rusya’ya ilhakına kadar. Bakü: Azerbaycan SSC İlimler Akademiyası Neşriyatı.
• Hüseynov, İ. E., Sumbatzade, A. S., Guliyev, E. N., ve Tokarjevski, E. A. (1960). Azerbaycan tarihi, orta mektep için ders vesaiti. Bakü: Devlet Tedris Pedagoji-Edebiyyatı Neşriyatı. Istoriya Azerbaydjana (Maket) (1954). Bakü: Akademiya Nauk Azerbaydjanskoy SSR Institut Istorii i Filosofi.
• Karasar, N. (1984). Bilimsel araştırma metodu. Ankara: Hacettepe Taş Kitapçılık.
• Mahmudov, Y., Yusifov, Y. ve Eliyev, R. (1994). Azerbaycan tarihi, 7. sınıf için ders kitabı. Bakü: Öğretmen Neşriyatı.
• Mahmutlu, Y., Memmedov, S., Piriyev, V. ve Gocayev, E. (2001). Azerbaycan tarihi, 8. sınıf için ders kitabı. Bakü: Tahsil Neşriyatı.
• Mahmutlu, Y. M., Helilov, R. Z., Ağayev, S. A. Gocayev, E. E., Gemberov, S. M., Memmedova, Ş. B., Elişova, H. K. ve Hubyarov, B. E. (2001). Orta asırlar tarihi, umumtehsil mekteplerinin 7. sınıfı için ders kitabı. Bakü: Maarif Neşriyatı.
• Mahmudlu, Y., Ağayev, S., Hubyarov, B., Elişova, H., Hüseynova, L., ve Behramova S. (2014). Azerbaycan tarihi, umumtehsil mekteplerinin 7. sınıfı için ders kitabı. Bakü: Tehsil Neşriyatı.
• Roy, O. (2005). Yeni Orta Asya ya da ulusların imal edilişi. İstanbul: Metis Yayınevi.
• Rüstemova, A. (2009). Azerbaycan’da tarihsel kimliğin ve dilin gelişim süreçleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 2, 110-122.
• Stalin, J. (2012). Marksizm ve ulusal sorun ve sömürge sorunu. Ankara: Sol Yayınları.
• Süleymanlı, E. (2006). Azerbaycan Türkleri milletleşme sürecinde. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Yusifov, Y., Babayev, İ. ve Caferov, H. (1994). Azerbaycan tarihi 6. Bakü: Öğretmen Neşriyatı.
• Zahidov (Muganlı), E. (1963). Sekizyıllık mekteplerin VII. sınıflarında SSCB tarihi elementer kursunun tedrisinde Azerbaycan medeniyetiyle İlgili materyallerin Öğrenilmesi Hakkında. Bakü: Azerbaycan SSC Maarif Nazırlığı Azerbaycan Muallimleri Tekmilleştirme Enstitüsü.
• Zeynaloğlu, C. (1992). Muhtasar Azerbaycan tarihi. Bakü: Azerbaycan Devlet Kitap Palatası.