Cezzâr Ahmed Paşa (Ö. 1804) Hakkında Bir Takrîr Münasebetiyle Suriye'de İktidar Oyunları

Yıl 2015, , 163 - 198, 01.04.2015

Selda Güner

https://doi.org/10.37879/belleten.2015.163

Öz

Bu çalışmanın amacı, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi'nde E 4029 numara ile kayıtlı bulunan takrirden hareketle Cezzâr Ahmed Paşa'nın Sayda valiliği dönemindeki icraatlarını irdelemektir. Takririn kim tarafından ve ne zaman yazıldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte, takrîr yazarının Dersaadet tarafından görevlendirildiği açıktır. Bu durumda mezkûr takrir, jurnal'a tekabül etmektedir. Jurnaller genellikle menfi karakter taşımakla birlikte, bu kez takrir/jurnal yazarının Cezzar Ahmet Paşa hakkında hayırhah bir rapor kaleme aldığı gözükmektedir. Bu lehte beyan iki ihtimali akla getirmektedir: Takrir müellifi, ya Cezzar'ın Sayda vâliliği sırasındaki icraatlarının devlet-i aliyyenin hayrına olduğuna gerçekten inanmıştır, ya da Cezzar tarafından elde edilmiştir. Her halukarda belge, diğer yandan Cezzâr Ahmed Paşa'nın idaresinde Sayda Eyâlet'inin sosyal yapısına, idari ve askeri teşkilatının nasıl işlediğine dair ayrıntılı bilgiler sunmasıyla da değerlidir. Ancak tikel ve konjonktürel bir belgenin analizi, daha geniş ve kuşatıcı bir tarihi çerçevenin içinden mümkün olacağından, Cezzar'ın hâkim bir politik figür olarak ortaya çıkmasıyla neticelenen Mısır-Suriye merkezli iktidar ilişkilerinin anlatımı zorunlu olmaktadır. Ayrıca Mısır-Suriye havalisi İmparatorluk merkezi için de tereddüt ve suallerin yoğunlaştığı bir coğrafyadır ve Cezzâr Paşa hakkında böyle bir raporun yazılmasının gerisindeki saik de bu olmuştur. Dolayısıyla 18. Yüzyılda Mısır ve Suriye hattında yaşanan hadiseler, merkez-periferi ilişkileri, bu ilişkileri etkileyen patronaj şebekesi ve Arap sosyolojisi dahilinde analiz edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cezzâr Ahmed Paşa, Akka, Sayda, Dürzî, Takrir

The Occasion of a Report on Cezzâr Ahmad Pasha (D.1804) Power Games in Syria

Öz

The purpose of this study, to investigate the actions of Ahmed Pasha el-Cezzar during his governorship in Sidon according to a report in the Topkapı Palace Museum Archives registered with the number E 4029. However, the report was written is not exactly known when and by whom, it is clear that the author assigned by Dersaadet. In this case the takrir corresponds to Jurnal. Although jurnalls has generally negative character, it is seems that this time the author of the takrir/jurnal wrote kindly about Ahmad Paşa el-Cezzâr. This favourable declaration brings to mind two possibility: Either the author really believed activities of Cezzar during his governorship of Sidon was for the benefit of Devlet-i Aliyye or obtained (bought him off) by Pasha. In any case the document, on the other hand, is valuable in that it provides detailed information about how it works administrative and military organization and the social structure of the state of Sidon during Pasha's rule. But in order to analyze of a particular and conjunctural document would be able to in a more extensive and comprehensive historical frame, it is necessary for expression of power relations based on Egyp and Syria, Cezzar Ahmad Paşa, resulting in the emergence of a dominant political figure. In addition, Egypt and Syria regions were an area concentrated in the questions and doubts for the center of Empire too and that was the motive behind such a report about Ahmad Pasha el-Cezzar. Thus, the events in Egypt and Syria line in the 18th Century will be examined within the centerperiphery relations, patronage networks affecting these relations and Arab sociology.

Anahtar Kelimeler

Ahmad Pasha el-Cezzâr, Acre, Sidon, Druse, Takrir

Kaynakça

• BOA (C.AS. 9120)
• BOA (HAT 56405), (HAT 8861)
• BOA (HAT 8185)
• BOA (HAT 8137)
• BOA (55442)
• BOA (HAT 9832)
• BOA (HAT 9832)
• BOA (HAT 55118)
• BOA (HAT 55164)
• BOA (HAT 11670)
• BOA (C.DH. 13518), BOA (C.DH. 13125), (HAT 9592)
• Ahmed Cevdet Paşa, Târih-i Cevdet, C.5, Matbaa-yı Osmaniyye, Tertib-i Cedid, Dersaâdet 1309.
• Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü'l-Âsâr ve Haz. Mücteba İlgürel, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınlan, İstanbul 1978.
• Aksan, Virginia H., Kuşatılmış Bir İmparatorluk Osmanlı Harpleri 1700-1870, Çev. G. Ç. Güven, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010.
• Al-Jabarti, Abd al-Rahman, Abd al-Rahman al-Jabarti's History of Egypt 'Ajâ'ib al-Âthâr fil-Tarâjim wa'l-Akhbâr, Ed.Thomas Philipp, Moshe Perlmann, C.1, Steiner, Stuttgart, 1994.
• Bakhit, Muhammad Adnan, The Ottoman Province of Damascus in the Sixteenth Century, Librairie du Liban, Beirut 1982.
• Buhl, F., "Akkâ", İA, C.1, (1978), MEB, ss. 250-251.
• Cezar, Yavuz, Osmanlı Ma4yesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimat'a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul 1986.
• Cezzâr Ahmed Paşa, Ottoman Egypt in the Eighteenth Century The Nizamname-i Mısır of Cezzar Ahmed Pasha, Ed. ve trans., Stanford J. Shaw, Harvard University Press, Cambridge 1962.
• Clarke, E.D., Travels in Various Countries of Europe, Asia and Africa, C.2, London 1912.
• Cohen, Amnon, "The Army in Palestine in the Eighteenth Century-Sources of its Weakness and Strength", Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 34/1 (1971), ss. 36-55.
• Palestine in the 18th Century), Magnes Press, Jarusalem 1973.
• Crecelius, Daniel, "Egypt in the Eighteenth Century", The Cambridge Histog) of Egypt, Ed. M. W. Daly, 2, Cambridge University Press, Cambridge, 1998, ss. 59-86.
• Emeren, Feridun, "Cezzâr Ahmed Paşa", İA, C. 7 (1993), TDV, ss. 516-518.
• Genç, Mehmet, "İltizam",İA, C.22 (2000), TDV, ss. 154-159.
• Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat A.Ş., İstanbul 2005.
• Goldziher, I., "Dehriye", İA, C.3 (1977), MEB, ss. 512-513.
• Gökbilgin, Tayyib, "XVI. Asırda Mukataa ve İltizam İşlerinde Kadılık Müessesesinin Rolü", IV. Türk Tarih Kongresi Ankara 10-14 Kasım 1948 Kongreye Sunulan Tebliğler, TTK, Ankara 1952, ss. 433-444.
• Hathaway, Jane, "The Military Household in Ottoman Egypt", Internationl journal of Middle East Studies, 27/1 (1995), ss. 39-52.
• İnalcık, Halil, "Centralization and Decentralization in the Ottoman Administration", Studies in Eighteenth Century Islamic History), Ed. Thomas Naff, Roger Owen, Southern Illinois University Press, London 1977, ss. 27-52.
• Seçme Eserleri-II Devlet-i 'Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I Klasik Dönem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim, Ed. Emre Yalçın, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010.
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1774-1912), Çev. Nilüfer Epçeli, Kemal Beydilli, C.5, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2009.
• Khoury, Dina Rızk, Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Taşra Toplumu Musul, 1540-1834, Çev. Ülkün Tansel, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1999.
• Kisirwani, Maroun, "Foreign Interference and Religious Animosity in Lebanon", Journal of Contemporary History, Vol. 15, No. 4 (Oct., 1980), ss. 685-700.
• Kütükoğlu, Mübahat, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Kubbealtı Neştiyat, İstanbul 1998.
• Lockroy, E., Ahmed le Boucher; la Syrie et l'Egypte au 18e siecle, Paris 1888.
• Lusignan, S. K., A History of the Revolt of Aly Bey against the Ottoman Porte, London 1783.
• Massignon, Louis, "Hulûl", İA, C.5 (1977), MEB, s. 584-585.
• Masters, Bruce, "Power and Society in Aleppo in the 18th and 19th Centuries", Revue du Monde Musulman et de la Mediterranee, 62 (1991), ss. 151-158.
• McGowan, Bruce, "Ayanlar Çağı, 1699-1812", Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Ed. Halil İnalcık, Donald Quataert, Çev. Ayşe Berktay, Süphan Andıç, Serdar Alper, C.2, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004, ss. 781-801.
• Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmani Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye, Haz. A. Aktan, A. Yuvalı, M. Keskin, 1, Sebil Yayınevi, İstanbul 1995.
• Mert, Özcan, "Ayan", İA, C.4 (1991), TDV, s. 195-198.
• Nagata, Yuzo, Muhsin- zâde Mehmet Paşa ve Âyânlık Müessesesi, Tokyo Shuppan, Tokyo.
• Petersen, W., "The Russian Occupations of Beirut, 1772-74", Journal of the Royal Central Asian Society, 42/3-4 (1955), ss.275-286.
• Philipp, Thomas, "The Farhi Family and the Changing Position of the Jews in Syria, 1750-1860", Middle Eastem Studies, 20, 4 (1984), ss.37-52.
• "Social Structure and Political Power in Acre in the 18th Century", The Syrian Land in the 18th And 19th Centu9,, Ed. Thomas Philipp, Steiner, Stuttgart 1992, ss. 91-108.
• Acre: The Rise and Fall of a Palestian City, 1730-1831, Colombia University Press, New York 2001.
• Raymond, Andre, "Soldiers in Trade: The Case of Ottoman Cairo" British Journal of Middle Eastern Studies, 18 (1991), ss. 16-37.
• Salibi, Kemal S., "Al-Djazzâr Pasha", EI2, s. 268-269.
• Salzmann, Ariel, Modern Devleti Yeniden Düşünmek Osmanlı Ancien Regime'i Çev. A. Özdemir, İletişim Yay., İstanbul 2011.
• Sami, Şemseddin, Kamus-ı Türkî, İkdam Matbaası, İstanbul 1317.
• Schatkowski-Schilcher, Linda, The Decline of Syrian Localism: The Damascene Notables 1785-1870, St. Antony's College, Oxford University 1978 (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
• Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2006.
• Shamir, Shimon, "As'ad Pasha al-'Azm and Ottoman Rule in Damascus (1743-58)", Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 26/1 (1963), ss.1-28.
• Şem'dani-Zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür'it-Tevârih, Çev. M. M. Aktepe, II.A, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1978.
• Şem'dâni-Zâde, Fındıklılı Süleyman Efendi, Şem'dâni-Zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür'it-Tevarih, Çev. M. M. Aktepe, II.B, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1980.
• Tabak, Faruk, "Bereketli Hilal'in Batısında Tarımsal Dalgalanmalar ve Emeğin Kontrolü(Yak. 1700-1850)", Osmanlı'da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, Çev. Zeynep Altok, Ed. Çağlar Keyder, Faruk Tabak, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010, ss.143-164.
• Tekindağ, Şehabettin, "Cezzâr Ahmed Paşa", İA, C.3 (1945), MEB, ss.156-158.
• "Dürzî Tarihine Dair Notlar", Tarih Dergisi, C.7 (1954), ss. 143-156.
• "XVIII. Yüzyılda Akdeniz'de Rus Donanması ve Cezzar Ahmed Bey'in Beyrut Savunması", Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 5 (1968), ss. 37-45.
• "Dürziler", İA, C.3 (1977), MEB, ss. 665-672.
• "Cezzar'ın Mısır'daki Hayatı Hakkında Bir Araştırma", İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, (2011), ss. 123-128.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, "Âyân", İA, C.2 (1979), MEB, s. 41-42.
• "Levend", İA, C.7 (1971), MEB, ss. 46-48.
• Osmanlı Tarihi, 4/1, TTK, Ankara 1988.
• Özkaya, Yücel, "XVIII. Yüzyılın ilk Yarısında Yerli Ailelerin Ayânlıkları Ele Geçirişleri ve Büyük Hanedanlıklarının Kuruluşu", Belleten, 168 (1978), ss. 667-675.
• Osmanlı İmparatorluğu'nda Âyânlık, TTK, Ankara 1994.
• 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, YKY, İstanbul 2007.
• Volney, Voyage en Syrie et en Egypte pendant les annees 1783, 1784 et 1785. c.1-2, Paris 1787.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1774-1802), Çev. Nilüfer Epçeli, Kemal Beydilli, Ed. Erhan Afyoncu, 6, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011.