1921 Londra Konferansı'nda Türk Diplomasi: Sadrazam A. Tevfik Paşa'nın Sözü Türkiye Büyük Millet Meclisi Temsilcilerine Bırakması Meselesi

Yıl 2015, , 351 - 382, 01.04.2015

Adnan Sofuoğlu Seyfi Yıldırım

https://doi.org/10.37879/belleten.2015.351

Öz

1921 tarihli Londra Konferansı Sevr Antlaşması'nda yapılacak bazı kısmi değişiklikleri görüşmek ve Antlaşmayı taraflara kabul ettirip uygulatmak amacıyla toplanmaktaydı. Türkiye Konferansa Ankara hükümeti İstanbul heyetine dâhil olduğu tek bir heyet olarak davet edilmekteydi. Ancak Ankara hükümeti uyguladığı diplomatik girişimlerin neticesinde müstakil bir heyet olarak Konferansa katılmayı başardı. Konferans görüşmelerinde Sadrazam A. Tevfik Paşa'nın sözü Ankara heyetine bırakması hususu çeşitli kaynaklarda oldukça farklı şekillerde zikredilmekte ve gerçeğinden oldukça farklı bir şekilde algılanmaktadır. Bu husus ilgili literatür ve çeşitli arşiv belgeleri kapsamında incelendiğinde A. Tevfik Paşa'nın ve Osmanlı heyetinin diğer üyelerinin Konferans müzakerelerinde "sözün tamamen Ankara Hükümetine bırakılması" olarak algılanan tavrının ancak kendilerini ifade ettikten sonra "sözün Ankara hükümetinin delegelerine devredilmesi" şeklinde Türk tarafının ortaya koyduğu ortak bir diplomatik tavır olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim konferans boyunca Türk tarafından katılan her iki heyet temsilcileri de söz almışlardır. Oturumlarda birbiri ardınca söz almışlar ve söylemleri birbirlerini tamamlar nitelikte olmuştur. Konferansta bu şekildeki ortak bir tutum ise İtilaf Devletleri arasındaki ihtilafları arttırarak, Milli Mücadele lehinde önemli gelişmelerin ortaya çıkmasını sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet A. Tevfik Paşa, Müdâfa'a-nâme, Bekir Sami Bey, Misak-ı Millî, 1921 Londra Konferansı

Turkish Diplomacy in 1921 London Peace Conference: Representation Question of the Sublime Port and Ankara Government

Öz

London Conference in 1921 was inaugurated in order to make some amendments on the Treaty of Sevres so that it could be put into effect and mutually applied. Although a committee as a single body consisted of both Ankara and İstanbul governments was expected to be present, Ankara Government managed to independently attend to the conference in addition to the Istanbul Government's. One of the main problematic on the topic was whether Tevfik Pasha, head of the committee of the Istanbul Government, left the ground to the committee of Ankara and cooperated with it or not. This study focuses on the details of the conference and speech undertaken by both of the committees at the meeting. It can be observed at the archival and published sources that both of the committees had cooperated with each other and were consistent with the arguments asserted at the conference. By this way, coherent attitude of both committees caused Allied Powers to be in conflict with each other and gave positive results in the cause of National Struggle.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Tevfik Pasha, Müdafaa-name, Mr. Bekir Sami, Misak-ı Milli, 1921 London Conference

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri ve Meclis Zabıtları
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, C.I, İş Bankası Yayınları, Ankara 1985.
• TBMMZC, Devre I, 157. İçtima, Cilt VIII, 26.02.1337 tarihli oturum.
• Takvim-i Vekayi, No. 3826, 13 Nisan 1336-23 Receb 1338.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, IV. Devre İntihabiye, I. Sene-i İçtimaiye.
• BOA, HR. SYS., Dosya No. 2676, Gömlek Sıra No.1, 1921.2.23.
• BOA, HR. SYS, Dosya No.2672, Gömlek Sıra No. 11, Orijinal Kayıt No.84/1.
• BOA, HR. SYS, Dosya No.2673, Gömlek sıra no.1, 1921.2.15. EK 2.
• Kitaplar ve Makaleler
• Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, Il. Cilt, (Yayına Hazırlayanlar; Süheyl İzzet Furgaç-Yüksek Konar), Nehir Yayınları, İstanbul 1993. Âli, Türkgeldi, Moudros ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi, Ankara 1948
• Armaoğlu, Fahir, Siyasî Tarih 1789-1960, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara 1975.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, (Yayına hazırlayan Zeynep Korkmaz), Cilt II, Ankara 2006.
• Nutuk, C. I-Il, MEB Basımevi, İstanbul 1981.
• Atatürk'ün Milli Dış Politikası - Milli Mücadele Dönemine Ait 100 Belge, (Hazırlayan: Dışişleri Bakanlığı, C.I. Kültür Bakanlığı Yayınlan, Ankara 1981.
• Ayışığı, Metin, Mareşal Ahmet İzzet Paşa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• Aytepe, Oğuz, "Milli Mücadelede Bilecik Görüşmesi", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Mayıs-Kasım 2004.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türkiye Devletinin Dış Siyasası, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995.
• Budak, Mustafa, "I. Dünya Savaşı sonrası yeni uluslararası düzen kurma sürecinde Osmanlı Devleti'nin tavrı Paris Barış Konferansı'na sunulan 23 Haziran 1919 tarihli muhtıra", Divan, Yıl 4, Sayı 7, 1999/2, 191-215.
• Bulut, Semih, Atatürk Dönemi Türk Amerikan ilişkileri (1923-1938), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2008.
• Cavid Bey (Maliye Nazın), Felaket Günleri-Mütareke Devrinin Feci Tarihi, Cilt II, (Yayına Hazırlayan: Osman Selim Kocahanoğlu), İstanbul 2000.
• Çalışkan, Elif, Sevr Antlaşması Görüşmeleri ve Kabulünün İstanbul ile Anadolu Basınındaki Yansımaları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2006.
• Çavdar, Necati, Son Osmanlı Sadrazamı Ahmet Tevfik Paşa A. Tevfik Paşa, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Samsun 2010.
• Çetin, Nurten, Son Sadrazam Ahmet Tevfik Paşa A. Tevfik Paşa, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, yayınlanmamış doktora tezi, Konya 2011
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk (1916-1921), s. 168-171; Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, C. I, Ankara 1997.
• Er, Nezaket, Türk Basınında Londra Konferansı Tartışmaları (Danışmanı Doç. Dr. Cezmi Eraslan), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1999.
• Erdem, Nilüfer, Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekâtı (1919-1923), Derlem Yayınları, İstanbul 2010.
• Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, C.I., Ankara 1953.
• Evans Laurance, Türkiye'nin Parçalanması ve ABD Politikası (1914-1924), Örgün Yayınevi, İstanbul 2003.
• Gerede, Hüsrev, Hüsrev Gerede'nin Anılan, Kurtuluş Savaşı, Atatürk ve Belgeler, (Hazırlayan: Sami Önal) 2. Baskı, Literatür Yayıncılık, İstanbul 2002.
• Gökbilgin, Tayyip, Milli Mücadele Başlarken, II. Kitap, Ankara 1959.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Sadrazamlar, C.II-IV, 3. Baskı, Dergâh Yayınlan, İstanbul 1982.
• İskit, Temel, Diploması Tarihi, Teorisi; Kurumları ve Uygulanması, 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınlan, İstanbul 2007.
• Jaeschke Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Mondros'tan Mudanya'ya Kadar, TTK Yayını, Ankara 1970.
• Kansu, Mazhar Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, C.1, Ankara 1986.
• Kara, Bülent, "Savaşı Hazırlayan Barış: Londra Konferansı", Gazi Akademik Bakış Dergisi, Cilt 3, Sayı 5, Kış 2009.
• Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1969.
• Kitsikis, Dimitri, Yunan Propagandası, Meydan Neşriyatı, Baskı yeri ve yılı belli değil.
• Kocatürk, Utkan, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1999.
• Koloğlu, Orhan, Son Sadrazam Milli Mücadele Taraftarı Ahmet Tevfik Paşa A. Tevfik Paşa, Doğan Kitap, İstanbul 2007.
• Macfie, A. L., Osmanlının Son Yılları 1908-1923, (Çev: Damla ACAR, Funda SOYSAL), Kitap Yayınevi, İstanbul 2003.
• Macmillan, Margaret, Paris 1919: Dünyayı Değiştiren Altı Ay, (Çev: Belkıs Dişbudak), ODTÜ Yayınları, Ankara 2004,.
• Mango, Andrew, Atatürk Modern Türkiye'nin Kurucusu, (Çev: Füsun Doruker), Remzi Yayınevi, 3. baskı, İstanbul 2004.
• Okur, Mehmet, Küçükuğurlu Murat, İngiliz Yüksek Komiserinin Gözüyle Milli Mücadele, Serander Yayınları, Trabzon 2006.
• Olcay, Osman Meray, Seha L., Osmanlı İmparatorluğunun Çöküş Belgeleri, Ankara 1977.
• Sevr Antlaşması'na Doğru Çeşitli Konferans ve Toplantıların Tutanakları ve Bunlara ilişkin Belgeler, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınlan No. 455, Ankara 1981.
• Öndeş, Osman, Vahdeddin'in sırdaşı Avni Paşa anlatıyor: Milli mücadele ve sürgün yıllan, (Ed. Zeynep Berktaş), Timaş Yayınları, İstanbul 201.
• Özalp, Kazım, Milli Mücadele, Cilt I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1985.
• Öztoprak, İzzet, "Londra Konferansı ve Türkiye Meselesinin Cereyan-ı Müzakeratı", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XI, (Kasım 1995), ss.,565-613.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Türk Tarih Kurumu, C.III, Ankara 1995.
• Satan, Ali, İngiliz Yıllık Raporlarında 1921, Tarihçi Kitabevi, (Çeviren Sevtap Demirci), İstanbul 2011.
• Smith, Michael Llewelyn, Anadolu (Üzerindeki Göz, İstanbul 1978.
• Sofuoğlu, Adnan, Kuva-yı Milliye Döneminde Kuzey Batı Anadolu, Genelkurmay Yayınları, Ankara 1994.
• Sonyel, Salahi R., Mustafa Kemal (Atatürk) ve Kurtuluş Savaşı, C. II, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2008.
• Söylemezoğlu, Galib Kemali, Başımıza Gelenler, Yakın Bir Mazinin Hatıraları, Mondros'tan Mudanya'ya 1918-1922, Kanaat Kitabevi, İstanbul 1939.
• Sükan, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri: Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994.
• Şimşir, Bilal, İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), C.3, Ocak-Eylül 1921 / British Documents on Atatürk (1919-1938) Volume: 3 January-September 1921, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1973.
• Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, Ankara 1985.
• Tansel, Selahattin, Mondros'tan Mudanya'ya Kadar, Başbakanlık Basımevi, C. IV, Ankara 1974.
• Mondros'tan Mudanya'ya Kadar, C.I, Ankara 1973.
• Toynbee, Arnold, Türkiye ve Avrupa, Örgün Yayınevi, İstanbul 1971.
• Türkiye'de ve Yunanistan'da Batı Meselesi, (Çev. Dr. Kadri Mustafa Oraklı), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2007.
• Tunaya, Tarık Zafer, Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2002.
• Türkiye'de Siyasal Gelişmeler (1876-1938) Mütareke-Cumhuriyet ve Atatürk, C.2, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2003.
• Türk İstiklal Harbi, C II (Büyük Taarruza Hazırlık ve Büyük Taarruz. 10 Ekim 1921- 31 Temmuz 1922), Kısım 6, Kitap I, Genelkurmay Başkanlığı, Harp Dairesi Yayını, Ankara 1967.
• Türk İstiklal Harbi, C II (İstiklal Harbinin Son Safhası. 18 Eylül 1922-1 Kasım 1923), Kısım 6, Kitap 4, Genelkurmay Başkanlığı Harip Dairesi Yayını, Ankara 1969.
• Türk İstiklal Harbi, Cilt II (Batı Cephesi) Kısım 3, Genelkurmay Harp Dairesi Yayını, Ankara 1966.
• Türk İstiklal Harbi, Cilt II (Batı Cephesi) Kısım II, Genelkurmay Başkanlığı Harp Dairesi Yayını, Ankara 1965.
• Türk İstiklal Harbi, Cilt II (Batı Cephesi), Kısım I, Genelkurmay Harp Dairesi Yayını, Ankara 1963.
• Yetim, Fahri, Milli Mücadele Döneminde Mitingler (1918-1920), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 1994.
• Yurdusev, Esin, "1917-1923 Yılları Arasında İngiliz Boğazlar Politikası", Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı 4, (2006), s. 17-50.