Thyateıra –Hastane Höyük’te Bulunan Geç Tunç Çağı Çömlekçi İşaretleri

Yıl 2022, , 61 - 74, 15.01.2023

Muammer İreç , Engin Akdeniz , Mert Hüseyin Doğan

https://doi.org/10.22520/tubaar2022.31.004

Öz

Geç Tunç Çağı Anadolusu’nda pişirim öncesi ve sonrasında çanak çömlek üzerine yapılan işaretlerin işlevi ve anlamı hakkında çeşitli hipotezler geliştirilmiştir. “Çömlekçi işaretleri” olarak tanımlanan bu işaretler ağırlıklı olarak idari sistemler-merkezi otoriteyle ilişkilendirilmekte ya da bölgelerarası asimetrik ekonomik ilişkilerin bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Fakat bu yorumlamalar; az sayıda yerleşimde ele geçen birkaç çömlekçi işareti, bölgedeki çanak çömlek geleneğinin ayırt edici nitelikleri ve kurumsallaşmış bölgelerarası ekonomik bağlantıların olmayışı sebebiyle Batı Anadolu için uygun değildir. Bu makale, Orta Batı Anadolu’da Akhisar-Hastane Höyüğü’nde bulunan ilk çömlekçi işareti örneklerini, Geç Tunç Çağı çanak çömlek buluntu gruplarına yönelik ön değerlendirmelerle birlikte sunmaktadır. Anlamı tam olarak çözülemeyen çömlekçi işaretlerinin, bölge dışı örneklerle olan tipolojik benzerlikleri ve farklılıkları üzerinde durmakta, Batı Anadolu’daki Geç Tunç Çağı yerleşimlerinde bulunmalarının şimdilik tekil vakalar olarak düşülmesi gerektiğini önermektedir.

Anahtar Kelimeler

Geç Tunç Çağı, Çömlekçi İşaretleri, Akhisar, Hastane Höyüğü, Çanak Çömlek

Late Bronze Age Pot Marks From Thyateira – Hastane Höyüğü

Öz

Various hypotheses have been formulated to explain the function and meaning of pre-post firing marks in the Late Bronze Age Anatolia. Known as "pot marks," these signs have been prominently associated with the administrative systems–central authorities or viewed as an indicator of asymmetric interregional economic relations. However, these interpretations are not suitable for Western Anatolia due to the limited number of pot marks found in a few settlements, the distinctive qualities of pottery tradition in the region, and the lack of institutionalized interregional economic connections. This article presents the first examples of pot marks found in Akhisar-Hastane Höyük/Central West Anatolia with preliminary observations on the Late Bronze Age pottery groups. It emphasizes the ambiguous nature of pot marks, their typological similarities, and differences among non-regional parallels and suggests that their appearances in the Western Anatolian LBA settlements should be considered as singular cases for now.

Anahtar Kelimeler

Late Bronze Age, Pot Marks, Akhisar, Hastane Höyük, Pottery

Kaynakça

• Akdeniz, E. 2009. “2007 Yılında Manisa İli ve İlçelerinde Yürütülen Prehistorik-Protohistorik Yüzey Araştırmaları”, 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2. Cilt: 255–266.
• Akdeniz, E. 2012. “Kuzey Lydia’daki Thyateira’nın Erken Dönem Yerleşimi: ‘Hastane Höyüğü’ Kazısı”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 15: 21–45.
• Akdeniz, E. 2014. “2012 Yılında Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü’nde Gerçekleştirilen Arkeolojik Çalışmalar” 35. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt: 124–139.
• Akdeniz, E., Erön A., Y. S. Kaya, 2018. “2016 Yılı Akhisar-Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü Kazısı” 39. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt: 1–14.
• Akdeniz, E., Dinç R. 2020. “2018 Yılı Thyateira ve Hastane Höyüğü Kazıları”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt: 51–64.
• Alparslan, M. 2015. “The History of Arzawan State during the Hittite Period” in C. Stampolidis, Ç. Maner, K. Kopanias (eds), NOSTOİ Indigenous Culture, Migration and Integration in the Aegean Islands and Western Anatolia during Late Bronze and Early Bronze Age, İstanbul, Koç Üniversitesi Yayınları: 131–142.
• Aström, P., 1967. “Some Pot-marks from the Late Bronze Age Found in Cyprus and Egypt”, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 4: 7–10.
• Atabek, S. 1943. Manisa Vilayeti Gördes-Demirci Mika Zuhuratı, Ankara, Maden Tetkik Arama Raporları.
• Budka, J. 2015. “Marks on Egyptian festival pottery. The use of pot marks in the context of Osirian rituals at Umm el-Qaab, Abydos” in J. Budka, F. Kammerzell, R. Slawomir (ed.) Non-textual Marking Systems in Ancient Egypt (and Elsewhere), Hamburg, Widmaier Verlag: 283–297.
• Cahill, N. 2019. “Recent Fieldwork at Sardis” in S. R. Steadman, G. Mcmahon, (eds.), The Archaeology of Anatolia Volume III, Cambridge, Cambridge Scholar Publishing: 122–138.
• Dedeoğlu, F., Abay, E. 2014. “Beycesultan Höyük Excavation Project: New Archaeological Evidence from Late Bronze Age Layers” Arkeoloji Dergisi 19: 1–39.
• Emre K. 1978. Yanarlar: Afyon Yöresinde Bir Hitit Mezarlığı, Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Erön, A. 2019. “Akhisar, Karahöyük Dağı ve Çevresinde Tespit Edilen Höyük ve Yamaç Yerleşimleri”, Phaselis 5: 397–411.
• French D.H. 1969. “Prehistoric Sites in Nortwest Anatolia: II. The Balıkesir and Akhisar/Manisa Areas”, Anatolian Studies 19: 41–98.
• Gallorini C. 1988. Incised Marks on Pottery and Other Object from Kahun: Systems of Communication in Egypt during the Late Middle Kingdom, PhD thesis, University College London.
• Garstang, J. 1953. Prehistoric Mersin, Yümük Tepe in Southern Turkey. Oxford, Clarendon Press.
• Gates M.H. 2001. “Potmarks at Kinet Höyük and the Hittite Ceramic Industry”, in E. Jean, A. M. Dinçol, S. Durugönül (eds.), La Cilicie: espaces et pouvoirs locaux (IIe millénaire av. J.-C. – IVe siècle ap. J.-C.). Actes de la Table Ronde d’Istanbul, 2-5 novembre 1999. İstanbul, Institut Français d'Études Anatoliennes: 137–157.
• Glatz C. 2009. “Empire as Network: Spheres of Material Interactionin Late Bronze Age Anatolia” Journal of Anthropological Archaeology 28: 127–41.
• Glatz C. 2012. “Bearing the Marks of Control? Reassesing Pot Marks in Late Bronze Age Anatolia”, American Journal of Archaeology 116.1: 5–38.
• Goldman, H. 1956. Excavations at Gözlü Kule, Tarsus. Vol. 2, From the Neolithic Through the Bronze Age. Princeton, Princeton University Press.
• Greaves, A. M. 2010. “Western Anatolia”, in E. H. Cline (ed.) Oxford Handbook of Bronze Age Aegean, Oxford, Oxford University Press: 877–889.
• Günel, S. 1999. Panaztepe II. M.Ö. 2. Bine Tarihlendirilen Panaztepe Seramiğinin Batı Anadolu ve Ege Arkeolojisindeki Yeri ve Önemi, Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Güterbock, H. S., Alexander R. L. 1983. “The Second Inscription at Mount Sipylus”, Anatolian Studies 33, 29–32.
• Hawkins, D. 1988. “Tarkasnawa King of Mira ‘Tarkondemos’, Boğazköy Sealings and Karabel”, Anatolian Studies 43: 1–31.
• Hawkins, D. 2015. “The Political Geography of Arzawa (Western Anatolia)” in C. Stampolidis, Ç. Maner, K. Kopanias (eds.), NOSTOİ Indigenous Culture, Migration and Integration in the Aegean Islands and Western Anatolia during Late Bronze and Early Bronze Age, İstanbul, Koç Üniversitesi Yayınları: 15–36.
• Hirschfeld, N. E. 1999. Potmarks of the Late Bronze Age Eastern Mediterranean, PhD thesis, The University of Texas.
• Hirschfeld, N. E. 2002. “Marks on pots: Patterns of use in the archaeological record at Enkomi” in J. S. Smith (ed.), Script and Seal Use on Cyprus in the Bronze and Iron Ages. Boston, Archaeological Institute of America: 49–109.
• Hirschfeld, N. E. 2008. “The Potmarks from Troy VI-VII in the Berlin Schliemann Collection”, in M. Wemhoff, D. Hertel, A. Hänsel (eds.), Berliner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte, Neue Folge, Band 14. Berlin, Staatliche Museen zu Berlin – Preussischer Kulturbesitz. 301–306.
• Hnila, P. 2012. Pottery of Troy VIIB Chronology, Classification, Context and Implications of Trojan Ceramic Assemblages in the Late Bronze Age/Early Iron Age Transition, PhD Thesis, Eberhard Karls Universität Tübingen.
• Horowitz, M. T. 2016. “The Evolution of Plain Ware Ceramics at the Regional Capital of Alalakh in the 2nd Millennium BC”, in C. Glatz, (ed.) Plain Pottery Traditions of the Eastern Mediterranean and Near East. Production, Use, and Social Significance, New York, Routledge: 153–181.
• Horowitz, M. T. 2017. “Pot-marks as a Feature of Interregional Connectivity at Tell Atchana-Alalakh: Evidence from the 2006–12 Excavations” in E. Kozal, M. Akar, Y. Heffron, Ç. Çilingiroğlu, T. E. Şerifoğlu, C. Çakırlar, S. Ünlüsoy, E. Jean, (eds) Questions, Approaches, and Dialogues in Eastern Mediterranean Archaeology: Studies in Honor of Marie-Henriette and Charles Gates. Münster, Ugarit Verlag: 307–329.
• Hoşgören, Y. 1983. Akhisar Havzası, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Kaner, T. 2018. Kaymakçı Arkeoloji Projesi Altın Mika Astarlı Keramiklerin Yapım Tekniği. M.A Thesis, İzmir, Ege University.
• Koşay, H. Z. 1965. “Alaca-Höyük Çanak-Çömlekleri Üzerindeki İşaret ve Damgalar”, Belleten 39, 49–68.
• Lindblom, Michael. 2001. Marks and Makers. Appearance, Distribution and Function of Middle and Late Helladic Manufacturers’ Marks on Aeginetan Pottery. Jonsered: Paul Åströms Förlag. SIMA 128.
• Mielke P.D. 2006. Die Keramik vom Westhang Kuşaklı-Sarissa Band 2, Rahden, Leidorf. Niemeier, D. W. 1998.
• “The Mycenaeans in Western Anatolia and the Problem of the Origins of the Sea Peoples” in S. Gitin, A. Mazar, E. Stern (eds.) Mediterranean Peoples in Transition, Thirteenth to Early Tenth Centuries BCE, Jerusalem, Israel Exploration Society: 17–65.
• Niemeier, D. W. 2005. “Minoans, Mycenaeans, Hittites and Ionians in Western Asia Minor: New Excavations in Bronze Age Miletus-Millawanda” in A. Villing (ed) The Greeks in the East, London, British Museum: 1–36.
• Oreshko, R. 2013. “Hieroglyphic Inscriptions of Western Anatoli” in A. Mouton, I. Rutherford, I. Yakubovich (eds) Luwian Identities: Culture, Language and Religion between Anatolia and the Aegean, Brill, Leiden: 345–420.
• Pavúk, P. 2014. Troia VI Früh and Mitte. Keramik, Stratigraphie, Chronologie. Bonn, Dr. Rudolf Habelt Verlag. Pavúk, P. 2015.
• “Between Aegean And Hittites Western Anatolia in the 2nd Milennium BC”, in C. Stampolidis, Ç. Maner, K. Kopanias (eds.), NOSTOİ Indigenous Culture, Migration and Integration in the Aegean Islands and Western Anatolia during Late Bronze and Early Bronze Age, İstanbul, Koç Üniversitesi Yayınları: 81–114.
• Pavúk, P., Horejs B. 2018. “Ceramics, Surveys, and Connectivity in Western Anatolia: The Middle and Late Bronze Age Bakırçay/Kaikos Valley Restudied” Egypt and the Levant 26: 457–485.
• Poetto, M. 1988. “In margine alla seconda iscrizione luvio-geroglifica del monte Sipylos”, Vicino Oriente 7: 171–76.
• Roosevelt, C. 2010. “Lidyalılardan Önce Lidya”, in N.D. Cahill (ed) Lidyalılar ve Dünyaları, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları: 37–73.
• Roosevelt, C., Luke, C. 2017. “The Story of a Forgotten Kingdom? Survey Archaeology and the Historical Geography of Central Western Anatolia in the Second Millennium BC” European Journal of Archaeology 20.1: 120–147.
• Roosevelt, C., Luke, C., Ünlüsoy, S., Çakırlar, C. Marston, J., O'Grady, C., Pavúk, P., Pieniążek, M., Mokrišová, J., Scott, C., Shin, N., Slim, F. 2018. “Exploring Space, Economy, and Interregional Interaction at a Second Millennium BCE Citadel in Central Western Anatolia: 2014-2017 Research at Kaymakçı”, American Journal of Archaeology 122.4: 645–688.
• Schoop, U.D. 2011. “Hittite Pottery: A Summary”, in H. Genz ve D. P. Mielke (eds) Insights into Hittite History and Archaeology, Leuven, Peter: 241–273.
• Seidl, U. 1972. Gefässmarken von Bogazköy. Wissenschaftliche Veröffentlichung der Deutschen OrientGesellschaft 88, Boğazköy- Hattuša: Ergebnisse der Ausgrabungen VIII, Berlin, Mann Verlag.
• Umurtak, G. 1996. Korucutepe II 1973-1975 Dönemi Kazılarında Bulunmuş Olan Hitit Çanak Çömleği. Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Ünal A. 2018. Eski Anadolu Siyasi Tarihi, Eski Taş Devrinden Hitit Devleti’nin Yıkılışına Kadar (M. Ö. 60000-1180), Ankara, Bilgin Yayınevi.
• Yağcı, R. 2007. “Hittites at Soli.” Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 49: 797–814.
• Yağcı, R. 2010. “Soli/Pompeiopolis 2009 Kazıları” ANMED Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 8: 104–110.
• Yağcı, R. 2017. “Revisiting the Issue of Late Bronze II Drab Ware with Potmarks”, in E. Kozal, M. Akar, Y. Heffron, Ç. Çilingiroğlu, T. E. Şerifoğlu, C. Çakırlar, S. Ünlüsoy, E. Jean, (eds) Questions, Approaches, and Dialogues in Eastern Mediterranean Archaeology: Studies in Honor of Marie-Henriette and Charles Gates. Münster, Ugarit Verlag: 413–428.
• Zurbach, J. 2003. “Schriftähnliche Zeichen und Töpferzeichen in Troia.” Studia Troica 13: 113–32.