BİR ASKERİ TERİM OLAN ERAT SÖZCÜĞÜ ÜZERİNE

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 2, 245 - 254, 12.11.2019

Zafer Önler

Öz

Yakın
döneme kadar sınırlı bir kullanım alanına sahip “erat” sözcüğü, askerlikte
rütbesiz asker anlamında kullanılırdı. Türkçe Sözlükte  “er” sözcüğüne “–at” Arapça çoğul ekinden
oluştuğu belirtilerek, “1. Er, onbaşı ve çavuşlara verilen gene ad, 2.  Erler.” olarak anlamlandırılmıştır. Şemseddin
Sami’nin Kâmus-ı Türkî’sinde, “erat” sözcüğü yer almıyor.   Eski metinlere baktığımızda, sözcüğün Türkçe
“er” ve Arapça “-at”  biçimindeki yapı
izahının doğru olmadığı anlaşılmaktadır. Kutadgu Bilig’de, yaklaşık elli küsur
yerde geçen, çok yaygın olan sözcüğün, kullanımına ve bağlamlarına baktığımızda
“asker” anlamına gelen, “er” ve “at” sözcüklerinden oluşan birleşik bir yapı
olduğu anlaşılmaktadır. Arat, Kutadgu Bilig’de, “er” ve “at” olmak üzere
sözcüğü birbirinden ayrı iki sözcük olarak kabul etmiştir. Dolayısıyla
“İndeks”te, “er” maddesi altında, “e. at” biçiminde alt veri olarak yer
almıştır.

İslamiyet
öncesi “asker” anlamında kullanılmış olması muhtemel olan “erat”  birleşik yapısı, Arapça “asker” sözcüğünün
yaygınlaşmasıyla birlikte, anlam daralmasına uğrayarak sonuçta kullanımdan
düşmüş olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dili, erat, Etimoloji, Kutadgu, bilig

Kaynakça

• ARAT, Reşit Rahmeti. Kutadgu Bilig I –Metin. Türk Dil Kurumu, 1947. ___________________.Kutadgu Bilig II, -Tercüme-. Türk Tarih Kırumu 1957. ___________________.Kutadgu Bilig III, İndeks. Neşre Hazırlayanlar: Kemal Eraslan–Osman F. Sertkaya –Nuri Yüce. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, İstanbul 1979.CLAUSON, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, 1972.DOERFER, Gerhard. Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen. C.II, 1965. NİŞANYAN, Sevan. Nişanyan Sözlük, Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. Genişletilmiş, Gözden Geçirilmiş Yeni Basım, İstanbul 2018.NİŞANYAN, Sevan. Sözlerin Soyağacı, çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. 3. Basım,Adam yayınları, İstanbul 2007.Tekin, Talât, Orhon Yazıtları. Türk Dil Kurumu, Ankara 2010, (Dördüncü baskı). TİETZE, Andreas.Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügatı. C. I, A-E, İstanbul-Wien 2002.